Ακραία καιρικά φαινόμενα

Ένας αμνήμων, αφασικός και επιληπτικός αλήτης -εξιλαστήριο θύμα του έρωτα στο παρελθόν- γίνεται διαδοχικά αντικείμενο πολλαπλής εκμετάλλευσης, πειραματόζωο αλλά και πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης και δημιουργίας.
Γύρω του περιστρέφονται πρόσωπα που θέλουν να μάθουν την αλήθεια: μια εγωκεντρική ζωγράφος, αντιμέτωπη με την καλλιτεχνική της ανεπάρκεια, ένας εξουθενωμένος χειρουργός που ψάχνει τον εξαφανισμένο ασθενή του, μια μυθομανής αστή που μετατρέπει την ερωτική της ζωή σε ταινία τρόμου, μια κουτσή που αποφασίζει να διεκδικήσει την ερωτική της δικαίωση, μια νεαρή Αλβανή που από κυνηγημένο αγρίμι γίνεται θύτης, μια χαρισματική έφηβη που αντιμετωπίζει τη νεύρωση και τις ακρότητες των ενηλίκων με νηφαλιότητα, χιούμορ κι ευφάνταστη οικονομία δυνάμεων.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο πέμπτο μυθιστόρημα της, η συγγραφέας άλλη μια φορά περιγράφει ακραίες ανθρώπινες προσωπικότητες σε αντίστοιχες στιγμές και καταστάσεις: άνθρωποι της διπλανής πόρτας, προικισμένοι με κάποια αποκλίνοντα χαρακτηριστικά που όταν, για ανεξήγητους λόγους, τεθούν σε λειτουργία ανατρέπουν την όποια επιφανειακή ομαλότητα. Η κυκλοθυμία των χαρακτήρων συγχρονίζεται με αυτήν του καιρού... όπως αναποφάσιστος παρουσιάζεται αυτός, έτσι και οι ήρωες δεν είναι πάντα σε θέση να ερμηνεύσουν τις πράξεις τους και γίνονται έρμαια του ασαφούς εξωτερικού τοπίου.

Τα πρόσωπά της κινούνται στα όρια της σύγχρονης Αθήνας και, όπως όλοι μας, υφίστανται το κυκλοφοριακό κομφούζιο στην Κηφισίας, την κατεδάφιση και την ανέγερση στο όνομα του γενικότερου εκσυγχρονισμού και της προετοιμασίας της χώρας μας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, τη γειτνίαση μ' έναν άλλο κόσμο, τον κόσμο των μεταναστατών που ζουν κάτω από τον ίδιο αττικό ουρανό, στην ίδια, συνεχώς επεκτεινόμενη πόλη, που σκαμμένη απ' άκρη σ' άκρη μοιάζει με πόλη εργοτάξιο, με το ανθρώπινο υλικό της να προσαρμόζεται αδιαμαρτύρητα στη λογική του πολεοδομικού χάους. Και όπως ο καιρός δυσκολεύεται ν' αποφασίσει για το ποια εποχή του χρόνου διανύουμε, έτσι και οι ήρωες γίνονται θύματα των μεταπτώσεών τους, δοκιμαζόμενοι σε εξίσου οριακές καταστάσεις.

Στο παρόν μυθιστόρημα, η Γαβαλά επιλέγει για κεντρική ηρωίδα μια ζωγράφο, μια γυναίκα δημιουργό που πασχίζει να πείσει τον εαυτό της πως δεν είναι ξοφλημένη και παραμένει ικανή να εκπληρώσει τα όνειρα της νεότητάς της. Κι εδώ, όπως και «Στη δροσιά των κήπων μου», Εστία, 2001, επανέρχεται στο θέμα της γυναικείας δημιουργικότητας, σχολιάζοντας την κρίση και την αναζήτηση της καλλιτεχνικής ταυτότητας. Στο προηγούμενο μυθιστόρημα υπήρχε μια κηπουρός και μια μυθιστοριογράφος, ενώ στο «Ακραία καιρικά φαινόμενα» η συγγραφέας κατασκευάζει μια ηρωίδα ζωγράφο που συνδυάζει και τις δυο ιδιότητες: την επιθυμία να αφηγηθεί (μέσω των πινάκων) αλλά και να βάλει σε τάξη (όπως η κηπουρός) ό,τι ξεφεύγει και να εξέλθει από τις δαιδαλώδεις ατραπούς στις οποίες την οδήγησε η περιέργειά της.

