Ζαν Ζενέ, Οι ανομολόγητες αλήθειες

Δηλωμένος παράνομος, ομοφυλόφιλος και θαυμαστής μεγάλων εγκληματιών και τρομοκρατών, ο Ζενέ δεν έπαψε ποτέ να γοητεύει. Η Δεξιά τον μίσησε, οι Σαρτρ, Φουκό και Ντεριντά τον εκθείασαν, και ο ίδιος προσπάθησε σε όλη του τη ζωή να ανατρέψει τη δυτική ιουδαιοχριστιανική ηθική. Σήμερα, ο Ζενέ αποτελεί πλέον σύμβολο αντίστασης κατά της αδικίας και της καταπίεσης, αν και αυτή η θεώρηση υποσκάπτει τον «άλλο» Ζενέ, εκείνον που υπήρξε προστατευόμενο παιδί της Κοινωνικής Πρόνοιας, που εξελίχθηκε σε αντισημίτη και που ένιωσε έλξη για τα εγκλήματα των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Επιβάλλεται, επομένως, μια καινούργια προσέγγιση της περίπτωσης Ζενέ. Η μελέτη του φακέλου του στην Κοινωνική Πρόνοια, κάτι που δεν είχε ποτέ δει το φως της δημοσιότητας ως σήμερα, και ο παραλληλισμός ανάμεσα στην αισθητική του και το φασιστικό ιδεώδες δίνουν την ευκαιρία στον Γιαμπλόνκα να αποδομήσει όλες τις ως τώρα «καθωσπρέπει» ερμηνείες. Οι ανομολόγητες αλήθειες του Ζαν Ζενέ δεν είναι μονάχα μια αποκαλυπτική βιογραφία, αλλά κι ένα δοκίμιο που επιχειρεί να ρίξει φως στο λογοτεχνικό κόσμο του Ζενέ αλλά και γενικότερα στην πολιτισμική ιστορία της Γαλλίας του 20ού αιώνα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο ΖΑΝ ΖΕΝΕ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΓΑΛΟΥΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥΣ
ΜΥΘΟΥΣ ΤΟΥ 20ούΑΙΩΝΑ. ΩΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΠΑΝΤΟΣ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ ΕΔΡΕΨΕ ΔΑΦΝΕΣ ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ
ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ Η ΠΙΟ ΚΟΙΝΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΟΑΠΑΤΗ ΕΙΧΕ ΑΝΑΓΟΡΕΥΘΕΙ ΣΕ ΥΨΙΣΤΗ ΜΟΡΦΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ. ΟΜΩΣ, ΠΟΣΟ ΓΝΩΣΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ;



Κλεφτρόνι και ο ίδιος, τρόφιμος διαφόρων σωφρονιστικών ιδρυμάτων κατά καιρούς, έχοντας ανοίξει τις σελίδες της λογοτεχνίας του στους κλέφτες και τους τραβεστί, έγινε δεκτός με τιμές στο Πάνθεον της Αριστεράς. Ήταν εκείνη η αλήστου μνήμης δεκαετία του ΄70, τότε που ο Φουκώ έγραφε το Επιτήρηση και Τιμωρία, τότε που η πολιτική ορθότητα καθαγίαζε κάθε είδους μειοψηφία.

Ένας Γιάννης Αγιάννης που έγινε Βίκτωρ Ουγκώ, με μια Τιτίκα που ήταν Τιτίκος, για να βαφτιστεί επαναστάτης και καταραμένος συγγραφέας. Μια ομοφυλοφιλία που έτεινε να γίνει ιδεολογία κι ένας Ζενέ που δεν έχανε την ευκαιρία να κολακεύσει την εικόνα που είχε κατασκευάσει η προοδευτική διανόηση για λογαριασμό του, πότε υποστηρίζοντας τους «Μαύρους Πάνθηρες», πότε καταγγέλλοντας τη σφαγή στη Σάμπρα και τη Σατίλα και πότε τα λευκά κελιά που υποδέχτηκαν τους Γερμανούς τρομοκράτες.

