Περί τέχνης

«Έζησα ανάμεσα σε ζωγράφους», έγραψε ο Γκαίτε, «και έμαθα, όπως αυτοί, να βλέπω τα αντικείμενα με μάτι καλλιτέχνη... Το μάτι ήταν το κατ' εξοχήν όργανο με το οποίο αντιλαμβανόμουν τον κόσμο». Ζωγράφιζε και ο ίδιος και τα γραπτά του δείχνουν πως ήταν μεγάλος τεχνοκρίτης.
Τα κείμενα του παρόντος τόμου χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Δοκίμια γενικής αισθητικής, μελέτες για την τέχνη της κλασσικής αρχαιότητας και παρατηρήσεις για τη Μεσαιωνική και Αναγεννησιακή τέχνη.







«Γιατί ένα τέλειο έργο τέχνης μου φαίνεται πως είναι έργο της φύσης;», αναρωτιέται ο «Θεατής» σε έναν σύντομο διάλογο που έγραψε ο Γκέτε και περιέχεται στα δοκίμιά του «Περί τέχνης». Και ο «Φίλος» συνομιλητής τού απαντάει: «Επειδή εναρμονίζεται με την καλύτερη φύση σου. Επειδή βρίσκεται πάνω από το φυσικό, μα όχι και έξω απ' αυτό. Ένα τέλειο έργο τέχνης είναι έργο της ανθρώπινης ψυχής και, με την έννοια αυτή, είναι και έργο της φύσης».

Η αισθητική του Γκέτε εκκινεί από αυτήν τη βαθιά συναίσθηση της οργανικής ενότητας ολόκληρης της φύσης (και του ανθρώπου ως μέρους της φύσης) και των έργων τέχνης. Ο καλλιτέχνης έχει διπλή σχέση με τη φύση. Είναι αφέντης και ταυτόχρονα σκλάβος της. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης είναι μια φυσική δύναμη. Η φύση είναι ο καλύτερος δάσκαλός του και στο θησαυροφυλάκιο της φύσης ψάχνει να βρει το υλικό στο οποίο μπορεί να δώσει πνοή με το πνεύμα του. Ο καλλιτέχνης πρέπει να μένει πιστός στη φύση, να τη μελετά και να τη μιμείται. Ως ένας «αντίζηλος της φύσης» μπορεί να την ανταγωνιστεί, μόνον αφού μάθει τη μέθοδο με την οποία αυτή δημιουργεί τα έργα της. Ο αληθινός καλλιτέχνης πασχίζει να φτάσει στην καλλιτεχνική αλήθεια και δεν αρκείται στη μίμηση της φύσης. Προσπαθεί παράλληλα να «εισδύσει στα έγκατα των πραγμάτων καθώς και της ψυχής του», για να δημιουργήσει στα έργα του όχι κάτι το επιδερμικά εντυπωσιακό, αλλά «κάτι πνευματικά οργανικό».

Η τέχνη της ελληνικής αρχαιότητας αντιπροσωπεύει για τον Γκέτε ένα αξεπέραστο πρότυπο τελειότητας. «Ποιο σύγχρονο έθνος -αναρωτιέται- δεν χρωστά την καλλιτεχνική του παιδεία στους Ελληνες;». Ο κλασικισμός του Γκέτε τον οδηγεί να νοσταλγεί και να ονειρεύεται έναν νέο «χρυσό αιώνα». Αλλά οι ιστορικές περιστάσεις μετά το 18ο αιώνα και τη Γαλλική Επανάσταση, καθώς και οι συνθήκες της Γερμανίας της εποχής του δεν ευνοούν καθόλου μια τέτοια αναβίωση. Ο Γκέτε αντιλαμβάνεται επομένως ότι καθένας μπορεί να είναι «Έλληνας» με το δικό του τρόπο. Και ο ίδιος, γερνώντας και ωριμάζοντας και αφού έχει διατρέξει κλασικισμό και ρομαντισμό με το δικό του προσωπικό ρυθμό και με τη δική του ευαισθησία, διευρύνει απεριόριστα τον κύκλο των αισθητικών του ενδιαφερόντων αγκαλιάζοντας το «οικουμενικά ανθρώπινο»...

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/12/2001