Μηδέν

Το βιβλίο αυτό αφηγείται την ιστορία του περσικού - ιρακικού πολιτισμού και αυτή της εφεύρεσης του μηδέν, μέσω πέντε γυναικών, τα πεπρωμένα των οποίων περιπλέκονται για περισσότερο από 5000 χρόνια, από το Ουρούκ και τη Βαβυλώνα, μέχρι την Αμερικανική εισβολή το 2003. Από τον συγγραφέα που εντυπωσίασε το ξένο και ελληνικό κριτικό και αναγνωστικό κοινό με "Τα αστέρια της Βερενίκης" ξεδιπλώνεται ένας περίτεχνος και συνάμα λιτός συνδυασμός ιστορίας, μαθηματικών και εξαιρετικής μυθιστοριογραφίας που παραμένει, όμως, προσιτός σε κάθε αναγνώστη.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο αυτό από μια άποψη συνιστά ανάπτυξη της εξής κεντρικής ιδέας, όπως διατυπώθηκε στο μυθιστόρημα «Το θεώρημα του παπαγάλου» του ίδιου συγγραφέα: «Αυτό το άρθρο του Γκροσρούβ σχετικά με το μηδέν, κατά πάσα πιθανότητα το μοναδικό άρθρο που δημοσίευσε ποτέ ο Γκροσρούβ, έμοιαζε τυπωμένο στη μνήμη του. Ηταν το κείμενο που σε συνδυασμό με το δικό του άρθρο πάνω στην οντολογία, τους είχε φορτώσει με το παρατσούκλι "το ον και το μηδέν". Αυτοί οι δέκα αριθμοί αποτελούν τα συστατικά στοιχεία ενός γενικού μηχανισμού, που επιτρέπει τη γραφή των αριθμών και τους υπολογισμούς. Είναι το δεκαδικό θεσιακό σύστημα γραφής των αριθμών, με χρήση του μηδενός. Αναμφισβήτητα, μία από τις μεγαλύτερες επινοήσεις του ανθρώπινου πνεύματος» (ιδέτε ό.π. σελ. 274). Ο Ντενί Γκετζ, ο οποίος, μεταξύ άλλων, είναι μαθηματικός, καθηγητής Ιστορίας - Επιστημολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, σεναριογράφος και ερευνητής του κινηματογραφικού φαινομένου, έχει ήδη διακηρύξει ότι τα Μαθηματικά, τα οποία γεννήθηκαν στην Ελλάδα, μέσα από ένα δημοκρατικό όραμα του κόσμου, συνιστούν έναν αποτελεσματικό, διαχρονικό τρόπο σκέψης και ευρύτερου συλλογισμού, τον οποίο οφείλουμε να μάθουμε να χρησιμοποιούμε, αφού πρώτα τον σπουδάσουμε με τη δέουσα αυστηρότητα σ' ένα σχολείο Αρχών.

Είναι μάλιστα ιδιαίτερα γνωστός στο ελληνικό κοινό. Θυμίζω τους τίτλους των άλλων έξι βιβλίων του, τα οποία έχουν μεταφραστεί έως σήμερα στη γλώσσα μας: «Το θεώρημα του παπαγάλου» (εκδόσεις «Πόλις», 1999), «Επιχείρηση Μεσημβρία» («Τραυλός», 2002), «Το μέτρο του κόσμου» («Τραυλός», 2002), «La bela, η αυτοβιογραφία μιας καραβέλας» («Τραυλός», 2003), «Τα αστέρια της Βερενίκης» («Ψυχογιός», 2005) και «Το δωρεάν δεν αξίζει πλέον τίποτα» («Κέδρος», 2007). Ο συγγραφέας έχει δηλαδή κάθε λόγο να πιστεύει ακράδαντα ότι ανήκει στους γνήσιους εκείνους απογόνους του Πυθαγόρα, οι οποίοι φρονούν ότι ο κόσμος είναι πρωτίστως μια σειρά μαθηματικών σχέσεων, οι οποίες μας καλούν συνεχώς να τις διερμηνεύουμε και να τις συσχετίζουμε με φρόνηση και περίσκεψη με τα υπόλοιπα δρώμενα της σκηνής του βίου. Ενώ την ίδια στιγμή, πάντα κατ' αυτόν, ο κόσμος της λογοτεχνίας και ο κόσμος της επιστήμης παραμένουν συνειδητά αλληλένδετοι.

