Η νομική διάσταση της παγκοσμιοποίησης

H έννοια της παγκοσμιοποίησης έγινε ευρύτερα γνωστή απ’ όσους αντιτίθενται σε αυτό που υποτίθεται ότι εκφράζει. H ιστορία της δεν γράφεται, καθώς φαίνεται από τους «νικητές» της αλλά από τους «ηττημένους» της. H νομική επιστήμη αναρωτιέται αν το αδιαμφισβήτητο φαινόμενο της αυξημένης διασύνδεσης και αλληλεξάρτησης των οικονομιών και των κοινωνιών οδηγεί και στη δημιουργία μιας νέας νομικής πραγματικότητας που έρχεται να υποκαταστήσει τη διεθνή έννομη τάξη και τις σχέσεις της με τα εθνικά δίκαια.



Πρόλογος Φ. Κοζύρης, Ομ. Καθ. Νομικής Πανεπιστημίων Θεσ/νίκης και Οχάιο ΗΠΑ.



Η "παγκοσμιοποίηση" συγκαταλέγεται μεταξύ των όρων εκείνων που έγιναν ευρύτατα γνωστοί όχι από όσους τον χρησιμοποιούν υποστηρίζοντας την τάση που εκφράζει, αλλά από αυτούς που αντιτίθενται σ' αυτό που υποτίθεται ότι αποδίδει. Η ιστορία της παγκοσμιοποίησης φαίνεται ότι δεν γράφεται από τους "νικητές" της, αλλά από τους "ηττημένους" της.

Στη μονογραφία αυτή, ο συγγραφέας αναζητά με τρόπο απλό, συστηματικό και εμπεριστατωμένο τις απαραίτητες για ένα νομικό (και όχι μόνο) οδηγίες πλεύσης και προσανατολισμού στο θολό τοπίο της παγκοσμιοποίησης και στις σχέσεις της με το δίκαιο. Πρόκειται για την πρώτη διερεύνηση της νομικής διάστασης της παγκοσμιοποίησης στην ελληνική εργογραφία, με επίκεντρο τον χώρο όπου γεννήθηκε ο όρος, δηλαδή τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις.

Η νομική επιστήμη, που είναι ιδιαίτερα προσεκτική στις συνέπειες που απορρέουν από ένα νέο χαρακτηρισμό, εύλογα αναρωτιέται αν το αναμφισβήτητο πραγματικό φαινόμενο της αυξημένης διασύνδεσης και αλληλεξάρτησης των οικονομιών και των κοινωνιών οδηγεί και στη δημιουργία μιας νέας νομικής πραγματικότητας, που έρχεται να υποκαταστήσει τη διεθνή έννομη τάξη και τις σχέσεις της με τα εθνικά δίκαια, όπως τις γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Σε τι άλλαξε ή αλλάζει η παγκοσμιοποίηση τους δικαιοπαραγωγικούς μηχανισμούς που διαχειρίστηκαν τον Κόσμο μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο; Επαρκούν οι μηχανισμοί αυτοί, που αναγόρευσαν το Κράτος σε βασικό ρυθμιστή των διεθνών οικονομικών σχέσεων, προκειμένου να ρυθμιστεί αποτελεσματικά (ή δικαιότερα) η νέα κατάσταση; Ή μήπως θα πρέπει να αναζητήσουμε νέους; Ποιος θα τους αποφασίσει και θα τους διαχειριστεί, ποιος ο ρόλος της διεθνούς κοινωνίας των πολιτών σ' αυτή τη διαδικασία και ποια η θέση του Κράτους στο νέο οικοδόμημα;





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι το πρώτο, κατά τη γνώση μας, πόνημα σε ατομικό επίπεδο στην Ελλάδα, το οποίο αναφέρεται στις νομικές διαστάσεις και επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Και δεν είναι βέβαια μόνο αυτός ο λόγος που κάνει το βιβλίο του καθηγητή Π. Γκλαβίνη εξαιρετικά ενδιαφέρον, αλλά, κυρίως, αφενός η μεθοδολογία του (και η εξ αυτής απορρέουσα καθαρότητα και σαφήνεια) και αφετέρου η «πολιτική» ανάλυση των νομικών διαστάσεων του φαινομένου. Τέλος, ο συγγραφέας δεν διστάζει, γεγονός όχι σύνηθες για νομικούς, να παίρνει θέση σε επί μέρους ζητήματα αλλά και στο συνολικό φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης.

