Φωτογραφία 1971-1996

ΚΡΙΤΙΚΗ




Όψεις της σύγχρονης ελληνικής φωτογραφίας μέσα από το έργο του θεσσαλονικιού καλλιτέχνη Αρι Γεωργίου. Εναλλαγές του τοπικού και του διεθνούς, του κλασικού και του πειραματικού.



Το λεύκωμα αυτό συμπυκνώνει τα 25 χρόνια καλλιτεχνικής δράσης του Αρι Γεωργίου στον χώρο της φωτογραφίας (25 ατομικές εκθέσεις, 50 συμμετοχές σε ομαδικές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, 13 ατομικές εκδόσεις). Ιδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ του Parallaxis, συνδέσμου για την προώθηση της δημιουργικής φωτογραφίας, ιδρυτικό επίσης μέλος και συνιδρυτής του Ελληνικού Μουσείου Φωτογραφίας, εμπνευστής και διοργανωτής της περίφημης και καθιερωμένης πια διεθνούς «Φωτογραφικής Συγκυρίας», η οποία διανύει εφέτος τον δέκατο χρόνο της (σε αναγκαστική «αγρανάπαυση» κατά το «πολιτιστικό» '97 ), μέλος της Ομάδας Εργασίας του ΥΠΠΟ για την εθνική πολιτική φωτογραφίας και μέλος του ΔΣ του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, με ειδικότερη ευθύνη τον φωτογραφικό τομέα της μόνιμης συλλογής και των εκδηλώσεων, ο Γεωργίου είναι ο «καλλιτέχνης στον οποίο χρωστάει ευγνωμοσύνη οποιοσδήποτε έχει σχέση με τη σύγχρονη ελληνική φωτογραφία», όπως σημειώνει στο προλογικό σημείωμα της παρούσας έκδοσης ο Γιάννης Σταθάτος.

Παράλληλα, ο 47ρης αυτός νέος πορεύεται τον βίον του, θεραπεύοντας συστηματικά την αρχιτεκτονική, την επιμέλεια εντύπων καλλιτεχνικού περιεχομένου και τον έντεχνο λόγο, με την ίδια πάντα σοβαρότητα και αφοσίωση στην ποιότητα, σε μια καθημερινή διαδοχή 24ώρων, που για τον Αρι έκαστον διαρκεί 48 ώρες.

Η παρούσα έκδοση δεν είναι απλώς ένα λεύκωμα με την 25χρονη προίκα ενός προικισμένου καλλιτέχνη της φωτογραφίας. Είναι κάτι παραπάνω.

Πρωτίστως η έκδοση τεκμηριώνει μια πορεία της σύγχρονης φωτογραφίας στην Ελλάδα, από κάποιον που συμμετείχε στη διαμόρφωση της πορείας αυτής, όχι μόνο ως δημιουργός αλλά και ως οργανωτής και διαχειριστής συνθηκών που συνέβαλαν στη συγκεκριμένη της κατεύθυνση, ως συγγραφέας και δοκιμιογράφος, που τη στήριξε θεωρητικά και την ερμήνευσε αναλόγως, ως ενεργός πολίτης που προώθησε τις συνθήκες για την άνθησή της. Χωρίς τον Γεωργίου και τη «Συγκυρία» η Θεσσαλονίκη δεν θα είχε σήμερα την πλέον δραστήρια φωτογραφική παρουσία στην Ελλάδα ούτε το γεωγραφικό της στίγμα θα αναγνωριζόταν με την ίδια ευκολία από καλλιτέχνες, μουσεία, αρχεία και ειδικά περιοδικά φωτογραφίας από όλο τον κόσμο.

