Αναμνήσεις

Το βιβλίο αυτό, Νο 1 μπεστ σέλερ στη Γερμανία, έχει γραφτεί από έναν εκ των πιο επιφανών πολιτικών ηγετών του καιρού μας και διαθέτει τη σπάνια οπτική του ανθρώπου που αποτέλεσε την κυρίαρχη δύναμη πίσω από τη γερμανική ενοποίηση. Στις αναμνήσεις του, ο Χανς Ντίτριχ Γκένσερ, υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας από το 1974 μέχρι το 1992, περιγράφει το τέλος του ψυχρού πολέμου, φωτίζει τις δικές του παρασκηνιακές συνομιλίες με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και άλλους παγκόσμιους ηγέτες -μεταξύ άλλων τους Ρήγκαν, Θάτσερ. Μιτεράν, Μπους- και αναλύει τις στρατηγικές που ανέπτυξε και οι οποίες οδήγησαν στην πτώση του τείχους του Βερολίνου.







ΚΡΙΤΙΚΗ




Ένας από τους σημαντικότερους ευρωπαίους πολιτικούς της εποχής μας, ο Χανς Ντίτριχ Γκένσερ, κυρίαρχη προσωπικότητα πίσω από τη γερμανική επανένωση, παρουσιάζει σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο τον ρόλο της Γερμανίας τόσο στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου όσο και σε αυτή που ακολούθησε την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Πολλοί θα θυμούνται ακόμη την εικόνα του τότε υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας Χ. Ντ. Γκένσερ, τον Σεπτέμβριο του 1989, ο οποίος από το μπαλκόνι της γερμανικής πρεσβείας στην Πράγα δήλωνε σε εκατοντάδες φυγάδες από την Ανατολική Γερμανία ότι ο δρόμος προς την Ελευθερία είναι ανοικτός.

Στις αναμνήσεις του ο γερμανός πολιτικός εκθέτει με ακρίβεια και σαφήνεια, σχεδόν με σχολαστικότητα, σημαντικά γεγονότα, όπως εκείνα της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου, της ενοποίησης της Γερμανίας και της κατάρρευσης του Ανατολικού Συνασπισμού.

Από την οπτική γωνία εκείνου που έζησε τα γεγονότα από μέσα, ο Γκένσερ περιγράφει το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ­ συμπεριλαμβανομένων των δικών του παρασκηνιακών συνομιλιών με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και άλλους ηγέτες ­, τις στρατηγικές που ανέπτυξε και οι οποίες οδήγησαν στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου, καθώς και τις αποφασιστικές συναντήσεις με ευρωπαίους ηγέτες τη στιγμή που το πρόσωπο της Ευρώπης άλλαζε.

Τα πορτρέτα των Ρίγκαν, Θάτσερ, Μιτεράν, Μπους και Γκορμπατσόφ, που σκιαγραφεί ο Γκένσερ, καθώς και οι μαρτυρίες του για το τι ακριβώς συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες δείχνουν μια σημαντική πλευρά της πραγματικότητας των διεθνών σχέσεων.

«Γράφοντας αυτό το βιβλίο» σημειώνει ο Γκένσερ «ξανάζησα για μια δεύτερη φορά τη ζωή μου. Στη διάρκεια αυτής της ανασκόπησης, επανέφερα στη μνήμη μου στιγμές και καταστάσεις, στις οποίες δεν είχα δώσει ιδιαίτερη σημασία την πρώτη φορά, εκ των υστέρων όμως αποδείχθηκαν βαθιές τομές ή αποφασιστικά σταυροδρόμια. Η πιο βαθιά τομή παραμένει το τέλος του πολέμου, η 8η Μαΐου του 1945. Κάτι που είχα συναισθανθεί από τότε. Το αίσθημα πως είχαμε γεννηθεί ξανά αποδείχθηκε για μας η απαρχή μιας νέας ιστορικής περιόδου, που δεν μας επιτρέπει όμως να ξεχάσουμε την εποχή πριν από την ώρα μηδέν. Πίστευα πάντοτε ότι αποτελεί ιδιαίτερη ευθύνη της γενιάς μου να μην επαναληφθεί αυτό που είχε συμβεί από το 1933 ως το 1945 από Γερμανούς στη Γερμανία. Αυτό το καθήκον παραμένει. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε την αναγέννηση του εθνικοσοσιαλισμού, καθώς σε αυτόν υποβόσκουν όλες οι μορφές του κακού: αλαζονεία, περιφρόνηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ξενοφοβία και εθνικός εγωισμός σε βάρος των άλλων κρατών».