Πράγματι, ο Π. Γκλαβίνης δεν περιορίζεται σε μια θετικιστική καταγραφή των εννοιών, των αντιλήψεων και των επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης μέσα από τη βιβλιογραφία, κυρίως αλλοδαπή, αλλά βασίζει την έρευνά του, γεγονός πάλι όχι σύνηθες στις ελληνικές νομικές μονογραφίες, σε κεντρική υπόθεση-ερώτημα εργασίας: κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί (και αν πρέπει) η παγκοσμιοποίηση να οδηγήσει σε μετασχηματισμό του κλασικού διεθνούς δικαίου (international law) ή του σύγχρονου διεθνικού δικαίου (transnational law) σε παγκόσμιο δίκαιο (global law). Αποδεικνύει, αφού αναλύσει σε ένα πρώτο κεφάλαιο τον όρο «παγκοσμιοποίηση», ότι μια νέα παγκόσμια έννομη τάξη είναι μύθος - είτε δεν υπάρχει είτε πρόκειται για ήδη γνωστά από παλιά πράγματα (κεφάλαιο Δ). Προς τούτο βασίζεται στην ανάλυση αφενός των θεσμών και μηχανισμών των εθνικών και διεθνών εννόμων τάξεων, όπου κυριαρχεί το κράτος (κεφάλαιο Β), και αφετέρου στην γκρίζα ζώνη της λεγόμενης διεθνικής έννομης τάξης (κεφάλαιο Γ), όπου κυριαρχούν ανεξέλεγκτα οι διάφοροι διεθνείς επιχειρηματικοί φορείς με τους δικούς τους αυτόνομους κανόνες.

Την παραπάνω υπόθεση εργασίας και την απόδειξή της τη διακρίνει με σαφήνεια από τις παραλλαγές του «παγκοσμιοποιημένου δικαίου» (gobalised law) νοουμένου είτε ως ενοποίηση εθνικών δικαίων είτε ως δημιουργία διεθνών κανόνων και θεσμών (συνεπώς δεν πρόκειται για κάτι καινούργιο), αλλά και του παγκόσμιου δικαίου νοουμένου ως απορρόφηση και ενσωμάτωση των εθνικών δικαίων, υπόθεση που απορρίπτει ορθά ο συγγραφέας ως μη ανταποκρινόμενη σήμερα στην πολιτική και νομική πραγματικότητα. Ωστόσο η διάκριση που επιχειρεί ανάμεσα σε πραγματική και νομική διάσταση της παγκοσμιοποίησης μάλλον τεχνητή φαίνεται και στηρίζεται στο ότι η νομική κατάσταση-διάσταση της παγκοσμιοποίησης προκαλείται εκ των άνω στο πλαίσιο της επιβαλλόμενης (συνωμοτικά;) παγκοσμιοποίησης (από μια υπερεθνική παγκόσμια δύναμη, Hardt και Negri). Η τελευταία αυτή άποψη δεν λαμβάνει υπόψη της και την «άλλη» εκδοχή της παγκοσμιοποίησης ως φυσικής και αναπόφευκτης διεθνοποίησης της οικονομίας της αγοράς οφειλόμενη στην εγγενή δυναμική της (Φωτόπουλος).

Στο αίτημα ρύθμισης της παραπάνω (πραγματικής) παγκοσμιοποιημένης κατάστασης, δηλαδή στην ουσία της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς, ο Π. Γκλαβίνης δέχεται μάλλον την απλή (μετα)ρύθμιση-βελτίωση στο υπάρχον θεσμικό (και οικονομικό;) πλαίσιο, με αναπόφευκτο, αναγκαίο και ίσως ευκταίο άξονα τα κράτη. Ο συγγραφέας όμως «συζητά» και το «άλλο δίκαιο» μέσα από μια προοπτική ανατροπής του διεθνούς οικονομικού και θεσμικού πλαισίου, κυρίως από το διεθνές κίνημα της κοινωνίας των πολιτών, με την προϋπόθεση, όπως υποστηρίζει, ότι θα συμμετέχει ενεργά και με αξιόπιστες προτάσεις στη δημιουργία μιας παγκόσμιας έννομης τάξης. Κάτι τέτοιο όμως δεν φαίνεται να το ασπάζεται, αφού στο βάθος - της πολιτικής, σε αυτό το επίπεδο, ανάλυσης - δεν δέχεται, «εγκλωβισμένος» στη θετικιστική ανάλυση με επίκεντρο, όπως προαναφέραμε, το κράτος, ότι «το παιχνίδι μπορεί να αλλάξει, παρά μόνο οι κανόνες του» (σύμφωνα και με το μότο του βιβλίου, ειλημμένο από την ταινία «Other People's Money»).

Το βιβλίο προλογίζεται από τον ομότιμο καθηγητή Φ. Κοζύρη και σε παράρτημα υπάρχει ένα άρθρο του Α. Sen «Εάν είναι δίκαιη είναι καλή: 10 αλήθειες για την παγκοσμιοποίηση». Τέλος, μια ενδεικτική ειδική βιβλιογραφία εμπλουτίζει και τεκμηριώνει το εξεταζόμενο θέμα.



Τάκης Νικολόπουλος (καθηγητής στα ΤΕΙ Μεσολογγίου)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 26-01-2003