Οι φωτογραφικές ενότητες ­αρκετές έχουν κυκλοφορήσει ως αυτοτελή λευκώματα­ «Η Παπαμάρκου και τα πέριξ», «Χρώμα», «ΑΝΑΣΥΝγΡΑΦΕΣ Ι και ΙΙ», «Περιστάσεις Ι και ΙΙ», «Το "άλλο" πιάνο», «Αντίξοες συνθήκες», «Γεωμετρία και χώρος», «Τοπίο / Φύση / Ατμόσφαιρες», «Ανόργανα εν τάξει», «Πορτρέτα επωνύμων και μη», «SANI Club Highlights», «... Ημών προγόνων», «Οκτώ φωτογραφίες, οκτώ κείμενα», «Μητροπόλεως 23», «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ 6, Παν δέκα χρόνια», «Καλιφόρνια», «Παρίσι», «Αλεξάνδρεια», «Κάιρο», «Ιερουσαλήμ», «Παλαιστίνη» ιχνογραφούν, άλλοτε σε τόνους του γκρίζου και άλλοτε χρωματιστά, με επίπεδα και με όγκους, στιγμές της προσωπικής του ιστορίας και στιγμές της ιστορίας της γενιάς του, στίγματα της ιστορίας της τέχνης και στίγματα της ελληνικής ιστορίας, στάσεις εικαστικών απόψεων και στάσεις ζωής, σταθμούς στον χώρο και σταθμούς στον χρόνο. Ο χρόνος, σε μια δημιουργία όπως η φωτογραφία, όπου θεωρείται εξεχόντως σημαντικός ως κλάσμα χρόνου, παίζει για τον Γεωργίου έναν ρόλο ιδιαζόντως ανατρεπτικό ως προς τον στιγμιαίο χαρακτήρα του. Δηλαδή, στις περισσότερες από τις πιο πάνω σειρές, ο χρόνος δεν παγιδεύεται στο ενσταντανέ. Ταξιδεύει στο παρελθόν αλλά και στο μέλλον. Η πολυσημία και η πολλαπλότητα των παραπομπών και της λιτότερης φωτογραφικής στιγμής έχουν ένα πολυεπίπεδο και γι' αυτό απροσμέτρητο βάθος χρόνου, άλλοτε προφανές, όπως στο νοσταλγικό «Παπαμάρκου και τα πέριξ» ή στο τρυφερό «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ 6, Παν δέκα χρόνια» και στο στοχαστικό άμα και κοφτερό «... Ημών προγόνων» και άλλοτε άδηλο, όπως στις «ΑΝΑΣΥΝγΡΑΦΕΣ Ι και ΙΙ» ή στις «Αντίξοες συνθήκες» είτε ως αενάως επαναλαμβανόμενα κλάσματα χρόνου σε ατέρμον βάθος παρελθόντος και μέλλοντος χρόνους είτε ως ευ-κίνητες γραμμές φωτός που ταξιδεύουν στον χρόνο και στον χώρο.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο το βιβλίο περιλαμβάνει τον ποιητικό λόγο του Γεωργίου, που συνοδεύει, φωτίζοντας, τη φωτογραφική του πορεία, ενώ σημειακά ξεκαθαρίζει, με γήινη αμεσότητα, θεμελιώδεις θεωρητικούς προβληματισμούς του φωτογραφικού και εικαστικού χώρου. Του λόγου το αληθές από το λεύκωμα «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ 6, Παν δέκα χρόνια»: «Το 1981, πρωταπριλιά, παν δέκα χρόνια, πέθανε η γιαγιά μου... Απ' τα εγγόνια της ήμουν... ο πιο δεμένος μαζί της... Το Νοέμβριο του '80 τη συνόδεψα επειγόντως στη Γενική Κλινική... πήγα μόνος στο σπίτι της... Εδώ και καιρό δεν ήταν πλέον φροντισμένο, έλειπε η ενέργεια. Αντιλήφθηκα ότι σε λίγο θα 'λειπε και η ψυχή. Η επίπλωση, τα αντικείμενα,... ο ιστός που όλα μαζί έπλεκαν με τις... μεταξύ τους γειτονιές θα διαλύονταν, η εικόνα του χώρου... θα μπορούσε να αποκατασταθεί μόνο με τη μνήμη... Η προοπτική αυτής της συρρίκνωσης της μνήμης με κινητοποίησε... Θα ακινητοποιούσα φωτογραφίζοντας το περιβάλλον της και στο μέλλον θα μπορούσα... να αναπαραστήσω τις κινήσεις της. Απόφαση σοφή, δέκα χρόνια αργότερα επαληθεύω».

