Κοινωνιολογία

Το έργο του Γκίντενς στρέφεται γύρω από έξι κεντρικούς άξονες, που διατρέχουν ολόκληρο το κείμενο. Ο πρώτος είναι η μεταβολή του σύγχρονου κόσμου. Η κοινωνιολογία γεννήθηκε από τους μετασχηματισμούς που ξέκοψαν απότομα την εκβιομηχανιζόμενη κοινωνική οργάνωση της Δύσης από τους τρόπους ζωής που χαρακτήριζαν τις προηγούμενες κοινωνίες. Ο ρυθμός της κοινωνικής αλλαγής εξακολουθεί να επιταχύνεται ανά τον κόσμο και είναι πιθανό να βρισκόμαστε στο κατώφλι άλλο τόσο θεμελιακών μεταβολών όσο εκείνες που σημάδεψαν τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Ο δεύτερος είναι η παγκοσμιοποίηση. Τρίτος η συγκριτική θεώρηση των κοινωνικών μορφωμάτων, λειτουργιών και φαινομένων. Τέταρτος και συναφής προς τον προηγούμενο άξονα είναι ο ιστορικός ποσανατολισμός της σύγχρονης κοινωνιολογικής προσέγγισης. Ο πέμπτος άξονας είναι η κεντρική σημασία που δίδεται στο φύλο. Ο έκτος, τέλος, άξονας είναι η διαλεκτική σχέση μεταξύ του κοινωνικού και του προσωπικού.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι νέοι φοιτητές όλων των κοινωνικών επιστημών και οι πολίτες που θέλουν να διαθέτουν ένα σύνολο βεβαιωμένων κριτηρίων επιστημονικής γνώσης και ένα καθαρότερο βλέμμα έναντι της πραγματικότητας των σύγχρονων κοινωνιών, θα βρουν στην Κοινωνιολογία του Giddens ένα άρτιο και ευκολοκατανόητο, αγγλοσαξονικής παράδοσης, εισαγωγικό βιβλίο.

Τα διαφορετικά πεδία της κοινωνικής ζωής, όπως είναι το οικονομικό και το πολιτικό, της θρησκείας, της ιδεολογίας και των μέσων μαζικής επικοινωνίας, της οικογένειας, της παιδείας και της Κοινωνιολογίας ως επιστήμης, οι ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες, όπως είναι η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου και η δημιουργία του πολιτισμού, η καθημερινή κοινωνική διαντίδραση, η ταξική ανάπτυξη και συγκρότηση των κοινωνιών και οι τρόποι θεσμικής τους οργάνωσης και, τέλος, τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα, όπως είναι η εθνότητα και η φυλή, τα κοινωνικά κινήματα, το φύλο και οι επαναστάσεις, η εγκληματικότητα και η παγκόσμια οικολογική κρίση, απολαμβάνουν στο βιβλίο αυτό μια πραγματικά αξιόλογη και ικανοποιητική παρουσίαση και μελέτη.

Η επεξεργασία δηλαδή και οι απαντήσεις που δίδονται από τον συγγραφέα στα επιστημονικά ερωτήματα που εγείρονται σχετικά με όλες αυτές τις διαστάσεις της κοινωνικής ζωής συνθέτουν μια προσέγγιση, μέσω της οποίας ο κάθε σκεπτόμενος πολίτης μπορεί να διαπεράσει, με εύκολο σχετικά τρόπο, τις αυτονόητες αντιλήψεις και τις συγχύσεις που δημιουργούν οι κυρίαρχες ιδεολογίες και να αποκτήσει πιο ξεκάθαρες αντιλήψεις και θέσεις για τη ροή της πραγματικότητας, την ταξική και πολιτική σύνθεση της κοινωνίας κτλ.

Ο Anthony Giddens, καθηγητής στη London School of Economics και σύμβουλος του Tony Blair, είναι ένας από τους πολυγραφότερους σύγχρονους κοινωνιολόγους. Γεννημένος το 1938, συνέταξε μια σειρά εργασιών επιδιώκοντας να καταλάβει τη θέση και τη φήμη του σημαντικότερου σύγχρονου κοινωνιολόγου στον αγγλοσαξονικό χώρο. Ο σκοπός του, όπως σκιαγραφείται από τη συγγραφική του παρουσία, ήταν να διευρύνει τη θεώρηση του δομο-λειτουργισμού, που είχε διαμορφωθεί στον αγγλοσαξονικό κυρίως χώρο από την κυριαρχική παρουσία του αμερικανού κοινωνιολόγου Τ. Parsons.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε εδώ αποτελείται από 21 κεφάλαια, που διαδέχονται το ένα το άλλο δίχως να είναι οργανωμένα σε επιμέρους μέρη. Στο πρώτο ο συγγραφέας ασχολείται με την Κοινωνιολογία ως επιστήμη, δίνοντας αρχικές αλλά σαφείς απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: «Είναι η Κοινωνιολογία επιστήμη;», «Ποιο είναι το αντικείμενό της και πώς το προσεγγίζουμε;», «Είναι δυνατόν η επιστήμη της Κοινωνιολογίας να επηρεάσει την πορεία των κοινωνιών προς το καλύτερο;», ενώ ταυτόχρονα θέτει τις πολύ βασικές του θέσεις, επάνω στις οποίες και οικοδομείται η θεωρητική του προσέγγιση. Η δομή, έτσι, της κοινωνίας και η δράση του ανθρώπου ανάγονται και σηματοδοτούνται από τον συγγραφέα ως οι δύο κυρίαρχοι πόλοι τόσο της συγκρότησης όσο και της μελέτης της κοινωνίας, ενώ η αναπαραγωγή και ο μετασχηματισμός αποτελούν τις διαδικασίες μέσω των οποίων μελετά τους δύο αυτούς πόλους, για να καταλήξει μετά απ' όλα αυτά στη θέση ότι το αντικείμενο της Κοινωνιολογίας είναι οι κοινωνικές σχέσεις, νοούμενες όμως ως σχέσεις μεταξύ των επιδράσεων της κοινωνίας, από τη μια πλευρά, και των δικών μας, από την άλλη, επάνω σ' αυτό που κάθε φορά εμείς οι ίδιοι οι άνθρωποι είμαστε ιστορικά.

