Παιδεία και γλώσσα

Παιδεία και γλώσσα στη σημερινή Ελλάδα: είναι το θέμα που με αφορμές επικαιρικές ανατέμνουν τα συγκεντρωμένα στο βιβλίο αυτό κείμενα. Γραπτός δημόσιος λόγος κατατεθειμένος στη διαδρομή των τελευταίων τριάντα περίπου χρόνων.
Συνταγμένα εδώ τα κείμενα αυτά συγκροτούν μια πολύ συγκεκριμένη πρόταση. Που δεν δεσμεύεται στις συμβατικές (δίχως κοινωνικό αντίκρισμα) σχηματοποιήσεις και αδιέξοδες αγκυλώσεις του κομμαιτκού βίου. Θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόταση σχεδόν τεχνοκρατική στην προοπτική (και μόνο) της ανάπτυξης μιας ριζοσπαστικά εκσυγχρονιστικής κοινωνικής δυναμικής.

Όμως προϋποθέτει η πολιτική πρόταση του βιβλίου κάποιες θεμελιακές νοηματοδοτήσεις του κοινωνικού γεγονότος. Απαιτεί τουλάχιστον μιαν υποψία για την επικαιρότητα και γονιμότητα της διαχρονικής ελληνικής εμμονής στο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης και συνύπαρξης: Ποιό το κριτήριο για να ξεχωρίζουμε τη γνησιότητα από την αλλοτρίωση του ανθρώπου και της κοινωνίας -την παιδεία που θέλει να ετοιμάζει πολίτες, ικανούς για το άθλημα των σχέσεων κοινωνίας της ζωής, από την «παιδεία» που απεργάζεται πολτό καταναλωτικής μάζας, αγελαία συμβίωση θωρακισμένων εγωκεντρισμών.







Ο Χρήστος Γιανναράς είναι καθηγητής Φιλοσοφίας και Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών της Αθήνας, στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών.


Το κύριο μέρος της συγγραφικής του δουλειάς εντοπίζεται στη σπουδή και στην έρευνα των διαφορών ανάμεσα στην ελληνική και στη δυτικοευρωπαϊκή φιλοσοφία και παράδοση. Διαφορών που δεν εξαντλούνται στον τόπο της θεωρίας, αλλά καθορίζουν τον τρόπο ή την πρακτική του βίου, δηλαδή ό,τι ονομάζουμε πολιτισμό.


Παράλληλα, με τακτική επιφυλλιδογραφία (παλαιότερα στο Βήμα και επτά χρόνια τώρα στην Καθημερινή) παρεμβαίνει στην κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα.





ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Παιδεία και γλώσσα στη σημερινή Ελλάδα είναι το θέμα που με αφορμές επικαιρικές προσεγγίζουν τα συγκεντρωμένα στο βιβλίο αυτό κείμενα. Γραπτός δημόσιος λόγος κατατεθειμένος, με τη μορφή επιφυλλίδων και άρθρων, στη διαδρομή των τελευταίων τριάντα περίπου χρόνων.


Συναγμένα εδώ και αρθρωμένα σε οκτώ θεματικές ενότητες, τα κείμενα αυτά συγκροτούν μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική πρόταση. Είναι ο βασικός λόγος που δικαιολογεί και την επανέκδοσή τους. Η χρόνια κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα, η συνεχώς και εμφανέστερη αποδυνάμωση ή κακοποίηση του πλούτου της ελληνικής γλωσσικής παράδοσης, μαζί με την κραυγαλέα αποτυχία των κατά καιρούς «μεταρρυθμίσεων», συνιστούν πρόβλημα οξύ, πρωτίστως πολιτικό.


