Παραθαλάσσιο θέρετρο, το χειμώνα

Δύο γυναίκες και ένα εντεκάχρονο κορίτσι είναι οι ηρωίδες του βιβλίου. Η μία γυναίκα, η Σοφία, είναι άνθρωπος θετικός και δημιουργικός. Η άλλη, η Δομνίκη, αλκοολική, εξαρτημένη από φάρμακα και αυτοκαταστροφική είναι τελείως ακατάλληλη για να μεγαλώσει τη μικρή της κόρη, που είναι το τρίτο πρόσωπο του βιβλίου, και που αναζητά απεγνωσμένα να βρει μια θετή μητέρα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Πολύς λόγος γίνεται τελευταία, συχνά και από έγκριτους κριτικούς-δημοσιογράφους, για την ύπαρξη μιας λογοτεχνίας τάχα γυναικείας, μολονότι στις περισσότερες περιπτώσεις η όλη φασαρία περιορίζεται και εξαντλείται στο φύλο των δημιουργών της. Φαίνεται ότι η κοινωνική διαφορά που βάραινε για χρόνια τον γυναικείο πληθυσμό, αφού πέρασε από το στάδιο της καθολικής εξομοίωσης των φύλων, επανέρχεται τα τελευταία χρόνια με τη μορφή ενός ιδιότυπου ­εξίσου υπονομευτικού για τις γυναίκες­ «συνδικαλισμού», μέσα από τον οποίο υπερτονίζονται οι όποιες ιδιαιτερότητες και καλλιεργείται ο μύθος ενός αυτόνομου γυναικείου κόσμου. Αποτέλεσμα αυτής της εκστρατείας απλοϊκότητας είναι ο εκφυλισμός κάθε κριτικής για τη λογοτεχνία που γράφεται από γυναίκες ­πράγμα που από μόνο του θα σήκωνε αρκετή συζήτηση­ σε γλυκερές αερολογίες για μια δήθεν λογοτεχνία που απευθύνεται σε γυναίκες, στρέφοντας έτσι τους προβολείς από τη γυναίκα-δημιουργό στη γυναίκα-καταναλωτή συγκεκριμένων αναγνωσμάτων.

Σε αυτό το πλαίσιο το τρίτο μυθιστόρημα της Μαρίας Γαβαλά αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον, όχι βέβαια εξαιτίας του φύλου της δημιουργού του αλλά επειδή πρόκειται για ένα βιβλίο στοιχειωμένο από τη γυναικεία παρουσία, δίχως ωστόσο η συγγραφέας του να καταφεύγει σε κανένα από τα συνήθη «γυναικεία» στερεότυπα. Η κεντρική ηρωίδα του, η Σοφία, εγκαταλείπει τις ανέσεις της στην Αθήνα και πηγαίνει να περάσει τον χειμώνα σε κάποια μικρή επαρχιακή πόλη, με σκοπό να αποκαταστήσει ένα εγκαταλελειμμένο αρχοντικό και να το μετατρέψει σε πανσιόν για τουρίστες. Εκεί θα έρθει αντιμέτωπη με τον εχθρικό φύλακα του σπιτιού, έναν απόκοσμο γέρο που ανθίσταται σε κάθε προσπάθεια ανάσχεσης της φθοράς, καθώς και με το φάντασμα της πεθαμένης μητέρας της που μοιάζει να στοιχειώνει ριζικά τον χώρο. Καθ' όσον οι εργασίες ανακαίνισης του σπιτιού βρίσκονται σε εξέλιξη, η Σοφία κάνει τη γνωριμία ενός ατίθασου όσο και δυστυχισμένου μικρού κοριτσιού, της Λένας, και, μέσω αυτής, της αλκοολικής μητέρας της, της Δομνίκης. Η αδιόρατη γοητεία που ασκεί πάνω της η μητέρα του μικρού κοριτσιού εμπλέκει τη Σοφία όλο και βαθύτερα στο οικογενειακό δράμα της Λένας. Με την πάροδο του χρόνου η μικρή επενδύει πάνω της την ανάγκη της για μια διαφορετική, υγιέστερη μητρική παρουσία, μολονότι η ίδια η Σοφία ­εμποτισμένη από την αμφιθυμία της προς τη νεκρή μητέρα της­ μοιάζει να δυσανασχετεί με αυτό τον ρόλο. Η επιθυμία της Σοφίας να βγάλει τη Δομνίκη από το βαθύ τέλμα της και να σταθεί ως ένας άλλος, σταθερός πόλος για τη μικρή Λένα, ταυτόχρονα με την προσπάθεια αποκατάστασης του σπιτιού, συνθέτουν στο τέλος έναν συνολικό υπαρξιακό στόχο, έναν αγώνα για την ταυτότητά της, καθώς και μια επιχείρηση ενάντια στη φθορά και στον αναπόφευκτο μαρασμό πραγμάτων και ανθρώπων.

