Στην αρχαία Αθήνα, πέντε νέοι και ο κόσμος τους

Αγάπες, όνειρα, πόθοι ανεκπλήρωτοι, χαρές και πίκρες έπλεκαν το νήμα της ζωής πέντε νέων της Αρχαίας Αθήνας. Όπως κι τότε, έτσι και σήμερα οι νέοι που ζουν σ' αυτή τη μαγική πόλη, την Αθήνα, αντικρίζουν τον ίδιο ουρανό, την ίδια θάλασσα και τα βουνά, και τους τυλίγει το ίδιο θεϊκό φως που τύλιγε και τους μακρινούς προγόνους τους, στο βιβλίο αυτό θα διαπιστώσουν παρόμοιες ανησυχίες.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο πλήθος των βιβλίων που εκδίδονται με θέμα την αρχαία Ελλάδα έρχεται να προστεθεί το νέο βιβλίο της αρχαιολόγου Αθας Γιαλούρη. Συνήθως τα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά και παρουσιάζουν την αρχαιότητα ή άλλη ιστορική περίοδο ανήκουν σε δύο κατηγορίες: είναι τα ιστορικά μυθιστορήματα, όπου μέσα από την πλοκή της ιστορίας μαθαίνουμε για την καθημερινή ζωή της εποχής, και αυτά που κατατάσσονται ως βιβλία γνώσεων. Σ' αυτά δεν παρουσιάζονται όψεις της ζωής των ανθρώπων της εποχής. Από τις αναφορές στα κινητά ευρήματα, στις τεχνικές, στα κτίρια, ο αναγνώστης ενδέχεται να αναρωτηθεί πώς ζούσαν οι άνθρωποι τότε και να προσπαθήσει να αναπλάσει τη ζωή των ιδιοκτητών τους.

Στα ιστορικά μυθιστορήματα ο συγγραφέας τοποθετώντας τη δράση των ηρώων του στον ιστορικό χρόνο αναπλάθει την εποχή μέσα στην οποία κινούνται. Παρατηρείται όμως συχνά το φαινόμενο του διδακτισμού: οι νέοι συγγραφείς αισθάνονται υποχρεωμένοι να γίνουν ταυτόχρονα και δάσκαλοι. Βομβαρδίζουν λοιπόν τον αναγνώστη με πληροφορίες που είναι τόσο πολλές ώστε χάνεται ο στόχος, που είναι η απόλαυση της ανάγνωσης. Αντίθετα οι παλιότεροι και ωριμότεροι συγγραφείς, με πρώτη διδάξασα την Πηνελόπη Δέλτα, όπως οι Τ. Λάππας, Ν. Τζώρτζογλου, Κ. Σφαέλλου, Γ. Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, Χ. Σακελλαρίου, Κ. Σίνου και πολλοί άλλοι, έχουν γράψει θαυμάσια ιστορικά μυθιστορήματα για παιδιά γιατί ακριβώς δεν τους ενδιέφερε να δώσουν οπωσδήποτε γνώσεις στους νεαρούς αναγνώστες. Τα πραγματολογικά στοιχεία που αφορούν την εποχή περνούν αβίαστα και απλώς δημιουργούν ένα «κλίμα εποχής».

Η Α. Γιαλούρη δεν έγραψε ένα ιστορικό μυθιστόρημα αλλά πέντε ιστορικές μονογραφίες, πέντε μονολόγους όπου παρουσιάζονται πλευρές της ζωής νεαρών γυναικών και ανδρών που ζούσαν στην κλασική Αθήνα.

Παρέκαμψε τον σκόπελο του διδακτισμού δίνοντας στους ήρωές της έναν προσωπικό λόγο που κεντάει πάνω στον καμβά της ηλικίας του καθενός προβληματισμούς και σκέψεις για τη φιλοσοφία και την πολιτική, για τα καθημερινά συμβάντα, τα συναισθήματα, την κοινωνική κατάσταση, τα ήθη.