Θα ήταν πραγματικά άσκοπο να εκθέσουμε και να συζητήσουμε τις βασικές θέσεις του συγγραφέα για τα κεντρικά ή και τα επιμέρους ζητήματα που μελετά σε κάθε κεφάλαιο, εφόσον τελικά ασχολείται με την κοινωνία στο σύνολό της, επιχειρώντας μάλιστα να καλύψει - και το κατορθώνει σε ικανοποιητικό βαθμό - όλο της το εύρος. Θα άξιζε όμως να σταθούμε στον συνολικό σχεδιασμό του εγχειριδίου, στην κοινωνιολογική λογική αλλά και στην πολιτική ιδεολογία που προβάλλουν μέσα από τη διαπραγμάτευση των ζητημάτων.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι στο εγχειρίδιο του Giddens δύσκολα βλέπουμε με ποιον τρόπο η αδιάκοπα ανασυγκροτούμενη δομή των σχέσεων παραγωγής και κατανομής αγαθών συνδέεται με τη συνεχώς μεταβαλλόμενη συνάρθρωση των κοινωνικών τάξεων, και πώς το όλο αυτό συνδέεται με το πολιτικό σύστημα μιας κοινωνίας, με το σύστημα δηλαδή των πολιτικών (κομματικών) και άλλων οικονομικών και κοινωνικών, πολιτικά όμως συσπειρωμένων, δυνάμεων. Η αδυναμία αυτή της προσέγγισης που διαπιστώνουμε αποτελεί και τη θεμελιακή αιτία των αναλυτικών και αποδεικτικών ελλείψεων και κενών που έχουμε, όχι μόνο στο υπό παρουσίαση βιβλίο αλλά και σε όλες τις επιστημονικές εργασίες που υιοθέτησαν και υιοθετούν κατ' αρχήν κάποια από τις παραλλαγές της δομολειτουργικής μεθόδου και θεωρίας, έστω και όταν έχουν εμπλουτιστεί από τις προτάσεις άλλων θεωρήσεων και κοινωνικών επιστημών.

Μόλο που η θεωρητική προσέγγιση που επεξεργάζεται επί πολλά έτη ο Giddens είναι ένας ιδιότυπος δομολειτουργισμός, ανοικτός στις μαρξικές αναλύσεις και προσανατολισμένος κυρίως στη μελέτη των πρακτικών που αναπτύσσει ο άνθρωπος - και τις οποίες εκλαμβάνει ως σύνθεση της δομής και της δράσης -, ιδιότυπος δομολειτουργισμός που επιχειρεί να χρησιμοποιήσει τόσο την αιτιακή εξήγηση όσο και την κατανόηση, η θεωρητική του αυτή προσέγγιση δεν προσλαμβάνει την κοινωνία ως αποτελούμενη από ένα συνολικό, εσωτερικό δίκτυο ή σύστημα σχέσεων, παραγωγικού και εξουσιαστικού ταυτόχρονα χαρακτήρα, επάνω και διά μέσου του οποίου συντίθενται όλες οι διαστάσεις της.

Θεωρούμε πως, αν ο συγγραφέας έθετε ένα ιστορικό και θεωρητικό συνάμα νήμα πορείας στην προσέγγισή του, όπως ενδεχομένως θα ήταν το ζήτημα της εσωτερικής σχέσης των διαδικασιών παραγωγής και κατανομής αγαθών με τις σχέσεις σύγκρουσης και συνύπαρξης των κοινωνικών τάξεων ή, ακόμη, η κυβερνητική εξουσία και η εμπλοκή της σε όλους τούς χώρους παραγωγής και ζωής, ίσως να είχε μια πιο συνολική αντίληψη του κοινωνικού γίγνεσθαι και να μας έδινε ακριβέστερα συμπεράσματα για τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να τα αντιμετωπίσουμε.

Η συζήτηση βέβαια είναι ανοιχτή και τα συμπεράσματα θα συνεχίσουν τόσο να προβληματίζουν τους κοινωνικούς επιστήμονες όσο και να εμπνέουν τους κάθε είδους επαγγελματίες της πολιτικής. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια συνεχή επιστημονική πρόταση συζήτησης για όλους. Η δε μετάφραση, οφείλουμε να το ομολογήσουμε, αποτέλεσε για τον καθηγητή Δ. Τσαούση, που την ανέλαβε, μια εποικοδομητική αναμέτρηση και με τις δύο γλώσσες, την αγγλική και την ελληνική, αναμέτρηση από την οποία μόνον οφέλη θα έχουν οι αναγνώστες.

Ο κ. Αντώνης Παπαρίζος είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα κυκλοφορεί το βιβλίο του «Θεός, Εξουσία και Θρησκευτική Συνείδηση».



ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΡΙΖΟΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 23-06-2002