Αναφορές σε παιδαγωγικά θέματα

Οι αγωνιστικοί παιδαγωγοί, που αναφέρονται στις σελίδες τούτου του βιβλίου, διέγραψαν μία πορεία πάλης και δημιουργίας, η οποία άφησε τα ίχνη της στην ιστορία. Ασχολήθηκαν με παρρησία ακατάκριτη, με λογισμό και με όνειρο, κυρίως πάνω σε ζητήματα της ηθικής ορθοστασίας και της αντίστοιχης μόρφωσης του ανθρώπου. Η εφεξής αναφορά στα ουσιώδη θέματα, με τα οποία καταπιάστηκαν αυτοί οι Παιδαγωγοί-Φιλόσοφοι, γίνεται στα κείμενα που ακολουθούν. Η αμοιβή τους εκ μέρους του κράτους υπήρξε βέβαια πόνος και δάκρυα. Αυτή είναι η μοίρα των σκαπανέων της προόδου. Γνώρισαν όμως τις ουράνιες δυνάμεις, που αναθάτισαν τούτον το λαό και θυσιάστηκαν για την αναβίωση και κραταίωση αυτών των δυνάμεων. Και έτσι πραγμάτωσαν τη γνώμη του Γκαίτε ότι, «όποιος δεν έφαγε το ψωμί του με πόνο και δεν έβρεξε το κρεβάτι του με δάκρυα δεν θα σάς γνωρίσει, ω ουράνιες δυνάμεις». Γι’ αυτό και η ιστορία επεφύλαξε γι’ αυτούς μεγάλη καταξίωση στη δημόσια σφαίρα και στη γλυκύτητα του θρύλου. Ουδείς Εκπαιδευτικός, όσο ρηχή και αν είναι η παιδεία του, μπορεί και επιτρέπεται να αμφισβητήσει τη ρηξικέλευθη προσφορά αυτών των Παιδαγωγών. Βεβαίως υπήρξαν και άλλοι πολύ σπουδαίοι, ονομαστοί και επιβλητικοί Παιδαγωγοί, οι οποίοι στρατεύθηκαν εκουσίως σ’ αυτόν τον πόλεμο και επέμειναν μέχρι τέλους της ζωής των να μάχονται για τη κατίσχυση της γλώσσας και της ελευθερίας στο χώρο της Αγωγής, των οποίων τη δράση, όποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να τη βρει σε βιβλία Ιστορίας της Εκπαίδευσης. Η παρουσία όμως του Γληνού και του Παπανούτσου εξακολουθεί να εμπνέει και να καθοδηγεί όσους θέλουν να θυσιάζουν στο βωμό της Παιδείας, ώστε το όνομα αυτών των Παιδαγωγών –και πάλι τονίζεται εδώ– να το έχει ενσωματώσει ο θρύλος.