Η αρχιτεκτονική και η κριτική ΠΑΛΙΟΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Η επιλογή των συγκεκριμένων μελετημάτων διαμορφώθηκε με στόχο την κριτική κατανόηση της αρχιτεκτονικής πραγματικότητας στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, συμπληρωμένη με την προσέγγιση εκείνων των φαινομένων και παράλληλων ζητημάτων στον διεθνή χώρο που εμπλουτίζουν την αντίληψη γύρω από τη δική μας εμπειρία. Η διαπλοκή τοπικού και διεθνούς αποτελεί, έτσι, βασικό χαρακτηριστικό της εργασίας. Η εικονογράφηση επιδιώχθηκε να είναι όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη, ώστε να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στους στόχους του ιστοριογραφικού σχεδίου.






ΚΡΙΤΙΚΗ



«Ενώ η ιστορία της κριτικής στην Ελλάδα, αρχίζοντας από αυτήν της λογοτεχνίας, παρουσιάζει μιαν εξέλιξη που χρονολογείται από τον προηγούμενο αιώνα και έχει οικοδομήσει τη δική της παράδοση, η ντόπια κριτική της αρχιτεκτονικής εμφανίζει ιδιοτυπίες, οι οποίες την τοποθετούν στο περιθώριο του σχετικού προβληματισμού». Αυτή η (μάλλον πικρή) διαπίστωση του Αντρέα Γιακουμακάτου θα μπορούσε από μόνη της να εξηγήσει τη μεγάλη σημασία που έχουν για την αρχιτεκτονική στον τόπο μας η έκδοση και η προσεκτική ανάγνωση ενός βιβλίου, όπως το Η αρχιτεκτονική και η κριτική.

Τα 61 κείμενα που απαρτίζουν αυτή την επιμελημένη έκδοση έχουν βεβαίως δημοσιευθεί και στο παρελθόν σε διάφορα (ελληνικά και ξένα) επιστημονικά περιοδικά, πολλά δε από αυτά στις (πάλαι ποτέ) φιλόξενες σελίδες των «Νέων Εποχών» της εφημερίδας «Το Βήμα της Κυριακής». Ωστόσο, η επανέκδοσή τους σε έναν τόμο και, κυρίως, η ταξινόμησή τους σε πέντε ενότητες τους προσδίδει μια νέα αξία επειδή έτσι το βιβλίο καθίσταται αληθινό εργαλείο για τη σύνθεση και τον σχεδιασμό της αρχιτεκτονικής.

Σε τι χρειάζεται όμως και σε ποιον απευθύνεται μια τέτοιου είδους έκδοση; Πρωτίστως στους φοιτητές των εν Ελλάδι αρχιτεκτονικών σχολών. Οι οποίοι, λόγω μιας ατυχούς αλλά μετά μανίας συνεχιζόμενης «οικοδομικής» νοοτροπίας που κυριαρχεί ανέκαθεν σε αυτές τις σχολές, αν υποθέσουμε ότι λαμβάνουν μια τεχνική παιδεία (ή μήπως κατάρτιση;), εν πάση περιπτώσει πόρρω απέχουν από το να διαμορφώνονται ως «οικοδόμοι που σπούδασαν λατινικά». Αλλά και στους ίδιους τους πτυχιούχους αρχιτέκτονες, όχι ασφαλώς σε όλους, αλλά σε όσους δεν ικανοποιούνται από την ανάγνωση των διαφόρων σχετικών διαφημιστικών φυλλαδίων ή το ξεφύλλισμα των ιλουστρασιόν περιοδικών της μόδας. Αλλά επίσης (θα έπρεπε να) αφορά την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της, η οποία είναι πλέον ικανή να αντιληφθεί την κρισιμότητα του χώρου όπου διαβιώνει και τη σημασία που έχουν τα κτίρια (και ο υλικός πολιτισμός, γενικότερα) στη διαμόρφωση του ανθρώπου και στη βελτίωση των συνθηκών ζωής του.

