Στίχοι Μιχάλης Γκανάς

Βρέχει στην πόλη από νωρίς
και γρήγορα νυχτώνει.
Έχεις τα φώτα σου κλειστά
και φίλους στην οθόνη.
Και να ξεχάσεις προσπαθείς,
αλλά ο ήχος της βροχής
τα λόγια μου σου ψιθυρίζει
και θέλεις να κρυφτείς.

Από το "Το τραγούδι της βροχής" σελ. 71

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Μιχάλης Γκανάς γράφει τραγούδια εδώ και είκοσι χρόνια. Ποιητής από τους ωριμότερους και εναργέστερους της γενιάς του, έκανε την πορεία του στα γράμματα παράλληλα με την πορεία του στο ελληνικό τραγούδι. Ακολουθώντας τη γραμμή του Νίκου Γκάτσου και του Μάνου Ελευθερίου, ο Γκανάς έφερε στα τραγούδια του έναν αληθινό αέρα ποίησης. Πράγμα κάθε άλλο παρά εύκολο ή αυτονόητο, όπως ενδεχομένως πιστεύουν πολλοί. Οι αυστηρά τυποποιημένοι κανόνες του τραγουδιού (απόλυτη σαφήνεια του νοήματος, συστηματική αποφυγή της πλούσιας ομοιοκαταληξίας και μονόδρομο θεματικό σχήμα) δυσχεραίνουν ως εξ ορισμού τις σχέσεις του με την ποίηση, που απαιτεί σε κάθε περίπτωση πλατύτερο χώρο για να ρίξει τις ρίζες της και να ανθήσει.



Υπαινικτικό βάθος



Τα κομμάτια του Γκανά, πάνω στα οποία έχουν δουλέψει πλήθος τραγουδιστές και συνθέτες (από τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Νίκο Ξυδάκη, τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, τον Νίκο Μαμαγκάκη, τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, τον Νίκο Κυπουργό και τον Γκόραν Μπρέγκοβιτς ώς τη Γλυκερία, τη Μελίνα Κανά, την Ελευθερία Αρβανιτάκη, τον Βασίλη Λέκκα, την Ελλη Πασπαλά, τη Μαρία Φαραντούρη, τον Πάνο Κατσιμίχα και τον Γιώργο Νταλάρα), έχουν πέραν πάσης αμφιβολίας ένα υπαινικτικό βάθος το οποίο λείπει συνήθως από το τραγούδι: κοινά νοήματα και καθημερινές, πολυχρησιμοποιημένες λέξεις αποκτούν αίφνης στο στίχο του μιαν ελαφρώς παράδοξη λειτουργία ή μια λοξής προοπτικής κατεύθυνση. Η εικονοποιία, επιπλέον, του στιχουργού ξεφεύγει συχνά από τις απλές, άμεσες παραστάσεις, επιτρέποντας στο νοητικό στοιχείο να καταλάβει μιαν οργανική θέση στο εσωτερικό της, χωρίς, ωστόσο, να χάνονται ούτε στιγμή η ζωντάνια και η καθαρότητα του τελικού εξαγόμενου: Οταν το δέντρο καίγεται / φεύγουνε όλα τα πουλιά του, / όμως ο ίσκιος του πιστός / καίγεται μέσα στη φωλιά του. / Στον ίσκιο έδωσες φωνή / για να γελάει και να κλαίει, / μα το βαθύ του μυστικό / ούτε σ' εσένα δεν το λέει. / Ο,τι στον κόσμο αγάπησες / κρύβεται μέσα στη σκιά του / κι εσύ με ίσκιους πολεμάς / για να ξεφύγεις του θανάτου. / Τον ίσκιο σου μην προσπερνάς / ούτε και πίσω του να μείνεις, / στον άλλο κόσμο που θα πας ίσκιος / του ίσκιου σου να γίνεις.