Όπως λέει ο Ιβάν Γιαμπλόνκα στις Ανομολόγητες Αλήθειες: «Το να καθιστά κανείς θεματοφύλακα της ηθικής τον ανήκοντα στη μειοψηφία αποτελεί παραλογισμό διότι ο Ζενέ δεν αποδέχεται καμιά μορφή ηθικής». Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας Ζενέ μπορεί να έπαιζε το κοινωνικό παιχνίδι της λογοτεχνικής του καταξίωσης, όμως στην πραγματικότητα δεν έδινε δεκάρα τσακιστή για όλα αυτά.
Μεταμόρφωσε σε ποιητική την ομοφυλοφιλία του, μεταμόρφωσε σε ποιητική την αλητεία του, όμως σε καμία περίπτωση η τέχνη του δεν μπορεί να αναγνωσθεί ως κοινωνική διαμαρτυρία. Το περιθώριο δεν αναγνωρίζει το κέντρο, άρα το περιθώριο δεν έχει συνείδηση πως είναι περιθώριο, γιατί το περιθώριο δεν διεκδικεί κανένα κέντρο. Η τέχνη του Ζενέ δεν είναι κοινωνική, σε πείσμα όσων θέλησαν να τον συγκρίνουν με τον Ζολά τού Κατηγορώ . Αν μπορεί να συγκινήσει ακόμη και σήμερα είναι για τον γυμνό της λυρισμό, για την αλλοπαρμένη ατομικότητά της, εντέλει για την αντικοινωνικότητά της. Όπως ο Σαντ, έτσι και ο Ζενέ γεμίζει τη σημασία της λέξης με μια ολόκληρη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο μύθος του Ζενέ, όπως και κάθε μύθος, μιλάει για ιδιαιτέρως δύσκολη παιδική ηλικία.

Εγκαταλελειμμένος από τη μητέρα του, παιδί που μεγάλωσε στην «Κοινωνική Πρόνοια», υιοθετήθηκε από μια καθωσπρέπει οικογένεια, τη λήστεψε, τον έπιασαν, τον έκλεισαν στο αναμορφωτήριο όπου και ξεκίνησε η σταδιοδρομία του. Είναι σαν να γεννήθηκε πάνοπλος, όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία, έτοιμος να στήσει το οικοδόμημα της «μεταφυσικής του Κακού», το λογοτεχνικό του έργο.

Όλα αυτά είναι γνωστά και κανείς δεν έχει διάθεση να τα κρύψει αφού υπηρετούν τον μύθο του. Όμως, πόσο γνωστός είναι ο αντισημιτισμός τού Ζενέ, πόσο γνωστός είναι ο θαυμασμός του για τους «ήρωες του Βορρά» με τον αγκυλωτό σταυρό στο περιβραχιόνιο, ο θαυμασμός του για τον Χίτλερ, οι ύμνοι του στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως; Εντάξει, ο Ζενέ δεν συνεργάστηκε με τα στρατεύματα κατοχής στη Γαλλία, δεν κατέδωσε Εβραίους και δεν μπορούσε να κάνει τη ζημιά που έκαναν άλλοι περιώνυμοι συνάδελφοί του, όπως ο Μπραζιγιάκ, ο Ντριέ Λα Ροσέλ ή ο Σελίν, για τον απλούστατο λόγο ότι στα χρόνια εκείνα δεν είχε ήδη γίνει γνωστός, άρα κανείς δεν του έδινε σημασία. Ο Ζενέ, στο κάτω κάτω, αν και τα πήγαινε μια χαρά με τους πάσης φύσεως δωσίλογους, δεν έκανε φυλακή ως δωσίλογος αλλά ως κοινός απατεώνας.



ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ, 22-3-2008