Το θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ καταά τους βαλκανικού πολέμους 1912-1913

Η έκδοση του τόμου αυτού, από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος", το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο και το Μουσείο Μπενάκη, με αφορμή τη συμπλήρωση 90 χρόνων από την κήρυξη των Βαλκανικών πολέμων, στοχεύει στην παρουσίαση και την ανάδειξη της δράσης του θρυλικού θωρηκτού "Γεώργιος Αβέρωφ" κατά την περίοδο αυτή.

Το λεύκωμα Το θωρηκτό "Γεώργιος Αβέρωφ" κατά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 περιγράφει το ιστορικό απόκτησης του θωρηκτού και της ένταξής του στον ελληνικό στόλο καθώς και τις κυριότερες επιχειρήσεις στις οποίες έλαβε μέρος, τις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου, ενώ τα κείμενα συνοδεύει πλούσιο εικονογραφικό υλικό.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Πέρασαν 100 χρόνια από τον καιρό που το θωρηκτό «Αβέρωφ» αποτελούσε το αντίπαλο δέος για το τουρκικό «Βαρβαρόσα» και πέτυχε με τις πολεμικές επιχειρήσεις του την απελευθέρωση πολλών νησιών του Αιγαίου. Ηταν η κρίσιμη εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, στη διάρκεια της οποίας ο αγώνας διεξήχθη κυρίως στη θάλασσα. Ενας μύθος δημιουργήθηκε γύρω από το θωρηκτό και τον εμπνευσμένο ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, που κατόρθωσε με τις τολμηρές αποφάσεις και τους αιφνιδιασμούς του να απλώσει στο Αιγαίο την ελληνική κυριαρχία. Ο ενθουσιασμός είχε πλημμυρίσει τότε τη χώρα. Η ύψιστη αισθητική στις καρτ ποστάλ ήταν μια εικόνα του «Αβέρωφ»! Αυτός ο ναυτικός πόλεμος δεν φωτογραφήθηκε ούτε μπορούσαν φωτογράφοι και ανταποκριτές να γίνονται δεκτοί πάνω στα πλοία. Αντίθετα με τις χερσαίες επιχειρήσεις, δεν ήταν δυνατόν να παρακολουθεί κάποιος τις ναυτικές επιχειρήσεις από κοντά. Το υλικό που έχει μείνει στην ιστορία, και παρουσιάζεται εν πολλοίς τώρα στο λεύκωμα, οφείλεται σε ερασιτέχνες φωτογράφους αξιωματικούς του ναυτικού και κατοίκους των ελληνικών νησιών που φωτογράφιζαν τις κινήσεις των δύο στόλων. Αυτά τα τεκμήρια, μαζί με καρτ ποστάλ, χάρτες, λιθογραφίες, σχεδιαγράμματα των ναυμαχιών που τυπώνονταν και κυκλοφορούσαν στην αγορά, φύλλα εφημερίδων και έγγραφα του πλοίου, ζωντανεύουν την ατμόσφαιρα πατριωτικής ευφορίας που έθρεψε τον μύθο.

Η ιστορία του «Αβέρωφ» αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των εξοπλιστικών προγραμμάτων της Ελλάδας στις αρχές του 20ού αιώνα. Η εποχή ήταν ιδιαίτερα ταραγμένη. Το 1908 επικράτησε το καθεστώς των Νεοτούρκων στην Κωνσταντινούπολη. Την επόμενη χρονιά συγκροτήθηκε στο Γουδί ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος με βασικό αίτημα την αναδιοργάνωση στρατού και στόλου. Η κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη κατανοούσε ότι η παρουσία μιας ισχυρής ναυτικής μονάδας ήταν επιβεβλημένη όχι μόνο για την εξισορρόπηση της τουρκικής υπεροπλίας, αλλά και για λόγους τόνωσης του εγχώριου ηθικού, όπως και του διεθνούς κύρους της Ελλάδας. Αποφασίστηκε έτσι η αγορά ενός θωρηκτού, αξίας 25.450.000 δραχμών, που ήταν υπό κατασκευή στα ναυπηγεία «Ορλάντο». Τα χρήματα πολλά και το ελληνικό κράτος πτωχό. Οι αντιδράσεις έντονες, αλλά το πλοίο ήταν υπερδιπλάσιου εκτοπίσματος και κατά πολύ ταχύτερο και ισχυρότερο σε δύναμη πυρός από τα παλαιά θωρηκτά του ελληνικού στόλου και τα αντίστοιχα τουρκικά που θα αντιμετώπιζε στο Αιγαίο. Τελικώς η αγορά επιτεύχθηκε όχι χωρίς εμπόδια και κυρίως χάρη σε κληροδότημα που άφησε ο αιγυπτιώτης μέγας εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ. Στις 5 Οκτωβρίου 1912, σε επίσημη τελετή στον Φαληρικό όρμο, αναγγέλθηκε στον στόλο του Αιγαίου η κήρυξη του πολέμου. Η ναυαρχίδα, το «Αβέρωφ», ήταν φυσικά εκεί και το φρόνημα όλων υψηλό.

Η συνέχεια εκτίναξε το φρόνημα εκείνο στα ύψη. Στην καθοριστική Ναυμαχία της Ελλης, 3 Δεκεμβρίου 1912, στις 8.55 το πρωί, ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης απηύθυνε στα πλοία του ελληνικού στόλου το παρακάτω δραματικό αλλά και τόσο προφητικό σήμα: «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του δικαίου πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν προς την νίκην εναντίον του εχθρού του γένους». Το «Αβέρωφ» στέκει σήμερα έρημο και βαρύ στο αγκυροβόλιο του Τροκαντερό, αφού τα θωρηκτά, επαναστατικά σκάφη για την εποχή τους, αντικαταστάθηκαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από πιο σύγχρονα σκάφη. Ενας μύθος παροπλισμένος, αλλά πάντα ζωντανός.



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 02-03-2003