Το ασφαλιστικό (ως ορφανό πολιτικής) και μια διέξοδος

Ο προοδευτικός χώρος αρνείται να αντιμετωπίσει τα δύσκολα προβλήματα της σύγχρονης πραγματικότητας. Εγκαταλείπει όλες τις κρίσιμες αποφάσεις στον συντηρητικό χώρο, και αυτό δεν αφορά μόνο το ασφαλιστικό. Αφορά τα περισσότερα μεγάλα ζητήματα που απαιτούν θυσίες σήμερα προκειμένου να εξασφαλιστεί ένα καλύτερο μέλλον, ζητήματα όπως το περιβάλλον, η ενέργεια, η υγεία, η εκπαίδευση. Το αποτέλεσμα είναι η κοινωνία να βγαίνει χαμένη. Γιατί, για τις λύσεις στα πεδία αυτά, οι μεν συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις προσφεύγουν στην αγορά, ο δε προοδευτικός χώρος στην αδράνεια. Και στις δύο περιπτώσεις, το αποτέλεσμα για την κοινωνία είναι απογοητευτικό.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο επιστημονικός λόγος έχει μια κακή φήμη, ότι είναι απρόσιτος στον κοινό νου. Πολλές φορές έχουμε την τάση να τον θεωρούμε λόγο που καταρρίπτει το εξωτερικό τοίχωμα των γεγονότων και καταδεικνύει τι κρύβεται πίσω από το προφανές. Αυτή όντως είναι μια πλευρά του επιστημονικού λόγου. Και όμως, πολλές φορές ο επιστημονικός λόγος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να αναδεικνύει με μεθοδικότητα, ορθολογισμό, πειθαρχία και συνέπεια αυτά που ο κοινός νους διακρίνει σ' ένα πρώτο επίπεδο. Και οι δύο αυτές διαστάσεις του επιστημονικού λόγου έχουν έναν κοινό αντίπαλο. Αυτός δεν είναι άλλος από την αστυνομική και συνωμοσιολογική εξήγηση των κοινωνικών φαινομένων.

Ο Τάσος Γιαννίτσης, καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας πολλών βιβλίων, δοκιμίων και άρθρων, κυρίως, οικονομικού και ευρύτερου κοινωνιολογικού περιεχομένου, στενός συνεργάτη του Κώστα Σημίτη και υπουργός στις κυβερνήσεις του πρώην πρωθυπουργού, με το παρουσιαζόμενο έργο καλύπτει και τις δύο διαστάσεις του επιστημονικού λόγου. Από τη μια, δείχνει τις κρυφές ή σκοπίμως αποκρυπτόμενες πλευρές του Ασφαλιστικού, ενώ, από την άλλη, αποδεικνύει πως πολλές από τις διαγνώσεις για την κρίση του ασφαλιστικού συστήματος δεν απέχουν από μια απλή διαπίστωση του κοινού νου. Με αυτό όμως που συγκρούεται καθαρά είναι μια συνωμοσιολογική αντίληψη για την εξήγηση της κρίσης του Ασφαλιστικού, σύμφωνα με την οποία το Ασφαλιστικό είναι το πρόσχημα της παγκοσμιοποίησης για να πετύχει μια αναδιανομή εις βάρος των ασθενέστερων στρωμάτων.

Ο συγγραφέας αποδεικνύει πως η μη αναγνώριση του προβλήματος και η δήθεν λύση του μέσα από την κρατική χρηματοδότηση δεν κάνει τίποτε άλλο από το να μεταφέρει το πρόβλημα από τις σημερινές γενιές στις επόμενες και από τα σημερινά προνομιούχα στρώματα στα μεσαία και ασθενέστερα στρώματα του μέλλοντος. Ο Γιαννίτσης δεν στέκεται στον γυάλινο πύργο του φεουδάρχη «τεχνοκράτη» για να αγναντεύει με συναισθήματα ανάμεικτης περιφρόνησης και οίκτου τα πάθη των «βασάλων» ασφαλισμένων. Υποστηρίζει πως το Ασφαλιστικό δεν ανάγεται στη φαινομενολογία της αριθμητικής των αναλογιστικών μελετών (απαραίτητες βεβαίως για κάθε σοβαρή προσπάθεια μεταρρύθμισης), αλλά, αντιθέτως, είναι πρόβλημα που μπορεί να λυθεί μόνο με πολιτική παρέμβαση. Ως εκ τούτου οι απαντήσεις για την επίλυση του Ασφαλιστικού έχουν ιδεολογική χροιά.

