Οι Ζηλωτές στην Ιστορία

Το παρόν εγχείρημα αποτελεί μια διερώτηση για την κρίση που βιώνει η ηθική αποστολή του ιστορικού. Η ερώτηση αυτή εξετάζεται υπό τη μελέτη του αινιγματικού επεισοδίου των Ζηλωτών της Θεσσαλονίκης. Ποια είναι η αλήθεια των Ζηλωτών; Ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία γράφτηκε η ιστορία τους; Πώς άλλαξε αυτή η ιστορία και γιατί;

Ο 14ος αιώνας αποτελεί μια λαμπερή εποχή που έχει να επιδείξει μερικές από τις επιφανέστερες προσωπικότητες του Βυζαντίου. Ταυτόχρονα όμως ήταν μια ανέλπιδη και ζοφερή περίοδος, όπου το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού στέναζε υπό το βάρος της αδικίας και τυραννιόταν από την επιθυμία της εκδίκησης. Την περίοδο εκείνη, το Βυζάντιο επιχείρησε να δοκιμάσει διάφορες εναλλακτικές διεξόδους για να υπερβεί τις εσωτερικές αντιφάσεις του και έψαχνε τρόπους να αντιδράσει στις προκλήσεις που του έθετε το ιστορικό πλαίσιο της εποχής.

Οι Ζηλωτές αποτέλεσαν τη δυναμική αναζήτηση ενός νέου πολιτειακού ιδανικού· ίσως την πιο ριζοσπαστική προσπάθεια, σε πρακτικό επίπεδο, να αναμορφωθεί ο αυτοκρατορικός συγκεντρωτισμός (η άλλη προσπάθεια σε ουτοπικό επίπεδο είναι τα πολιτικά συγγράμματα του Πλήθωνα Γεμιστού). Η αποτυχία των Ζηλωτών να υπερβούν τον αυτοκρατορικό συγκεντρωτισμό υποδηλώνει την αδυναμία του ελληνίζοντα ανθρωποκεντρισμού να αποτελέσει την κεντρική ιδεολογία των βυζαντινών πόλεων.