Το πρόβλημα δεν αφορά σε έναν επιμέρους τομέα διαχείρισης της εξουσίας, αλλά στη σύνολη λειτουργία της πολιτικής. Η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική πρόοδος, η ποιότητα της ζωής, η εθνική άμυνα, η δυναμική παρουσία στις διεθνείς σχέσεις, η ίδια η ιστορική επιβίωση του Ελληνισμού είναι συναρτήσεις, σε μεγάλο βαθμό, της εκπαιδευτικής και γλωσσικής πολιτικής. Σε αυτή τη διαπίστωση μοιάζει να συγκλίνουμε όλοι -από τους πιο απλοϊκούς στα καφενεία ώς τους πιο μορφωμένους στις ιδιωτικές συντροφιές και ως τα ρητορεύματα του κοινοβουλίου. Οι πολιτικές όμως δυνάμεις της χώρας μας δεν έβγαλαν ποτέ τις συνέπειες της δεδομένης αυτής ομοφωνίας. Λείπει άραγε το πολιτικό ταλέντο, λείπει η ουσιαστική επίγνωση της προτεραιότητας και αξονικής σημασίας του θέματος; Όποιος κι αν είναι ο λόγος, η οξύτητα του εκπαιδευτικού και γλωσσικού προβλήματος στη σημερινή Ελλάδα δεν αμβλύνεται. Η αιτιολόγηση της χρόνιας κρίσης και η απόδοση ευθυνών μπορεί να λειτουργούν διαφωτιστικά, αλλά δεν συνιστούν πρόταση εξόδου από το αδιέξοδο.


Η πρόταση των σελίδων που ακολουθούν είναι πολιτική, χωρίς να δεσμεύεται στις ιδεολογικές προδιαγραφές των συμβατικών πια (αν και κυρίαρχων) σχηματοποιήσεων που παγιδεύουν τον πολιτικό βίο. Θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόταση σχεδόν τεχνοκρατική στην προοπτική και μόνο της ανάπτυξης μιας ριζοσπαστικά εκσυγχρονιστικής κοινωνικής δυναμικής. Όμως προϋποθέτει τον συντονισμό σε κάποιες θεμελιακές νοηματοδοτήσεις του κοινωνικού γεγονότος. Και οι νοηματοδοτήσεις αυτές, στο κλίμα της σημερινής παρακμής, λειτουργούν ως «πέτρα σκανδάλου» για πολλούς θιασώτες των φανταχτερών της κάθε επιπόλαιας μόδας ιδεολογημάτων. Η εδώ πρόταση απαιτεί τουλάχιστον μιαν υποψία για την επικαιρότητα, και γονιμότητα της διαχρονικής ελληνικής εμμονής στον φωτισμό νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης και συνύπαρξης -στη «γιγαντομαχίαν περί της ουσίας», στη ζήτηση του «ενός, ούτινος εστι χρεία».


Οι προϋποθέσεις της πολιτικής πρότασης που αρθρώνεται σε αυτό το βιβλίο δικαιολογούν και τον χαρακτήρα του ως «χρονολόγιου» μιας ανεδαφικής περιπέτειας. Ο δημόσιος για τα δημόσια λόγος στην Ελλάδα σήμερα είναι εγχείρημα ουτοπικό και με απίστευτες διακινδυνεύσεις όταν αρνείται την υποταγή στην ιδεολογική μονοτροπία του κυρίαρχου «προοδευτικού» μεταπρατισμού. Οι ημερομηνίες που συνοδεύουν κάθε κείμενο του βιβλίου συνθέτουν τη μαρτυρία του ατελέσφορου της κατάθεσής του -αν συνδυασθούν οι επίκαιρες κάθε φορά αφορμές συγγραφής του με την πρόταση που κομίζει το κείμενο και με την πολιτική που τελικά ακολουθήθηκε. Το πραγματικό αυτό δεδομένο λειτουργεί ως εντοπισμός του πυρήνα των προβλημάτων παιδείας και γλώσσας στην Ελλάδα σήμερα:


Τα περιθώρια να συζητηθεί πολιτική πρόταση αυτοπροσδιορισμού και προοπτικών της ελλαδικής κοινωνίας είναι απολύτως ελεγχόμενα. Η χρονολόγηση μιας τέτοιας διαπίστωσης καταδείχνει το σημείο εκκίνησης (τη ρεαλιστική αφετηρία) κάθε ενδεχόμενου πολιτικού σχεδιασμού ανάκαμψης από τη σημερινή δραματική παρακμή.


Πολιτική πρόταση και χρονολόγιο: είναι οι δύο λόγοι και στόχοι που υπαγόρευσαν τη συγκρότηση αυτού του βιβλίου.



Χρ. Γιαν. - Καλοκαίρι του 2000