Διαστοχασμός της Ευρώπης

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε αυτήν τη διάλεξη που έδωσε το Σεπτέμβριο του 1949 στο Δυτικό Βερολίνο, ο Ορτέγα Ι Γκασέτ μιλάει για την Ευρώπη, τα έθνη της και τον πολιτισμό της.

Ο Ισπανός φιλόσοφος ανιχνεύει τη δυνατότητα μιας ανανέωσης, η οποία μπορεί να κρύβεται μέσα στο σωρό των ερειπίων που αποτελούν το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό τοπίο.

Η Ευρώπη δεν είναι μόνο ένα πρόγραμμα και ένα όραμα του μέλλοντος, αλλά είναι και μια παμπάλαιη πραγματικότητα, αφού προϋπήρχε των εθνών της. Όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν ζήσει στη διάρκεια της ιστορίας τους μια διττή μορφή ζωής: εκείνη που προέρχεται από το κοινό με τα άλλα κράτη ευρωπαϊκό υπόβαθρο και τη δική τους ξεχωριστή ζωή. Αυτός ο «ενωτικός δυϊσμός» θυμίζει τον Έλληνα της αρχαιότητας, που ήταν πολίτης της πόλης του και ταυτόχρονα είχε συνείδηση της κοινότητάς του με όλους τους Έλληνες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πολεμική του Γκασέτ ενάντια στις απόψεις του Τόινμπι, ο οποίος υποβιβάζει και «προσβάλλει» την έννοια του έθνους, χαρακτηρίζοντάς το απλουστευτικά ως ένα συνδυασμό φυλετισμού και δημοκρατίας.

Ο Γκασέτ προσπαθεί να αποκαταστήσει τη διανοητική πυκνότητα και να φωτίσει το βάθος της ιδέας του έθνους. Η ιδέα αυτή δεν αναφέρεται μόνο στην παράδοση, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα έθιμα κ.λπ. «Το χαρακτηριστικό της ιδέας έθνος βασίζεται στο ότι όλες αυτές οι "αδρανείς" μορφές ζωής εξελίχθηκαν και εμπλουτίστηκαν ώστε να αποτελέσουν έναν ολοκληρωμένο τρόπο να είναι κάποιος άνθρωπος». Και κάθε συνείδηση εθνικότητας προϋποθέτει στον περίγυρό της άλλες εθνικότητες «με τις οποίες συμβιώνει υπό μορφή μόνιμης σύγκρισης». Αυτή η συνεχής άμιλλα και ο αέναος ανταγωνισμός μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών τα βοήθησε να βελτιώνονται και να τελειοποιούνται.

Αν και αναγνωρίζει ότι «τα ευρωπαϊκά έθνη έχουν φτάσει σε ένα σημείο όπου μπορούν να σωθούν μόνο αν κατορθώσουν να ξεπεράσουν τον εαυτό τους ως έθνη», ο Γκασέτ ασκεί κριτική σε εκείνο το «φτηνό» και «περίεργο διεθνισμό», ο οποίος ξεχνάει πάντοτε «να υπολογίσει τη λεπτομέρεια πως υπάρχουν έθνη».

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/06/2001