Πέντε ανθρώπινοι τύποι διαφορετικών κοινωνικών καταβολών που παρουσιάζονται σε μια κρίσιμη περίοδο της ζωής τους, από την εφηβεία στην ενηλικίωση:

Ο Ναυσιχάρης, δεκαεξάχρονο ναυτόπουλο από κάποιο νησί του Αιγαίου, μέτοικος ίσως, που κατέληξε στον Πειραιά, το κοσμοπολίτικο λιμάνι της Ελλάδας. Μετά την καταστρεπτική εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία μπαρκάρει σ' ένα αθηναϊκό πολεμικό πλοίο και ακολουθεί τα χνάρια του παππού του και του πατέρα του στη θάλασσα. Μέσα από τον λόγο του Ναυσιχάρη περνάει το δέσιμο των Ελλήνων με τη θάλασσα καθώς και όλη η σχετική μυθολογία που σχετίζεται με το υγρό στοιχείο. Ο Υλας, ο μικρός χωρικός δεμένος με τα κτήματα του αφέντη του. Ποια είναι η ζωή του; «Ούτε στην πόλη της Αθήνας ήθελε πια να πάει. Τι να τα κάνει τα ταξίδια; Δεν ήθελε να ξέρει τίποτα από άλλους κόσμους απλησίαστους σ' αυτόν. Σ' αυτόν οι θεοί όρισαν τούτη εδώ τη γη να κατοικεί... Γράμματα δεν έμαθε. Εξω από τη γης και τα κοπάδια τίποτα δεν ένιωθε. Ξύλο απελέκητο... Μέρα νύχτα δουλειά, μεροδούλι μεροφάι... Χρόνος μπαίνει, χρόνος βγαίνει να ζευγαρίζουν με τα βόδια τρεις φορές... να τσαπίζουν, να σπέρνουν, να κλαδεύουν... θερισμός, τρύγος, το μάζεμα της ελιάς...».

Η Τιμαρέτη αποχαιρετά στα δεκαπέντε την παιδική της ηλικία. «Η Τιμαρέτη, τώρα που παντρεύεται, σου αφιερώνει Αρτεμη... το τόπι που αγαπούσε... τις κούκλες μαζί με τα ρουχαλάκια τους, καθώς είναι σωστό, παρθένα αυτή, σ' εσένα θεά παρθένα...». Η Τιμαρέτη παντρεύεται αύριο και αναπολεί τα περασμένα. Ψάχνει να βρει τις γλυκές στιγμές για να αποδιώξει τον φόβο του άγνωστου μέλλοντος, ενώ την ίδια στιγμή ξεφυτρώνουν ζιζάνια για την ανούσια ζωή στον γυναικωνίτη και «το χώρο που από τα παλιά χρόνια είχαν περιχαρακώσει οι άντρες για τις γυναίκες».

Η ζωή της Φανώς ξεκίνησε σ' ένα πήλινο πιθάρι όταν την άφησαν έκθετη οι δικοί της σε μια γειτονιά της Αθήνας. Τη μάζεψε ο Αριστίωνας. Μεγάλωσε ανάμεσα στους άλλους δούλους και θα περάσει τη ζωή της ως το τέλος δούλη στο σπιτικό του αφέντη της. Η Φανώ όμως δεν είναι πράγμα: ζει μια ζωή παρ' όλο που, για την εποχή, η ζωή των δούλων ήταν ανύπαρκτη. Η νεαρή κοπέλα θέλει να αφήσει ίχνη της παρουσίας στον κόσμο για να τη θυμούνται. Πώς; Μέσα από τα καθήκοντά της, ως δούλας, θα υφάνει την ιστορία της.

«Θ' αγωνιστώ για τα ιερά και την πόλη μου...» λέει ο όρκος των αθηναίων εφήβων που θα δώσει σύντομα ο Κρίτων μαζί με τους συνομηλίκους του στον ναό της Αγραύλου. Τέλος τα ξύλινα όπλα και οι παιδικοί πόλεμοι, τέλος οι βόλτες στο γυμνάσιο και η μαθητεία κοντά στους σοφιστές. Ηρθε η ώρα για την αφοσίωση στην πατρίδα. Για τον Κρίτωνα ανοίγεται η ζωή του δραστήριου αθηναίου πολίτη.

Τρεις εικόνες από επιτάφιες στήλες και δύο από τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα εικονογραφούν το κείμενο. Καμιά ζωγραφιά δεν θα μπορούσε να αποδώσει καλύτερα αυτούς τους εσωτερικούς μονολόγους από τη στοχαστική ματιά των κλασικών αναγλύφων.

* Για παιδιά από 9 ετών.



Μαρίζα Ντεκάστρο

ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-03-1999