Στις 18 Ιανουαρίου 1989 ο Γκένσερ μιλούσε στη Βιέννη στις εργασίες της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ) και τόνιζε ότι η Τελική Πράξη του Ελσίνκι ενθαρρύνει τις δυνάμεις εκείνες που ζητούν θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις.

Αποτελεί ιστορική πραγματικότητα, έλεγε τότε ο Χ. Ντ. Γκένσερ, ότι οι δεκαετίες της διαίρεσης και του Ψυχρού Πολέμου δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν δύο Ευρώπες. Δεν μπόρεσαν επίσης να δημιουργήσουν δύο ξεχωριστά γερμανικά έθνη. «Οτιδήποτε επιδιώκει να συντηρεί τεχνητά αυτή τη διαίρεση καθίσταται ολοένα αναχρονιστικότερο. Το τείχος του Βερολίνου είναι ένα τέτοιο απολίθωμα»...

«Κανένα κράτος δεν θα μπορέσει να αποφύγει αυτές τις εξελίξεις» είχε τονίσει τότε, εννοώντας τις μεταρρυθμίσεις. «Όποιος ελπίζει στην αποτυχία τους, θα παρασυρθεί από τα γεγονότα... Η ιστορία δεν συνηθίζει να επαναλαμβάνει τις προσφορές της. Απευθύνω έκκληση στα ευρωπαϊκά κράτη, να μη χάσουν αυτή την ιστορική ευκαιρία.

Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας θεωρεί την ειρηνική τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη ως το πλαίσιο για την πραγματοποίηση του στόχου που περιγράφεται στη Διακήρυξη για τη γερμανική επανένωση, δηλαδή να εργαστεί για μια κατάσταση ειρήνης στην Ευρώπη, όπου ο γερμανικός λαός σε ελεύθερη αυτοδιάθεση να επιτύχει την επανένωσή του». Έτσι περιέγραφε τότε ο Χ. Ντ. Γκένσερ τους στόχους που είχε θέσει η Διακήρυξη για τη γερμανική ενότητα.

Αξίζει να τονίσουμε ότι ο Χ. Ντ. Γκένσερ δεν ξεχωρίζει στις «Αναμνήσεις» του τα ευχάριστα από τα δυσάρεστα γεγονότα. Ούτε ο πατριωτισμός του αλλοιώνει την καθαρότητα της σκέψης του. Χαρακτηριστικό είναι εκείνο το απόσπασμα όπου περιγράφει το τραυματικό ζήτημα της γενοκτονίας των Εβραίων: «Ότι υπήρχαν στρατόπεδα συγκεντρώσεως, όπου άνθρωποι φυλακίζονταν και κακοποιούνταν, το ξέραμε όλοι και όποιος λέει ότι δεν το γνώριζε λέει ψέματα» γράφει ο Γκένσερ. Στο έργο του ο Γκένσερ σέβεται τα γεγονότα. Αυτό σημαίνει πως δεν τα χρησιμοποιεί. Δεν έχει άλλωστε ανάγκη να τα χρησιμοποιεί για σκοπούς άσχετους με το ιστορικό τους νόημα.

Αν ιστορία δεν σημαίνει «αφήγηση» γεγονότων, αν ιστορία σημαίνει αναζήτηση του αιτίου της εξέλιξης, αν τελικά ιστορία σημαίνει ερμηνεία, τότε οι «Αναμνήσεις» του Γκένσερ είναι και τα δύο, είχε πει πολύ εύστοχα ο καθηγητής Δημήτρης Τσάτσος, παρουσιάζοντας το βιβλίο του Γκένσερ τον περασμένο Οκτώβριο στην Παλαιά Βουλή, παρόντος του συγγραφέως. Τα απομνημονεύματα του Γκένσερ είναι και αντικείμενο της μελλοντικής ιστορικής δουλειάς ­ ιστορικό υλικό αλλά και ερμηνεία, δηλαδή ιστορία.

Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στην έκδοση των απομνημονευμάτων του Γκένσερ αξίζει να αναφέρουμε ότι τα δύο τελευταία χρόνια κυκλοφόρησαν οι προσωπικές μαρτυρίες και άλλων πρωταγωνιστών της γερμανικής πολιτικής ζωής, όπως του Χέλμουτ Κολ: Ich wollte Deutschlands einheit, εκδ. Propylaen Verlag 1996, του Ρίχαρντ φον Βαϊτσζέκερ: Vier Zeiken, εκδ. Erinnerungen Siedler 1997, και του Χέλμουτ Σμιτ: Handeln fur Deutschland (ελληνική έκδοση: Η Γερμανία μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και η Ευρώπη, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 1997).



Σωτήρης Ντάλης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 15-03-1998