Η Λεία είναι μια σαρανταπεντάχρονη ζωγράφος, της οποίας η έμπνευση έχει προ πολλού εκπνεύσει· επιδίδεται σ' έναν συνεχή αγώνα ανάκτησης της χαμένης δημιουργικότητάς της, συχνά μη διστάζοντας να οδηγήσει τον εαυτό της στα όριά του. Μέσα στις επιδιώξεις της είναι να δημιουργήσει έναν πίνακα όπου θα απεικονίζεται η κίνηση των «μεγάλων κοσμικών δυνάμεων». Η Λεία, μητέρα μιας δεκατριάχρονης κόρης και σύζυγος γιατρού που ειδικεύεται στη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου, εμπιστεύεται μονάχα τον ψυχαναλυτή της και νοσταλγεί την εποχή που με περισσότερη τόλμη και αποφασιστικότητα πήγαινε κόντρα στις συμβάσεις και στο στείρο νατουραλισμό. Συχνά νιώθει τη σφοδρή επιθυμία να κάνει «το γύρο του κόσμου», αλλά αντ' αυτού κάνει το γύρο της περιοχής της προκειμένου να αλιεύσει λεπτομέρειες, ψήγματα της πραγματικότητας, ενδιαφέρουσες εικόνες και στιγμιότυπα που θα πυροδοτήσουν τη φαντασία της και θα περάσουν στον καμβά. Κυκλοφορεί με το οικογενειακό περίστροφο, έτοιμη να «σημαδέψει» ό,τι άξιο λόγου συναντήσει στο δρόμο της. Σε μια από αυτές τις «εξορμήσεις» της, στη ρεματιά του Χαλανδρίου, ανακαλύπτει μια εγκαταλειμμένη μοτοσικλέτα, έξω από ένα υπό κατεδάφιση οίκημα, το οποίο έχει περικυκλωθεί από εργολάβους που διαπραγματεύονται το σύντομο μέλλον του.



Εμβλημα ελευθερίας



Η μοτοσικλέτα, έμβλημα ελευθερίας και περιπέτειας, βγαλμένη από μιαν άλλη εποχή, προκαλεί το καλλιτεχνικό της ενδιαφέρον και γίνεται η αφορμή για να εισέλθει και η ίδια σ' έναν καινούργιο κύκλο αναζήτησης και ενδοσκόπησης. Σε λίγο, αντιλαμβάνεται πως θα πρέπει η μοτοσικλέτα να συνοδευτεί από το αντίστοιχο έμψυχο υλικό, το οποίο και ανακαλύπτει εντός του ετοιμόρροπου κτιρίου, έναν αυτιστικό επιληπτικό που έχει προ πολλού κόψει κάθε δεσμό με την πραγματικότητα και ζει σαν αγρίμι, και ο οποίος γίνεται η «λεία» της Λείας, καθώς στο πρόσωπό του αναγνωρίζει το «μοντέλο» της, αυτό που αναζητούσε μέσα στη στειρότητα της καλλιτεχνικής έμπνευσης και, χωρίς αναστολές, επιδίδεται στην «εξημέρωσή» του.

