Ο Χριστός Ιησούς, μύθος ή πραγματικότητα

Ενώ ευρίσκετο στα περίχωρα της Καισαρείας του Φιλίππου ο Ιησούς ερώτησε τους μαθητές του "τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι"; Οι απαντήσεις που έλαβε διέφεραν μεν ως προς τις λεπτομέρειες, συμφωνούσαν όμως ως προς την ουσία, διότι όλοι του ανεγνώριζαν με επί μέρους παραλλαγές, την ιδιότητα του προφήτη. Αντιθέτως οι απαντήσεις που δίδονται σήμερα στο ίδιο ερώτημα από τους ειδικούς μελετητές, προφήτης, ψευδοπροφήτης, χριστός (μεσσίας), μάγος, υιός του Θεού, ενσαρκώμενος λόγος, θεοποιημένος άνθρωπος, ηλιακός μύθος, διαφέρουν ριζικώς και ως προς την ίδια την ουσία, ώστε ευλόγως να απορεί κανείς και να διερωτάται ποια από όλες αυτές τις τόσο αντιφατικές απαντήσεις ανταποκρίνεται στα ιστορικά στοιχεία που μπορούν να θεωρηθούν πλέον ως εξακριβωμένα βάσει των γενικώς παραδεδεγμένων κριτηρίων της ιστορικής έρευνας. Στην απορία αυτή φιλοδοξεί να δώσει μία όσο το δυνατόν αντικειμενικότερη απάντηση το παρόν βιβλίο με το να προσδιορίσει, βάσει των αδιαμφισβητήτων πορισμάτων της ιστορικής κριτικής επιστήμης και του κριτικού ελέγχου των πηγών, ποιός ήταν πράγματι ο από Ναζαρέτ Ιησούς, ποιά ήταν η προσωπικότης του, η διδασκαλία του και η αποστολή με την οποία πίστευε ότι ήταν επιφορτισμένος από τον Θεό.





ΚΡΙΤΙΚΗ



H σοβαρή και προσεκτική, όπως του αξίζει, μελέτη και όχι ανάγνωση αυτού του εμπεριστατωμένου και τεκμηριωμένου συγγράμματος του πρέσβη ε.τ. Εμμ. Γκίκα όντως προβληματίζει και ξαφνιάζει τον μελετητή. Πώς ένας καταξιωμένος, από όλες τις πλευρές, διπλωμάτης είναι τέτοιος βαθύς γνώστης ενός τόσο σπουδαίου θεολογικού και προβληματικού θέματος που - όπως είναι γνωστό - έχει προκαλέσει πάμπολες αντιρρήσεις και αμφισβητήσεις, ατεκμηρίωτες κατά κανόνα. Οπως γράφει και ο συγγραφέας, η ανάπτυξη αυτού του συγγράμματος είναι εμπνευσμένη από την ευχή που εξέφρασε κάποτε ο κορυφαίος γάλλος φιλόσοφος Bergson όπως κατά την εξέταση των σχετικών με τον Ιησού ζητημάτων «λησμονηθούν οι όποιες εικοτολογίες του παρελθόντος» και «όπως παραλειφθεί από τους ισχυρισμούς των σοφών μελετητών ό,τι δεν αποτελεί απλή διαπίστωση των γεγονότων». Πρόθεση του συγγραφέως υπήρξε λοιπόν να εξετασθούν οι ευαγγελικές αφηγήσεις επί τη βάσει των αδιαμφισβήτητων ιστορικών πορισμάτων της βιβλικής ερμηνείας και κριτικής ώστε με επιστημονική υπευθυνότητα να δοθεί απάντηση στο ερώτημα που ο ίδιος ο Ιησούς απηύθυνε στους μαθητές του και μέσω αυτών προς τους ανθρώπους όλων των εποχών, «τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;»

Οι απαντήσεις των μαθητών του διέφεραν μεν ως προς τις λεπτομέρειες, συμφωνούσαν όμως ως προς την ουσία. Διότι όλοι του ανεγνώριζαν, με σχετικές παραλλαγές, την ιδιότητα του θείου προφήτου. Αντίθετα, οι απαντήσεις που δίδονται σήμερα στο ίδιο ερώτημα από τους μελετητές της ζωής και του έργου του Ιησού (Χριστός, δηλαδή Μεσσίας, μάγος, υιός του Θεού, θεοποιημένος άνθρωπος, ενσαρκωμένος λόγος, ηλιακός μύθος κτλ.) διαφέρουν μεταξύ τους τόσο ριζικά ώστε ευλόγως να διερωτάται κανείς ποια από όλες αυτές τις τόσο αντιφατικές απαντήσεις ανταποκρίνεται στα ιστορικά στοιχεία που μπορούν να θεωρηθούν εξακριβωμένα βάσει των γενικώς παραδεδεγμένων κριτηρίων της υπεύθυνης και αντικειμενικής έρευνας των ιστορικών πηγών.