Το Παραθαλάσσιο θέρετρο το χειμώνα, παρά τη στιβαρή αφηγηματική οργάνωσή του, αποτελεί πρώτα από όλα ένα μυθιστόρημα αποχρώσεων και λεπτών συναισθημάτων, με κεντρικό θέμα του τη γυναικεία επιθυμία και τις δαιδαλώδεις σχέσεις μάνας-κόρης. Το ζεύγος Δομνίκη-Λένα αποτελεί για τη Σοφία μια ασυνείδητη παραλλαγή της δικής της αποτυχημένης σχέσης με τη μητέρα της, μιας σχέσης οριστικά χαμένης που η ηρωίδα καλείται συμβολικά να επανορθώσει στο όνομα της μικρής Λένας. Οι δυσκολίες και η εσωτερική ψυχική αντίσταση που συναντά η Σοφία κατά τη διάρκεια αυτής της άτυπης «υιοθεσίας» είναι κατά τη γνώμη μου το πιο πλούσιο και ενδιαφέρον στοιχείο του μυθιστορήματος. Λειτουργική και επιτυχής είναι επίσης η χρησιμοποίηση του σπιτιού ως ζωντανού οργανισμού ή, καλύτερα, ως στοιχείου της φύσης που αρνείται να καθυποταχθεί στη σισύφεια ανθρώπινη προσπάθεια.

Η αντρική παρουσία, ακόμη και όταν πρόκειται πρακτικά για απουσία, είναι ένα ακόμη σημείο όπου η Γαβαλά διαφοροποιείται ριζικά από την τρέχουσα ερωτιάρικη πεζογραφία. Οι άντρες είναι υπαρκτοί με σάρκα και οστά, ξυπνούν επιθυμίες και εντάσεις, αλλά είναι ταυτόχρονα και ένας άλλος τόπος προς τον οποίο η γυναίκα θα πρέπει να μετακινηθεί αν θέλει να τους συναντήσει.

Τέλος, ως αναγνώστης, θα επιθυμούσα μια εκτενέστερη χρησιμοποίηση των ήδη υπαρκτών δραματουργικών στοιχείων (π.χ., ποια είναι η σχέση του γέρου φύλακα με τη Δομνίκη;) καθώς ορισμένα πρόσωπα ή σχέσεις προσώπων δεν τυγχάνουν της ανάπτυξης που ίσως τους άξιζε. Θα παρατηρούσα επίσης ότι μια πιο συνετή χρήση των εργαλείων εκείνων της γλώσσας που υπερδραματοποιούν τις ψυχικές ή άλλες καταστάσεις, ειδικά όταν οι καταστάσεις αυτές φέρουν επάξια από μόνες τους το δραματουργικό βάρος τους, θα προσέθετε σε απλότητα, δίχως το σύνολο να χάνει τίποτε από την αδιαμφισβήτητη αξία του.

Κώστας Κατσουλάρης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 18-04-1999