Ρόδος. Τέσσερις φωτογράφοι συζητούν για μια πόλη - Rhodes - Rodi

Φωτογράφοι: Νίκος Κασέρης, Peter Marlow, Νίκος Οικονομόπουλος, Ferdinando Scianna





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μέσα στην ερημιά των φωτογραφικών εκδόσεων του Σεπτεμβρίου μια ευχάριστη έκπληξη ήρθε να αναζωογονήσει το ενδιαφέρον μας. Το τρίγλωσσο (ελληνικά, αγγλικά, ιταλικά) φωτογραφικό λεύκωμα Ρόδος. Τέσσερις φωτογράφοι συζητούν για μια πόλη που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Rodos Image είναι αποτέλεσμα της συνεύρεσης ισάριθμων φωτογράφων στο νησί: του Νίκου Κασέρη, του Νίκου Οικονομόπουλου, του Peter Marlow, του Ferdinando Scianna. H ιδέα του βιβλίου ξεκίνησε από τον Ρόδιο Νίκο Κασέρη, ο οποίος στο προλογικό του σημείωμα αναφέρει: «Πάντα με ενδιέφερε η διαφορετική φωτογραφική προσέγγιση σε ένα θέμα, σε έναν χώρο, πολύ περισσότερο αν αυτό γινόταν σε συνεργασία με φωτογράφους που η προσωπική τους ματιά είναι αυτό κυρίως που τους κάνει να ξεχωρίζουν».

Με εξαίρεση τον ίδιο, τρεις φωτογράφοι παγκόσμιας εμβέλειας - μέλη του πρακτορείου Magnum - ταξίδεψαν στη Ρόδο για να συλλάβουν την καθημερινότητα του νησιού μέσα από στιγμιότυπα, σαν μια σειρά παραδοξότητες, εφήμερες καταστάσεις και προσωπικές στιγμές. H πανοραμική φωτογραφική μηχανή που χρησιμοποιεί ο Νίκος Κασέρης εξετάζει έναν κόσμο διατεταγμένο οριζόντια με μεγάλη διάρκεια. Εχει την ικανότητα να πολλαπλασιάζει και να διευρύνει τις λεπτομέρειες, και με αυτή την έννοια τα γεγονότα παρουσιάζονται μπροστά στον θεατή με ανατομική τάξη.

H Ρόδος του μοιάζει σαν ένας τόπος όπου ο παλιός πολιτισμός έχει υποχωρήσει για να δώσει τη θέση του σε βιομηχανικές περιοχές πλούσιες σε αποδεικτικά στοιχεία: γερανοί και όγκοι από μπετόν, πλοία παρατημένα στη στεριά, στοιβαγμένα παλιοσίδερα και αυτοκίνητα, σωροί από χώματα και πέτρες μιας πόλης που μοιάζει ξεχασμένη.

Κανένας δεν οδηγεί τα μηχανήματα, κανένας δεν μεταφέρει τσιμέντα, οι βάρκες είναι μόνες στη στεριά και οι γερανοί αδρανούν, ίσως γιατί ο κόσμος του Κασέρη είναι ο κόσμος της αργίας, της απογευματινής ανάσας, όταν η δουλειά έχει πλέον τελειώσει.



Σε κατάσταση ηρεμίας



Οι άνθρωποι στην παραλία βρίσκονται σε κατάσταση ηρεμίας, περπατούν νωχελικά στην άμμο, μισoβουτηγμένοι στη θάλασσα ή βυθισμένοι στις σκέψεις τους με φόντο τον μακρινό ορίζοντα που απλώνεται δεξιά και αριστερά στο οριζόντιο κάδρο. H κίνηση καταγράφεται μόνο στα κύματα που αναδεύονται στην ακτή και στον ουρανό που είναι φορτωμένος από σύννεφα. Σπάνια θα δει κανείς στις φωτογραφίες του δράση· ακόμη και τα παιδιά που παίζουν σε έναν δρόμο ή οι άνθρωποι που περπατούν στην πόλη δεν έχουν τίποτε να αποκαλύψουν για τον εαυτό τους. Ο Νίκος Κασέρης δεν είναι κυνηγός στιγμών μιας κοινωνίας εν δράσει που συλλαμβάνεται ευκαιριακά, αλλά προσπαθεί να ξαναδεί από την αρχή και να ορίσει οπτικά τα πράγματα που ζει και αντιλαμβάνεται καθημερινά στη δεδομένη κοινωνική και πολιτιστική συγκυρία.

