Βυζαντινοί και Άραβες κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο

Η βυζαντινή αυτοκρατορία διατηρούσε σχέσεις με τον αραβικό κόσμο κυρίως κατά τη διάρκεια των βυζαντινοπερσικών πολέμων, στους οποίους μετείχαν και οι Άραβες ως σύμμαχοι των δύο εμπολέμων. Την παγιωμένη αυτή κατάσταση θα ανατρέψει άρδην ένας άνθρωπος: ο Μωάμεθ. Το θρησκευτικό, κοινωνικό και πολιτικό κήρυγμά του λειτούργησε ως καταλύτης μεταξύ των αραβικών φυλών, προκαλώντας μοναδικές στην παγκόσμια ιστορία αντιδράσεις. Έκτοτε οι σχέσεις του αραβικού κόσμου με το Βυζάντιο γίνονται εχθρικές, με την αυτοκρατορία να βρίσκεται ουσιαστικά στη θέση του αμυνόμενου τουλάχιστον για τρεις αιώνες. Αν πρέπει να αναζητήσουμε έναν γλωσσικό όρο, που να χαρακτηρίζει τις αραβοβυζαντινές σχέσεις καθόλη τη μεσοβυζαντινή περίοδο, η λέξη "αντιπαλότητα" είναι η πλέον κατάλληλη. Αυτή η αντιπαλότητα εκφράζεται ως αραβική επεκτατική επιθετικότητα, που ενίοτε λαμβάνει τη μορφή ιερού πολέμου και που σκοπούσε στην εξάπλωση του αραβικού χαλιφάτου. Η πρώτη αποτυχία στο σχέδιο της παγκόσμιας ισλαμοποίησης υπήρξε η ήττα των αραβικών στρατευμάτων στη μάχη της Κωνσταντινούπολης (670-677). Κάθε προοπτική επέκτασης προς τον ευρωπαϊκό χώρο μέσω της Μικράς Ασίας θα ανακοπεί οριστικά το 717/718, με τη συντριβή των Αράβων προ των τειχών της Κωνσταντινούπολης. Η μακρά περίοδος ισορροπίας που θα ακολουθήσει ως τη βυζαντινή αντεπίθεση του Ι΄ αιώνα διαταράχτηκε από την κατάληψη της Κρήτης και τη δημιουργία του αραβοκρητικού εμιράτου. Η αντιπαλότητα δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί το κυρίαρχο στοιχείο των σχέσεων μεταξύ βυζαντινής αυτοκρατορίας και αραβικού χαλιφάτου. Οι μελέτες αυτού του βιβλίου έχουν ως αντικείμενο διάφορες όψεις και εκφάνσεις κυρίως αυτής της αντιπαλότητας.