Επικρατεί η αντίληψη πως το ασφαλιστικό ζήτημα αφορά τις εισφορές, τις συντάξεις και τα όρια ηλικίας. Το Ασφαλιστικό όμως αφορά τη θεμελιώδη για μια κοινωνία σχέση μεταξύ των εργαζομένων και των συνταξιούχων. Το Ασφαλιστικό είναι ζήτημα κοινωνικής συνοχής, η οποία, είτε το αναγνωρίζουμε είτε όχι, απειλείται από τις δυσμενείς δημογραφικές εξελίξεις, από την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, από τη μείωση της απασχόλησης, από τις εξελίξεις στην εκπαίδευση. Ο προοδευτικός χώρος αντιμετωπίζει την κρίση του Ασφαλιστικού με αρνητισμό και υπεκφυγή. Αυτός είναι ο πιο πρόσφορος τρόπος για να διαλυθεί η αλληλεγγύη των γενεών, που επικαλείται αυτός ο χώρος. Αυτός ο χώρος συγκρίνει τις ισχύουσες ρυθμίσεις με τις όποιες προτεινόμενες λύσεις μέσα από τη λογική του παρόντος των σημερινών ασφαλισμένων και όχι με τη λογική του παρόντος των σημερινών εργαζομένων και του μέλλοντος των αυριανών συνταξιούχων.

Η προτεινόμενη από τον «προοδευτικό» χώρο λύση της κρατικής χρηματοδότησης παραβλέπει πως το πρόβλημα δεν είναι ο τρόπος χρηματοδότησης των ασφαλιστικών ελλειμμάτων, αλλά η ίδια η ύπαρξή τους. Η συνεχής διόγκωση των ασφαλιστικών ελλειμμάτων οδηγεί στη διόγκωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και έχει απορυθμιστικές επιπτώσεις στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Ελλείμματα σημαίνει πληθωρισμός, μείωση της αγοραστικής δύναμης, πτώση της ανταγωνιστικότητας. Οι δαπάνες του κράτους για το Ασφαλιστικό αφαιρούνται από τις δαπάνες για την Υγεία, την Παιδεία, την έρευνα, την κοινωνική πρόνοια κ.λπ. Αυτό το σύστημα οδηγεί τους πολίτες να καταφεύγουν στον ιδιωτικό τομέα για τις παραπάνω υπηρεσίες, πράγμα που, με τη σειρά του, αφαιρεί εισόδημα που δήθεν διατηρούν με τη λογική της κρατικής χρηματοδότησης ή -θα συμπληρώναμε- με τη λογική των τριών «δεν». Λογική που δεν υπολογίζει τις διαμορφούμενες συνθήκες και το εκάστοτε εργασιακό και αναπτυξιακό περιβάλλον.

Ο συγγραφέας, πέραν από τη διάγνωση, προχωρεί και στην απομυθοποίηση λύσεων του τύπου πώς κάθε ανάπτυξη οδηγεί από μόνη της έτσι απλά στη λύση του Ασφαλιστικού. Αυτή η αντίληψη ξεχνά πως κάθε ανάπτυξη οδηγεί και σε αύξηση των ανισοτήτων, πράγμα που κάνει απαραίτητη την ανάμειξη των προοδευτικών δυνάμεων για την άρση των αντιφάσεων. Αυτό που αξίζει να τονισθεί από τις λύσεις που προτείνει ο Γιαννίτσης, είναι πως αυτές δεν μπορούν να εξετασθούν έξω από το διαμορφούμενο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον. Η αύξηση της απασχόλησης, η πάταξη της εισφοροδιαφυγής, η μετανάστευση, η ίδια η ανάπτυξη, αλλά και το πολύ ευρύτερο θέμα του συνδυασμού του αναδιανεμητικού με το κεφαλοποιητικό σύστημα εξετάζονται μέσα από ένα πλέγμα πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, αντιφάσεων και λύσεων που δεν αφήνουν στιγμές για εφησυχασμούς και εύκολες αποφάσεις.