Μόνο στις πηγές



Στην απορία αυτή αποσκοπεί να δώσει αντικειμενική απάντηση ο συγγραφεύς και το επιτυγχάνει, εφόσον όλο το σύγγραμμά του στηρίζεται αποκλειστικώς και μόνο στις πηγές. Ορθά δε γράφει ότι το έργο του αυτό δεν αποτελεί βιογραφία του Ιησού. Μια τέτοια προσπάθεια θα ήταν αδύνατη. Και όποιος θα την επιχειρούσε «θα έγραφε μυθιστόρημα» και όχι σοβαρό έργο που να σέβεται το πελώριο αυτό θέμα. Και τούτο γιατί τα κείμενα των Ευαγγελίων, που, όπως τονίζεται από τον συγγραφέα, αποτελούν τη μόνη ιστορική πηγή μας, δεν αναφέρονται παρά μόνο στα όσα έπραξε και είπε ο Ιησούς κατά τη διάρκεια της δημόσιας ζωής του και στο πλαίσιο της θρησκευτικής του αποστολής. Οι τέσσερις Ευαγγελιστές, όπως και οι συγγραφείς του κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης παλαιότερα, δεν ασχολούνται με τις λεπτομέρειες της ζωής του Ιησού προτού αναλάβει την αποστολή του προς τον λαό του Ισραήλ καθώς οι λεπτομέρειες αυτές είναι για εκείνους ασήμαντες. Μοναδικός λοιπόν σκοπός του έργου και η βαθύτερη φιλοδοξία του - όπως και ο ίδιος ο Εμμ. Γκίκας γράφει - ήταν να «προσδιορίσει βάσει των αδιαμφισβήτητων πορισμάτων της ιστορικής επιστήμης και του κριτικού ελέγχου των κειμένων ποιος ήταν όντως ο από Ναζαρέτ Ιησούς, ποια ήταν η προσωπικότης του, η διδασκαλία του και η αποστολή με την οποία πίστευε ότι τον είχε επιφορτίσει ο Θεός». Και το επέτυχε. Τη συγγραφή αυτού του έργου τη διαιρεί ο συγγραφεύς σε έξι μέρη και 84 κεφάλαια, αρχίζοντας με την παράθεση των μη χριστιανικών μαρτυριών και συνεχίζοντας με τις μαρτυρίες των χριστιανικών πηγών: των Ευαγγελίων και των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου, που συναποτελούν, κατά μέγα μέρος, το κείμενο της Καινής Διαθήκης. Εξετάζει πρώτα τις ελάχιστες και όχι εξακριβωμένες πληροφορίες για τα παιδικά χρόνια του Ιησού και κατόπιν εκείνες που έχουν σχέση με τη δημόσια ζωή του. Στον επίλογό του ο Εμμ. Γκίκας εξετάζει την προσωπικότητα του Ιησού, όπως μαρτυρείται από τις δικές του πράξεις και τους λόγους του, το τι φρονούσε ο ίδιος για τον εαυτό του. Πάντοτε με βάση τις πηγές που αναφέρονται στις υποσημειώσεις. Το τελικό συμπέρασμα του συγγραφέως αυτής της τόσο αξιόλογης και από πολλές απόψεις πρωτότυπης συγγραφής - ένα συμπέρασμα που στηρίζεται πάντοτε στα αδιάψευστα πορίσματα της επιστημονικής ιστορικής έρευνας - δεν είναι στην ουσία του διαφορετικό από εκείνο που προσέγγισαν οι μαθητές του Ιησού την επομένη των γεγονότων του Πάσχα. Του αξίζει κάθε έπαινος.



Ελένη E. Κούκου (καθηγήτρια)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-11-2004