H Ρόδος του βρετανού φωτογράφου Peter Marlow είναι ένας τόπος με ζωηρά χρώματα, φώτα και παράδοξες καταστάσεις. Οι άνθρωποι των διακοπών του απλώς αγγίζουν και δοκιμάζουν το νερό, ξαπλώνουν στην άμμο ή κουβεντιάζουν στο κατάστρωμα ενός πλοίου. H κοινωνία που εξετάζει προχωρεί με τον «δικό του» ρυθμό και οι άνθρωποι είναι βυθισμένοι στις «δικές του» έγνοιες: μια γυναίκα ρεμβάζει την ανοιχτή θάλασσα, ένας νεαρός προσκολλάται στα φώτα κάποιου λούνα παρκ της πόλης, ένας ηλικιωμένος άνδρας απολαμβάνει τον καφέ του, μόνος σε ένα καφενείο. Ο Peter Marlow παρακολουθεί σαν θεατής που αντικρίζει τον πλούτο μιας καινούργιας εμπειρίας, προσκολλημένος στην επιφάνεια των πραγμάτων: ένας ροζ τοίχος που συναντά έναν πράσινο, μια άσπρη πουκαμίσα απλωμένη ανάμεσα σε δύο στύλους της ΔΕΗ, μια χαραγματιά σε έναν τοίχο που αγγίζει διαγώνια το περίγραμμα μιας πόρτας. Οι φωτογραφίες του δηλώνουν ότι ήσυχοι δρόμοι και ένας συνηθισμένος τόπος μπορούν να γεννούν παραδοξότητες και ανοίκειες καταστάσεις, όπως η άσπρη σκάλα με τα κόκκινα σκαλοπάτια ακουμπισμένη σε έναν ξερό τόπο ή τα δύο άτομα δεμένα με ένα σκοινί που πέφτουν από τον ουρανό. Ο Marlow είδε τη Ρόδο με τα μάτια ενός «αθώου», αυθόρμητου παρατηρητή που υπονοεί ότι όλα όσα συμβαίνουν γύρω του είναι ενδιαφέροντα έτσι κι αλλιώς από μόνα τους.

Στις φωτογραφίες του Νίκου Οικονομόπουλου οι ανθρώπινες μορφές έρχονται στο προσκήνιο και αφοσιώνονται στις ασχολίες της στιγμής: ένας τουρίστας φωτογράφος απαθανατίζει μια νεαρή κοπέλα σε μια πόζα δοσμένη με χιούμορ και ειρωνεία, δύο άνδρες βουτηγμένοι ως το γόνατο στο νερό κάτι προσπαθούν να πιάσουν. Οι εικόνες του εμπεριέχουν δράση, αλλά σπανίως είναι θεαματικές. Πολλές φορές ο φακός του δεν συγκρατεί τίποτε περισσότερο από μια ματιά ή κάποιες χειρονομίες και στάσεις μιας συνηθισμένης μέρας.