Αν η στρατηγική του προοδευτικού χώρου είναι η άρνηση του προβλήματος, εξίσου απορριπτικές είναι και οι συντηρητικές στρατηγικές της «σαλαμοποίησης» του προβλήματος ή της αναμονής της κρίσης. Ο Γιαννίτσης προτείνει τη στρατηγική της μεταρρύθμισης. Αυτή οφείλει να «δίνει στους ασφαλισμένους μια συνολική εικόνα για το ρυθμιστικό καθεστώς της κοινωνικής τους ασφάλισης σε ευρύ χρονικό ορίζοντα» (σελ 33).

Αυτήν τη λύση πρότειναν οι προτάσεις Γιαννίτση το 2001, οι οποίες συνάντησαν τη λυσσώδη αντίδραση τόσο ετερόκλιτων παραγόντων. Αντιδράσεις που περιγράφει στο βιβλίο ο συγγραφέας. Ο ευγενικός καθ' όλα χαρακτήρας του Γιαννίτση δεν του επιτρέπει να αναδείξει τη ψευτιά και την πολιτική υποκρισία παραγόντων που κόπτονται δήθεν για τα συμφέροντα των εργαζομένων, ενώ στην ουσία υποστηρίζουν την ακινησία, η οποία είναι και ο κύριος εχθρός της προόδου. Για παράδειγμα, επικεφαλής στην αντίσταση κατά της μεταρρύθμισης Γιαννίτση στρατεύτηκαν εκείνοι οι συνδικαλιστικοί κύκλοι που το μόνο που αντιλαμβάνονται είναι ο στενός κύκλος συμφερόντων που περιφέρονται γύρω τους. Είναι αυτοί οι κύκλοι που, για παράδειγμα, αντιστέκονται στον υπολογισμό της σύνταξης με βάση τα τελευταία δέκα χρόνια του εργάσιμου βίου και όχι τα πέντε, ξεχνώντας πως ενώ τα πέντε ευνοούν τους δημόσιους υπάλληλους, σε πολλές περιπτώσεις δεν ευνοούν όσους εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα και οι οποίοι συνήθως στα τελευταία χρόνια του εργάσιμου βίου τους έχουν χαμηλότερες αποδοχές ή ακόμη είναι και άνεργοι.

Στο συγκλονιστικό κεφάλαιο για τις αντιδράσεις στο Ασφαλιστικό ο Γιαννίτσης με προσεκτικό τρόπο καταδεικνύει τις αγκυλώσεις παραγόντων που δήθεν είναι επιφορτισμένοι με την προστασία των εργαζομένων. Παραγόντων που μετατρέπουν τον συνδικαλισμό από σημαντικό πυλώνα για την πρόοδο και την προστασία των εργαζομένων, από πυλώνα της δημοκρατίας, χωρίς τον οποίο ίσως ακόμα και σήμερα οι άνθρωποι να ζούσαν σε συνθήκες των αρχών της βιομηχανικής επανάστασης, σε μοχλό συντηρητικών και αυτιστικών επιλογών.

Σ' ένα σημείωμά μας στην «Ελευθεροτυπία» στις 06-04-2007 υποστηρίζαμε πως στον πυρήνα των προτάσεων Γιαννίτση για το Ασφαλιστικό «βρισκόταν η βασική αρχή της νεωτερικότητας και του Διαφωτισμού. Πώς δηλαδή, αν θέλεις να σωθεί το κοινωνικό σύνολο, πρέπει να πείσεις όλες τις συνιστώσες του να κάνουν υποχωρήσεις από κάποια συμφέροντά τους, ώστε να διατηρηθεί η ολότητα». Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο βεβαιωθήκαμε πως καθόλου δεν κάναμε λάθος στην τότε εκτίμησή μας. Μακάρι να μην έλθει ποτέ αυτή η στιγμή που όλοι θα νοσταλγούμε την ευκαιρία που χάθηκε το 2001, αλλά πλέον θα είναι πολύ αργά. Αυτή η στιγμή δεν θα έλθει αν οι πολιτικοί παράγοντες ακολουθήσουν το προτεινόμενο από τον Γιαννίτση τρίπτυχο του ηθικού κύρους, του πολιτικού ήθους και της διαχειριστικής ακεραιότητας και αξιοπιστίας.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/01/2008