Ετσι, έχοντας ως ικανά και αναγκαία εφόδια τις έως σήμερα ευρύτερες γνωσιολογικές παρακαταθήκες των συναφών αξιόπιστων πηγών, ο συγγραφέας προσδιορίζει με επιτυχία το ειδικότερο πλαίσιο της ανάπτυξης του περσικού πολιτισμού, σε σχέση τόσο με τα ομολογούμενα, παραπληρωματικά επιτεύγματα των εμπειριστών κατοίκων του αρχαίου Ιράκ όσο και με την κοσμοϊστορικής σημασίας εφεύρεση από την πλευρά των Ινδών ενός καταλυτικού αριθμού, ο οποίος ονομάστηκε από μας «μηδέν». Μέσα από τη διαδοχική εξιστόρηση του βίου και της πολιτείας πέντε γυναικών, σε μια διάρκεια σαφώς υπερδιευρυμένου χρόνου 5.000 ετών, διαφαίνεται πρωτίστως η αγωνία του ανθρώπου να ξεφύγει οριστικά από τα πυκνά δίχτυα των θεών, όπου είναι θανάσιμα παγιδευμένος, προκειμένου να αυτοπροσδιορίσει το υπαρξιακό, αλλά και το κοινωνικό-πολιτειακό του στίγμα και με την αρωγή της επιστήμης των αριθμών. Οι τέσσερις κομβικές πόλεις-εστίες πολιτισμού, Ουρ, Ουρούκ, Βαβυλώνα και Βαγδάτη, συναποτελούν τις απαραίτητες χωροταξικές, ιστορικές συνισταμένες. Η δε αμερικανική εισβολή το 2003 στο Ιράκ, με την οποία ανοίγει η αφηγηματική αυλαία, υπογραμμίζει με παραστατικότατο τρόπο την εύθραυστη τάξη των πραγμάτων της αρχαιολογικής πράξης: η λεηλασία του περιώνυμου Αρχαιολογικού Μουσείου της Βαγδάτης είναι, συν τοις άλλοις, η λεηλασία της ζωής του ζείδωρου εκείνου πνεύματος της Μεσοποταμίας, το οποίο υποδέχτηκε και αφομοίωσε τα πολιτιστικά επιτεύγματα των γειτονικών λαών. Προσπαθώντας να ικανοποιήσει τα θεμελιώδη αιτήματα της ριζικής βελτίωσης του συστήματος γραφής και υπολογισμού των ποσοτήτων της απτής καθημερινότητας, η τότε σκέψη ορθοτόμησε όσο ελάχιστες. Η κραυγή της Αεμέρ, της πολυπρόσωπης ηρωίδας του μυθιστορήματος, είναι κατά συνέπεια η κραυγή του πολιτισμού της διακεκαυμένης εκείνης περιοχής να διασώσει την πολύτιμη ταυτότητά του.

Κατά τ' άλλα, οι Σουμέριοι, οι Ακκάδες και οι Βαβυλώνιοι υποστασιοποιούνται μέσα στις σελίδες του βιβλίου, κάποτε εκρήγνυνται, θέλοντας να επιβάλουν δικαιοσύνη. Με κάθε τρόπο διακηρύσσουν ότι οι μεν αριθμοί τους υποστήριξαν ενεργά την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, οι δε προσωποπαγείς τους στοχαστικές προσαρμογές αναβάθμισαν την πορεία των ιδεών στο σύνολό τους. Το «Μηδέν» από την άποψη αυτή είναι το εμπεριστατωμένο εγκώμιο στη ρηξικέλευθη, στην από κάθε άποψη καινοτομική επινοητικότητα των γηγενών χρηστών της Μεσοποταμίας.

Ο συγγραφέας, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση των κειμενικών εφαρμογών στο καλώς συγκερασμένο έργο του με τίτλο «Τα αστέρια της Βερενίκης», αφού έλαβε υπόψη του και τα πολλαπλά διδάγματα από την οικοδόμηση των προγενεστέρων δόκιμων καταθέσεών του, δεν διαισθάνεται την ανάγκη να υποδυθεί τον λογοτέχνη. Παραθέτει, υπομνηματίζει, εξομαλύνει, με τη βοήθεια μιας ευθύγραμμης ανάπλασης των αντικειμενικών παραμέτρων, ένα μείζον πλέγμα ιστοριογραφικών καταπιστευμάτων και αναμφισβήτητων πραγματολογικών στοιχείων. Παραμένει δηλαδή συμφιλιωμένος με το ιστορικό κεκτημένο, αρκούμενος στην αρμονική, σαφώς διδακτική έκθεση των δεδομένων. Κι εδώ ακριβώς έγκειται η διαπιστωμένη από τόσους και τόσους επιτυχία του. Είναι έως το τέλος πιστός στο συγκεκριμένο συγγραφικό του σχέδιο, το οποίο απλούστατα συνίσταται στον επαρκή φωτισμό ενός απώτατου παρελθόντος, δήθεν αδιάφορου, το οποίο όμως για πολλούς λόγους μάς αφορά άμεσα.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/07/2008