Το πράσινο σπίτι

Το Πράσινο Σπίτι εξελίσσεται σε δύο διαφορετικούς τόπους: την Πιούρα, μια μικρή πόλη στην έρημο της περουβιανής ακτής, και τη Σάντα Μαρία ντε Νιέβα, ένα μικρό χωριό χαμένο στην καρδιά της Αμαζονίας.
Συνδετικός κρίκος και των δύο είναι το Πράσινο Σπίτι, το θρυλικό πορνείο της Πιούρα: άντρο ακολασίας για τον ιερέα και τους πιστούς της, τόπος ξεφαντώματος και απαγορευμένων απολαύσεων για τους άντρες της περιοχής αλλά και τους ξένους. Μια παράξενη αλληλουχία γεγονότων συνδέει με κάποιον τρόπο τους ήρωες και των πέντε ιστοριών που έχουν ως σημείο αναφοράς το Πράσινο Σπίτι, ακόμα κι αν δεν έχουν πάει ποτέ εκεί, ακόμα κι αν δεν το έχουν δει καν. Πέντε ιστορίες που, με ποικίλους αφηγηματικούς τρόπους, σχηματίζουν τελικά ένα μαγευτικό μυθιστόρημα, το οποίο κινείται μέσα σε λαβύρινθους από άμμο, άγρια βλάστηση, μυρωδιές, υφές, ήχους και εικόνες. Μυθιστόρημα που κατέχει ξεχωριστή θέση στην ιστορία της Λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας, Το Πράσινο Σπίτι θεωρείται από τα σπουδαιότερα έργα του Λιόσα. Έχει βραβευτεί με το Βραβείο Ρόμουλο Γαλιέγος, το σπουδαιότερο βραβείο της Λατινικής Αμερικής.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πολλά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα (ή Γιόσα), ο οποίος γεννήθηκε στην Αρεκίπα του Περού το 1936, συνεχώς υποψηφίου για το βραβείο Νομπέλ λογοτεχνίας τα τελευταία χρόνια, έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα από αρκετούς εκδοτικούς οίκους (Καστανιώτη, Πατάκη, Εξάντα, Οδυσσέα, Ωκεανίδα), ορισμένα μάλιστα κυκλοφορούν σε δύο διαφορετικές μεταφράσεις. Ενα από αυτά, Το πράσινο σπίτι του 1966, που κυκλοφόρησε από τον Καστανιώτη, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα και είναι πιθανότατα το καλύτερό του. Με αυτό κέρδισε το 1967 το Εθνικό Βραβείο Μυθιστορήματος του Περού, το Premio de la Critica Espanola και το βραβείο Ρόμουλο Γαγέγος, το σπουδαιότερο της Λατινικής Αμερικής. Κυρίως χάρη σε αυτό απέκτησε παγκόσμια φήμη και συμπεριελήφθη στην τετράδα των μεγάλων συγγραφέων του «μπουμ» της δεκαετίας του '60, των ανανεωτών της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, μαζί με τον Αργεντινό Χούλιο Κορτάσαρ, τον Κολομβιανό Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και τον Μεξικανό Κάρλος Φουέντες.



Σε αφιλόξενους τόπους



Διότι Το πράσινο σπίτι (και όχι H πόλη και τα σκυλιά του 1962, που επίσης τιμήθηκε με πολλά βραβεία διεθνώς) είναι γραμμένο με μοντερνιστικό τρόπο και έχει στοιχεία από το είδος που τότε αποκλήθηκε «μαγικός ρεαλισμός». Αντίστοιχα, οι σύντροφοι του Λιόσα (τότε και οι τέσσερις ήταν μαρξιστές, οπαδοί του Κάστρο και φίλοι της κουβανικής επανάστασης) αναδείχθηκαν με ανάλογα έργα που έδειχναν - ενθουσιάζοντας το ευρωπαϊκό κοινό και τους κριτικούς - την ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα της Λατινικής Αμερικής: ο Κορτάσαρ με το Κουτσό, ο Μάρκες με το Εκατό χρόνια μοναξιά και ο Φουέντες με το Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρους.

H περιγραφή ανθρώπων και τοπίων, η αφήγηση σχέσεων που διακρίνονται για τη σκληρότητά τους, οι περιπέτειες σε αφιλόξενους κόσμους, άγνωστους, μυστηριώδεις και γι' αυτό σαγηνευτικούς, προκάλεσαν εκείνη την εποχή μια έκρηξη δημοσιευμάτων στα φιλολογικά περιοδικά και στα λογοτεχνικά ένθετα των εφημερίδων της Νέας Υόρκης, του Παρισιού, της Βαρκελώνης, της Μαδρίτης, απ' όπου ξεκίνησε το κύμα ενδιαφέροντος για τη συγκεκριμένη λογοτεχνία. Για πρώτη φορά η ισπανική γλώσσα, η ονομαζόμενη και καστιλιάνικη, μέσω αυτών των μυθιστορημάτων κατέκτησε το διεθνές κοινό. Αυτοί όμως που τη χειρίζονταν δεν ήταν Ισπανοί οι οποίοι ζούσαν στη μητρόπολη αλλά άγνωστοι γραφιάδες προερχόμενοι από φτωχές και υπανάπτυκτες χώρες.