Το βιβλίο του Αντρέα Γιακουμακάτου επικουρεί όλους τους ανωτέρω στόχους, αφού με σαφήνεια αναφέρεται σε θεμελιακά θέματα της αρχιτεκτονικής, αποτελώντας ταυτοχρόνως εργαλείο ανάγνωσης της ευρύτερης πολιτισμικής συνθήκης στην πατρίδα μας, μέσω ακριβώς της αρχιτεκτονικής. Οι ενότητες στις οποίες έχουν ταξινομηθεί αυτά τα κριτικά και ιστορικά δοκίμια είναι οι εξής: Ι. Εκδοτικά σημειώματα, ΙΙ. Διεθνής αρχιτεκτονική, ΙΙΙ. Αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα, IV. Σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική, V. Αρχιτέκτονες.

Η πρώτη ενότητα, τα editorials, είναι όλα πρωτοδημοσιευμένα στη γνωστή αρχιτεκτονική επιθεώρηση «Αρχιτεκτονικά Θέματα» και αφορούν ενδιαφέροντα ζητήματα της εκάστοτε επικαιρότητας. Τα κείμενα που αναφέρονται στη διεθνή αρχιτεκτονική στοχεύουν στη διαλεκτική σύνδεση της ελληνικής με τη διεθνή αναζήτηση και στην κατανόηση της σημασίας που έχει αυτή η τελευταία στη διαμόρφωση της τοπικής προβληματικής. Η πολύ σημαντική τρίτη ενότητα αναφέρεται σε μια κρίσιμη στιγμή της ελληνικής (αλλά και της παγκόσμιας) αρχιτεκτονικής, εκείνης του Μεσοπολέμου, η οποία αποτελεί καμπή της σχεδιαστικής αναζήτησης και επίσης πολιτισμική κληρονομιά που πρέπει επειγόντως (δοθείσης της τραγικής σημερινής κατάστασης και της ουσιαστικής απουσίας της αρχιτεκτονικής από τα μεγάλα έργα) να επαναπροσδιοριστεί, μετατρεπόμενη σε σαφή συνθετική αναφορά.

Η σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική (και ως θεωρητική αναζήτηση και ως πρακτική) κυριαρχεί στην τέταρτη ενότητα, η οποία, μαζί με τα editorials, αποτελεί τον κορμό του βιβλίου. Τη συλλογή κλείνουν οι άκρως σημαντικές μονογραφίες (κυρίως εκείνες για τον Μητσάκη, τον Καραντινό και τους αξέχαστους Αλέξανδρο Χριστοφέλλη και Κυριάκο Κρόκο), οι οποίες υπενθυμίζουν, ενισχύουν, ενίοτε δε παρέχουν για πρώτη φορά απαραίτητα στοιχεία για την ουσιαστική κατανόηση της ποιητικής γραφής των πρωταγωνιστών.

Θεμέλιο στοιχείο, το οποίο συνεπικουρεί την αποστολή του βιβλίου ως αυθεντικού εργαλείου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, αποτελεί η δίστηλη σελιδοποίηση, που διευκολύνει την εισαγωγή στο κείμενο των εικόνων (στην πλειονότητά τους πρωτότυπες έγχρωμες φωτογραφίες αρχιτεκτονικών έργων από το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα) και επιτρέπει μια παράλληλη διπλή ανάγνωση γραφής και εικόνων. Η εικονογράφηση λοιπόν ανταποκρίνεται επιτυχώς στο ιστοριογραφικό σχέδιο του βιβλίου, που παρουσιάζεται ολοκληρωμένο από όλες τις απόψεις.

Πρόκειται για ένα σημαντικό βιβλίο που - σε αντίθεση με κάποια άλλα που ασχολούνται με τις αυτιστικές αγωνίες του συγγραφέα τους ή αναλίσκονται φλυαρώντας «περί ανέμων και υδάτων» - αντιμετωπίζει με σαφήνεια τα υπαρκτά ζητήματα τα οποία πραγματεύεται. Ελπίζω να το μελετήσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι αρχιτέκτονες και φοιτητές αρχιτεκτονικής, αλλά και όλοι εκείνοι που αποφασίζουν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, την τύχη της πολύπαθης σύγχρονης ελληνικής πόλης.



Κωνσταντίνος Γ. Πατέστος (αναπληρωτής καθηγητής Αρχιτεκτονικών και Αστικών Συνθέσεων στην Αρχιτεκτονική Σχολή ΙΙ του Πολυτεχνείου του Τουρίνου)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 27-01-2002