Γύρω από την, σε αγωνιώδη αναζήτηση, καλλιτέχνιδα, συγκεντρώνονται και άλλες εξίσου ταλαντευόμενες από τις ψυχικές τους τρικυμίες, υπάρξεις: Παρακολουθούμε τη ζωή της Αλβανίδας οικιακής βοηθού, της δεκαοκτάχρονης Κωνσταντίνας, η οποία είναι ο καλύτερα δομημένος και πιο ενδιαφέρων χαρακτήρας του βιβλίου. Μέσα από τα μάτια της προβάλλει η γελοία και συχνά γκροτέσκα ελληνική πραγματικότητα, συχνά ανεξήγητη για το νεαρό κορίτσι, που διαθέτει αυτό που στερείται ο περίγυρός της: λογική και ψυχραιμία. Εχοντας μάθει να απλοποιεί και να συντομεύει τις διαδικασίες προκειμένου να επιβιώσει μες στην καθημερινή τρέλα, την υπερβολή και την αυταρέσκεια των αφεντικίνων της, έχει αναπτύξει τις δικές της αντιστάσεις: «Ολη η πόλη γύρω μου κλαίει και χτυπιέται εκτός από μένα την Κωνσταντίνα, που δεν χύνω σταγόνα δάκρυ, περπατάω ίσια και καμαρωτά και δεν πονάω στο καμένο μου χέρι».

Ενας εξίσου συναρπαστικός γυναικείος χαρακτήρας είναι η φίλη της Λείας, Κιάρω, μια γυναίκα με κοινωνική ευαισθησία, που με ιδιαίτερη αγωνιστικότητα επιδίδεται στην απόδοση δικαιοσύνης με όχι και τόσο νόμιμα μέσα και που δεν διστάζει να ξαφρίζει τα πορτοφόλια χοντρών κυρίων και να μοιράζει το περιεχόμενό τους στα παιδιά των φαναριών.

Πλήθος άλλων ιστοριών και προσώπων εμφανίζονται, που κάποτε καταλήγουν να σχετίζονται με τα κεντρικά πρόσωπα του μυθιστορήματος. Ολες οι ανθρώπινες σκιές αποκτούν στο τέλος υπόσταση καθώς το αίνιγμα της παρουσίας τους ή της απουσίας τους επιλύεται, κάποτε μέσα από απρόσμενες αποκαλύψεις που έρχονται στην επιφάνεια ύστερα από τραγικά συλλογικά γεγονότα, τρομοκρατικά χτυπήματα ή άγρια φυσικά φαινόμενα, και αβίαστα λύνεται ο γρίφος κάποιων ανεξιχνίαστων μέχρι τότε εξαφανίσεων και απωλειών.

Οπως η ζωγράφος αναζητά το αποκλίνον για να εμπνευστεί, έτσι και η συγγραφέας, μέσα από τη συλλογή παράδοξων και ακραίων στιγμιότυπων, δημιουργεί μια τοιχογραφία αποκλίσεων για να σατιρίσει τα κακώς αλλά και περιέργως κείμενα της ελληνικής πραγματικότητας, σχολιάζοντας την υπεροψία και το ρατσισμό των νεοελλήνων και ό,τι «ξεφεύγει», στο γενικότερο χάρτη της ασάφειας του τοπίου όπου κατοικούμε.

Σε κάποια σημεία, όμως, δεν αποφεύγει την επί μακρόν ανάλυση των ιδεολογικών θέσεων και των αισθητικών αναζητήσεων των χαρακτήρων και αυτό δρα ανασταλτικά, ιδιαίτερα τη στιγμή που ο αναγνώστης έχει προετοιμαστεί και περιμένει την επικείμενη δράση.

Αν η συγγραφέας παρέλειπε αυτή τη διεξοδική ανάλυση, η πολύμορφη και πολυπρόσωπη αφήγηση θα διέθετε έναν γρηγορότερο ρυθμό και ταυτόχρονα θα αναδεικνυόταν το πλήθος των ευφυών ευρημάτων και επινοητικών ανατροπών, που συχνά χάνονται μέσα στην ομφαλοσκοπία των κινήτρων και στην περιγραφή των συναισθηματικών αναστολών των χαρακτήρων της.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/12/2003