Σε ένα τρίτο επίπεδο το βιβλίο περιλαμβάνει τον λόγο των άλλων για τη φωτογραφία του Γεωργίου, από αποσπάσματα κειμένων που έχουν δημοσιευθεί σε καταλόγους φωτογραφικών του εκθέσεων. Ορισμένα από αυτά είναι τόσο καλά, που στέκονται μόνα τους ως λογοτεχνικά δοκίμια, τόσο που δεν ξέρεις αν προτιμάς να είσαι θεατής που περι-διαβάζει τις φωτογραφίες ή αναγνώστης που διαβάζει τα κείμενα. Δεν μπορώ να αντισταθώ στο παρακάτω κομμάτι της Ε. Foch από το λεύκωμα «Επί τα ίχνη της πορφύρας» σε μια εμπνευσμένη μετάφραση του Ξ. Κομνηνού: «Γυναίκες στα κόκκινα λοιπόν..., μια ιδέα κοκκινάδι στα χείλη ή στα μήλα του προσώπου, μια έντονη απόχρωση στην άκρη των νυχιών, ένα μεταξωτό καρεδάκι γύρω στον λαιμό... Να λοιπόν το μήνυμα αυτών των γυναικών που πεποικιλμένες με κόκκινο δοξαστικό κραταιώνουν ακόμη περισσότερο τη γοητεία του χρώματος - φάρου». Είναι το πορφυρό, που με τον φακό του ιχνογράφησε ο Γεωργίου και που έκανε να αναπηδήσει ένα τέτοιο κείμενο.

Σε ένα τέταρτο επίπεδο θαυμάζεις τον ευρηματικό και τολμηρό καλλιτεχνικό επιμελητή, που κατάφερε, χωρίς υποχώρηση στην αναγνωσιμότητα της πληροφορίας, ισότιμα να χωρέσει σε έναν τόμο τη φωτογραφία μιας ζωής, τον λόγο του και τον λόγο των άλλων για αυτήν, με μιαν εκπλήσσουσα καθαρότητα και μια δομή αυστηρή, που σίγουρα οφείλεται στην αρχιτεκτονική φύση, γνώση και ταλέντο του Γεωργίου.

Τελικά πρόκειται για μια έκδοση, χάρμα του ιδέναι και ειδέναι, από την οποία αβίαστα αναδύεται ένας πεισματικά αντιστεκόμενος στη θρυμματισμένη και θραυσματική μεταμοντέρνα εποχή μας αναγεννησιακός άνθρωπος, με συνολική όραση και δράση.

Θα κλείσω με αυτό που ο Αρις Γεωργίου συνοψίζει ως στάση ζωής και που ο ίδιος αναφέρει προεισαγωγικά στο παρόν οδοιπορικό: «Τα "μέτρα" μας είναι ό,τι σημαντικότερο μπορούμε να σεβόμαστε στη ζωή μας παράλληλα με τις "αυθεντικές εσωτερικές ωθήσεις" μας. Η ισορροπία ανάμεσα σε αυτές τις δύο παραμέτρους πιστεύω πως είναι κλειδί για μια αξιοπρεπή ύπαρξη».

Στο λεύκωμα συμμετέχουν με κείμενά τους οι Δημοσθένης Αγραφιώτης, Jean Arrouye, Ιωάννης Επαμεινώνδας, Elisabeth Foch, Σοφία Καζάνη, Δωροθέα Κοντελετζίδου, Σάνια Παπά, Σάκης Παπαδημητρίου, Νίκη Λοΐζιδη, Angelo Schwarz, Γιάννης Σταθάτος, Έφη Στρούζα, Jean - Marie Verlet.

Και μια αναγκαία σημείωση: με αυτή την υποδειγματική έκδοση ο Α. Μιχάλης, του University Studio Press, εισάγει δυναμικά τη Θεσσαλονίκη στον χώρο των απαιτητικών εικαστικών εκδόσεων, μετά και το περσινό εξαίρετο φωτογραφικό λεύκωμα για τον Δεπόλλα, την τρίτομη «Τέχνη του 20ού αι.» και το «Μοντερνισμός και Παράδοση».

Ματούλα Σκαλτσά, ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-03-1998