Γυναίκα σε καρέκλα



Τα θέματά του συχνά δείχνουν ότι κάτι θέλουν να κρύψουν: η γυναίκα που κάθεται σε μια καρέκλα γερμένη προς τα πίσω ενώ ένα ανοιχτό παράθυρο της κρύβει το μισό σώμα, η μυστηριώδης ανδρική φιγούρα με καπέλο-ομπρέλα - φωτογραφημένη από την πλάτη - που παρακολουθεί τα απρόσωπα ξαπλωμένα κορμιά μιας παραλίας ή η γυναίκα που μοιάζει να ψάχνει κάτι στην άμμο έξω από το κάδρο. Ακόμη και οι γεωμετρικοί όγκοι που σχηματίζονται από τις σκιές και το φως των πέτρινων και τσιμεντένιων κατασκευών κρύβουν μυστικά και αινίγματα. H Ρόδος του Νίκου Οικονομόπουλου είναι μια προσωπική εμπειρία, μέσα από την οποία προβάλλει περισσότερο τις φωτογραφικές κατακτήσεις του - δεδομένες άλλωστε και από τις προηγούμενες δουλειές του - και λιγότερο την απεικόνιση του συγκεκριμένου τόπου.

Στη Ρόδο ο Ferdinando Scianna ψάχνει να βρει την «ιταλικότητα», τις αντιστοιχίες και τις πολιτισμικές αναφορές της πατρίδας του της Σικελίας. Πολλοί από τους πρωταγωνιστές του συλλογίζονται και ανιχνεύουν μελαγχολικά μυστικά. Διακρίνει τους πιστούς και τους απλούς ανθρώπους και ανακαλύπτει όπου και αν πηγαίνει μια πολλαπλότητα πολιτισμικών στοιχείων. H ηλικιωμένη Ροδίτισσα που περπατά σε έναν δρόμο κρατώντας την εικόνα ενός αγίου, το ψηφιδωτό λιθόστρωτο μιας εκκλησίας που θυμίζει ιταλική αρχιτεκτονική, οι μορφές των μαυροφορεμένων γυναικών που δείχνουν εξοικειωμένες με τη μοναξιά τους καθώς προβάλλονται μέσα από το έντονο λουλακί του τοίχου.

Τα κοινότοπα μέρη όπου συχνάζει εμφανίζουν επίσης ίχνη μυστηρίου και τελετουργίας. Το κεφάλι ενός αγάλματος στην πλατεία γυαλίζει απόκοσμα, εκτεθειμένο στο φως που έρχεται από το πλάι, ενώ ένα άλλο δίπλα αναδύεται μέσα από το σκοτάδι. Σε ένα καφέ, οι αντανακλάσεις της βιτρίνας σχηματίζουν αινιγματικές επιγραφές. Τα διαφημιστικά ταμπλό που συνάντησε στον δρόμο του, το διακοσμημένο δωμάτιο με τα πιάτα και τις αναμνηστικές φωτογραφίες μεταμορφώνονται και παίρνουν την όψη ιερών αντικειμένων. Παντού το φως αντιπαλεύει το σκοτάδι. Ο Scianna παρουσιάζει τη Ρόδο σαν έναν τόπο με τις δικές του πολιτιστικές, παραδοσιακές διαδικασίες και αξίες, που συνυπάρχουν με στοιχεία του σύγχρονου μαζικού πολιτισμικού κύματος, όλα φωτογραφημένα σαν αντικείμενα σεβασμού και πίστης.

Με αυτή την πρωτοβουλία του Νίκου Κασέρη είναι ίσως η πρώτη φορά που ένας μικρός εκδοτικός οίκος προτείνει σε τρεις καταξιωμένους, παγκοσμίως, φωτογράφους να φωτογραφίσουν έναν τόπο αναζητώντας, μέσα από προσωπικές πεποιθήσεις και ιδέες, τη δική τους Ρόδο. Μια αναμφισβήτητα αξιόλογη κίνηση με μεγάλο ενδιαφέρον που δείχνει το πώς η φωτογραφική παρουσίαση κάποιων τόπων μπορεί να γίνεται με τρόπο που να διεκδικεί μεγαλύτερη διάρκεια στον χρόνο.



Νίνα Κασσιανού (ερευνήτρια φωτογραφικών αρχείων)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 19-10-2003