Ο άγνωστος Κάρολος Μαρξ

Μαρξιστικές αναλύσεις του Χέγκελ υπάρχουν πολλές. Εγελιανές αναλύσεις του Μαρξ είναι σπανιότερες, όπως η ανά χείρας. Η εγελιανή ανάλυση είναι πάντα νηφάλια, χωρίς φόβο και πάθος, χωρίς διάθεση ή επιδίωξη να προσθέσει ή να αποκρύψει τι. Άλλωστε η εγελιανή ανάλυση διενεργεί επαγωγή, δηλαδή από το ατομικό στο γενικό και όχι αναγωγή, δηλαδή από το μερικό στο μερικό.
Τρία ακλόνητα συμπεράσματα προκύπτουν από την παρούσα εργασία:
α) Ο Μαρξ είχε ηθική και μάλιστα όσο λίγοι, άρα δεν δικαιολογείται η καλλιέργεια στο όνομά του της απόλυτης σκοπιμότητας,
β) Δεν ήταν σε καμία περίπτωση μαρξιστής... αυτό που διδαχθήκαμε ως νεαροί φοιτητές στα πανεπιστήμια, δεν ήταν η θεωρία του Μαρξ αλλά μάλλον το "αμάλγαμα" του μαρξισμού-λενινισμού.
γ) Ο Μαρξ ήταν πράγματι μεγάλος. Έζησε σε μία εποχή βιομηχανικής επανάστασης, όπου η καταπίεση σε βάρος των εργατών ήταν τέτοια και οι συνθήκες διαβίωσης τόσο άθλιες, ώστε συνωστίζονταν σε γραμμές συναρμολόγησης και παραγωγής, όπως βλέπουμε στους ιδιοφυείς "Μοντέρνους Καιρούς" του Τσάρλυ Τσάπλιν, συνωθούνταν στις εργατικές πολυκατοικίες και νοίκιαζαν όχι δωμάτιο αλλά κρεβάτι στα λεγόμενα υπνωτήρια, όπου ανά οκτάωρο αναπαυόταν έτερος κατακλινόμενος. Εργάστηκε περισσότερο από κάθε άλλον για να βελτιωθεί ή και να εξαλειφθεί αυτή η κατάσταση... όλα τα εργατικά κινήματα που αγωνίστηκαν για καλύτερες συνθήκες παροχής εργασίας, ορκίζονταν στο όνομά του και δρούσαν με λάβαρο τις ιδέες του. Υπ' αυτή την έννοια ισχύει η καταληκτική αποστροφή του επικήδειου που εκφώνησε στις 17 Μαρτίου 1883 πάνω από τον τάφο του ο επιστήθιος φίλος του Φρίντριχ Ένγκελς: "Το όνομά του θα ζει διαχρονικά στους αιώνες, όπως και το έργο του".