Το πράσινο σπίτι διαδραματίζεται σε δύο περιοχές του Περού: στην Πιούρα, κοντά στην ακτή του Ειρηνικού, και στη Σάντα Μαρία ντε Νιέβα, στη ζούγκλα της Αμαζονίας. Σε αυτό ένα πλήθος ανθρώπων, λευκοί, Ινδιάνοι και μιγάδες, ταξιδεύουν, δρουν, συζητούν, ερωτεύονται, πεθαίνουν, σκοτώνουν και σκοτώνονται. Είναι ο πλοηγός Νιέβες, ο ενωμοτάρχης, ο υπενωμοτάρχης, η μικρή Μπονιφάσια, ο Λιτούμα και ο Ανσέλμο, ο ιδρυτής του Πράσινου Σπιτιού, ενός πορνείου. Επίσης, διάφορα πρόσωπα χωρίς όνομα: ο Πιτσιρικάς, ο Χοντρός, ο Ξανθός, ο Μαυριδερός. Είναι ακόμη οι μοναχές της αποστολής, η μητέρα Πατροσίνιο, η μητέρα Ανχέλικα και οι άλλες που προσπαθούν να εκχριστιανίσουν τους ημιάγριους ιθαγενείς, τους θεωρούμενους από τους λευκούς κατώτερης ποιότητας όντα.



«H βάρκα σκαμπανεβάζει»



Το βιβλίο αρχίζει ως εξής: «Ο υπενωμοτάρχης ρίχνει μια ματιά στη μητέρα Πατροσίνιο και η αλογόμυγα είναι ακόμα στη θέση της. H βάρκα σκαμπανεβάζει πάνω στα ταραγμένα νερά, ανάμεσα σε δύο τείχη από δέντρα που αναδίνουν έναν καυτό, κολλώδη αχνό. Κουλουριασμένοι στο πλεούμενο, γυμνοί από τη μέση και πάνω, οι πολιτοφύλακες κοιμούνται έχοντας για σκέπασμα τον πρασινωπό, κιτρινιάρικο ήλιο του μεσημεριού...». H συνέχεια, όπως καταλαβαίνει ο αναγνώστης, προμηνύεται συναρπαστική. Διότι «η νύχτα στην Πιούρα είναι γεμάτη ιστορίες. Οι χωρικοί μιλούν για φαντάσματα· στη γωνιά τους, καθώς μαγειρεύουν, οι γυναίκες διηγούνται κουτσομπολιά, συμφορές».

Σε αυτή την πλατιά τοιχογραφία ανθρώπων διαφόρων επαγγελμάτων που αντιμάχονται μεταξύ τους ο αναγνώστης θα αντιμετωπίσει κάποιες δυσκολίες που συνδέονται με την κατανόηση των όσων συμβαίνουν. Το πράσινο σπίτι δεν είναι ένα εύκολο βιβλίο, δεν προσφέρεται για βιαστική ανάγνωση. Ενώ η δράση τοποθετείται σε μαγευτικούς χώρους (ποτάμια, άγρια βλάστηση, ερήμους με άμμο) και οι ήρωες διατηρούν μιαν εξωτικότητα, ακριβώς όπως στα Εκατό χρόνια μοναξιά, ενώ η σκληρότητα των ανθρώπων θυμίζει εκείνη των ηρώων στον Θάνατο του Αρτέμιο Κρους, το περίτεχνο ύφος του Λιόσα, το εμπνευσμένο από τον Φόκνερ, παρά τη γοητεία την οποία ασκεί, παραπέμπει στην αντίστοιχη δυσκολία που παρουσιάζει Το κουτσό. Υπάρχουν πολλοί αφηγητές, πολλοί μονόλογοι, πολλές ιστορίες μπλεγμένες μεταξύ τους.

Οπως δηλώνει ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου, στην επινόηση της ιστορίας τον οδήγησαν οι αναμνήσεις του από μια καλύβα που εκτελούσε χρέη πορνείου στην Πιούρα, το 1946, εποχή που ζούσε με την οικογένεια της μητέρας του, αλλά και η «εκθαμβωτική Αμαζονία», η γεμάτη τυχοδιώκτες, στρατιώτες, ιθαγενείς, ιεραποστόλους, που γνώρισε το 1958 σε ένα ταξίδι του στη ζούγκλα της περιοχής, μετά τις σπουδές του στη Φιλολογία και στη Νομική. Γραμμένο στο Παρίσι την περίοδο 1962-1965, σε ένα μικρό ξενοδοχείο του Καρτιέ Λατέν, Το πράσινο σπίτι θεωρείται σταθμός στη λογοτεχνία του Περού και γενικότερα του ισπανόφωνου κόσμου.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

Το ΒΗΜΑ, 19/06/2005