Διαβάζοντας όλα τα τραγούδια του Γκανά συγκεντρωμένα σε έναν τόμο, όπου και εκ των πραγμάτων παραμένουν αποκομμένα από το μουσικό τους περιβάλλον, ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι εκτός από το παιχνίδι με τις λοξές σημασίες και τις στοχαστικές εικόνες, υπάρχει και κάτι άλλο που γίνεται συνεχώς. Ο λόγος περί ομοιοκαταληξίας: αντί για την κοινόχρηστη, απλή ομοιοκαταληξία του τραγουδιού, που βολεύεται κατά κανόνα με το ζευγαρωτό ταίριασμα, ο Γκανάς προσφεύγει σ' ένα μάλλον περίπλοκο σύστημα, όπου πλεχτές και ζευγαρωτές ρίμες εναλλάσσονται ξαφνικά με ανόμοιες (αδέσποτες υπό μία έννοια) καταλήξεις, ανοίγοντας το δρόμο για την είσοδο του ελεύθερου στίχου, ο οποίος όχι μόνο δεν ενοχλεί τη μουσικότητα της έκφρασης, αλλά και την ποικίλλει με έναν πολύ γόνιμο και αποτελεσματικό τρόπο. Αξιοσημείωτο επίσης εδώ είναι ότι ο Γκανάς αποφεύγει τα δημοτικά ακούσματα, βάζοντας από την αρχή στην άκρη το δεκαπεντασύλλαβο και τα συμπαρομαρτούντα του.



Ανεκπλήρωτες αγάπες



Η θεματογραφία του Γκανά είναι κατά βάση ερωτική: ιστορίες για ευοδωμένες ή ανεκπλήρωτες αγάπες, που κάνουν την καρδιά να λαχταρά και το κορμί να ξεσηκώνεται. Αγάπες βαθιές, που πάσχουν για ολόψυχο δόσιμο ακόμη κι όταν ο άλλος βρίσκεται ήδη πολύ μακριά. Αγάπες που δεν πεθαίνουν ποτέ επειδή η ασίγαστη φωτιά τους συγκλονίζει (και συχνά διαλύει πέρα ώς πέρα) την ύπαρξη. Δεν λείπουν, ωστόσο, από τη στιχουργία του Γκανά και οι ιστορικές μνήμες, που εμφανίζονται με τη μορφή ωραία δοσμένων στιγμιοτύπων, όπου η μεγάλη θέρμη του αισθήματος δεν ξεπέφτει ποτέ στην αισθηματολογία και τη φτηνή νοσταλγία: Είδα στ' όνειρό μου πάλι τ' Αϊβαλί / και ανάμεσά μας θάλασσα γυαλί, / που την περπατούσα όπως ο Χριστός / κι έφτασα στο σπίτι μου γονατιστός. / Βρίσκω δυο ξένους, μάνα, στη μουριά / να κοιμούνται σαν τα καλά παιδιά. / Τόσο δρόμο έκανα να 'ρθώ / κι ούτ' ένας ίσκιος να ξεκουραστώ. / Είδα στ' όνειρό μου πάλι τ' Αϊβαλί / και ανάμεσά μας θάλασσα γυαλί. / Στο καθρέφτισμά της όλα κοντινά, / σπίτια και καράβια και ψηλά βουνά. / Βρίσκω μια ξένη, μάνα, στα λευκά / να ποτίζει σγουρά βασιλικά. / Τόσο δρόμο έκανα να 'ρθώ / κι ούτ' ένα φύλλο να σε θυμηθώ. / Είδα στ' όνειρό μου σπίτι με αυλή / και ανάμεσά μας θάλασσα πολλή. / Για να βγω αντίκρυ δίχως να πνιγώ / δράκοντας θα γίνω όλη να την πιω.

Οτιδήποτε συμβαίνει στα τραγούδια του Γκανά αποδίδεται με έναν σταθερά χαμηλόφωνο τόνο, δίχως την παραμικρή προσποίηση ή φλυαρία. Κι η ατμόσφαιρα παίρνει συχνά έναν έντονα υποβλητικό χαρακτήρα, όπου σκιές και χρώματα παίζουν μέσα σ' έναν καταιγισμό αντικατοπτρισμών και αντανακλάσεων. Τίποτε το αξιοπερίεργο: όταν η ποίηση τρέχει στις φλέβες του στιχοπλόκου, μπορούμε ανεμπόδιστα να τη διακρίνουμε και στα απλούστερα των δημιουργημάτων του. Η μαγεία δεν αλλάζει.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 03/01/2003