Ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Κάποτε οι ποιητές δεν έχαιραν μεγάλης υπόληψης, γι' αυτό και έκρυβαν τις συγγραφικές επιδόσεις τους πίσω από φιλολογικά ψευδώνυμα, ιδιαίτερα οι γόνοι καλών οικογενειών. Μία από αυτές τις περιπτώσεις και ο Δημήτριος Δημητριάδης, από παλιά καρπενησιώτικη οικογένεια αγωνιστών και λογίων, γιος του Περικλή Δημητριάδη, γνωστού συμβολαιογράφου στην Αθήνα των αρχών του αιώνα, με γραφείο επί της οδού Αριστείδου, στο οποίο και ο ίδιος, υπακούοντας στη γονική θέληση, άρχισε να εργάζεται με την αποφοίτησή του από τη Νομική Σχολή. Με το όνομά του έστειλε το 1905 το πρώτο ποίημά του, τον «Θείο παλμό», στον «Νουμά», όταν όμως ο Δημήτρης Ταγκόπουλος του απάντησε από τη στήλη της αλληλογραφίας πως του αρέσει και θα το δημοσιεύσει, έσπευσε στα γραφεία του περιοδικού, Οικονόμου 4, στα Εξάρχεια, να τον συναντήσει και να του πει πως τις συνεργασίες του θα τις υπογράφει με ψευδώνυμο. Σύμφωνα με τη χρονολογία γεννήσεώς του, 1882 και όχι 1886, που αναφέρουν λεξικά και ιστορίες, το 1905 ήταν 23 ετών και θα πρέπει ήδη να εργαζόταν στο συμβολαιογραφείο. Καθόλου τυχαία ο νεαρός Δημητριάδης επέλεξε το ψευδώνυμο Ρήγας Γκόλφης, που αποπνέει «ελληνικότητα», όπως και η ποίησή του, κατά την έκφραση του λίγο μεγαλυτέρου του, επίσης ποιητή, Ηλία Βουτιερίδη.

Τον Γκόλφη και τον Βουτιερίδη μαζί με τους Απ. Μελαχρινό, Φ. Γιοφύλλη, Ρ. Φιλύρα, Ν. Λαπαθιώτη, Κ. Ουράνη, ο Αλέξ. Αργυρίου, στην πρόσφατη Ιστορία του τους εντάσσει στη «γενιά του 1907». Αυτοί και «η γενιά του 1922» συναποτελούν τους «Νέους» της ανθολογίας που εξέδωσε το 1922 ο νεοσσός τότε Τ. Αγρας. Συνήθως τους «Νέους» του Τ. Αγρα τούς χωρίζουν σε παραδοσιακούς της γενιάς του Μεσοπολέμου και νεωτερικούς, και περαιτέρω, τους παραδοσιακούς, σε εκείνους που κρατάνε απευθείας από τους μεταπαλαμικούς και τους άλλους, «της ανανεωμένης παράδοσης» όπως τους αποκαλεί ο Κ. Στεργιόπουλος, ο οποίος και τους ανθολόγησε το 1980 στη σειρά «Η ελληνική ποίηση» (εκδόσεις Σοκόλη), αφήνοντας απέξω τον Γκόλφη. Δεν αποκλείεται έναν ανθολόγο να τον κυνηγούν εσαεί οι απορριφθέντες, ιδιαίτερα όταν διαισθάνεται πως πρόκειται για περιπτώσεις στο μεταίχμιο μιας οριοθέτησης. Γι' αυτό πιθανώς και επανέρχεται με τη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Γκόλφη, εμμένοντας ωστόσο στη θέση πως «μετρώντας τις αποστάσεις» τον βρίσκει και πάλι πλησιέστερα στην παλιά παράδοση παρά στους νεορομαντικούς και νεοσυμβολιστές, που είχε ανθολογήσει. Οπως παρατηρεί, καθοριστικό ρόλο παίζουν οι ρουμελιώτικες ρίζες του Γκόλφη και η γλώσσα των ποιημάτων του, έστω και αν πρόκειται για μια συντηρητική δημοτική, με προσεγμένο λεξιλόγιο.

Ως φαίνεται, η ανανέωση στην ποίηση δεν νοείται εντός των ελληνικών τρόπων, χωρίς ξενικές, προπαντός γαλλικές επιδράσεις, «δουλεύοντας το δημοτικό τραγούδι». Αξιόλογο τεχνίτη του στίχου τον χαρακτηρίζει ο Κ. Θ. Δημαράς, και πράγματι ο Γκόλφης δεν δείχνει αντίθετος της ανανέωσης· καθώς δοκιμάζει ποικιλία μέτρων και στίχων μάλλον στάθηκε πολέμιος μιας ποίησης που θα τραβούσε προς τους δρόμους της Εσπερίας. Υπέρμαχος του δημοτικισμού, στις επάλξεις του «Νουμά» έγραψε τον «Γήταυρο» που θεωρείται το πρώτο στα καθ' ημάς σοσιαλιστικό δράμα, σύμφωνα μάλιστα με τον Νίκο Γιαννιό τραγουδούσε τον ύμνο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς σε δική του μετάφραση. Συνεργάτης πλείστων αθηναϊκών περιοδικών, πέραν του «Νουμά» και της μετέπειτα μόνιμης συνεργασία του με τη «Νέα Εστία», δημοσίευε ποιήματα, σκόρπια διηγήματα αλλά και κριτικές, επιστρατεύοντας και άλλα ψευδώνυμα. Φέρεται ως αυστηρός κριτής, αφού τόλμησε να εκφράσει επιφυλάξεις ακόμη και για έργο του εκδότη του «Νουμά».

Λυρικός των χαμηλών τόνων, ο Γκόλφης παρέμεινε ολιγογράφος, μόλις πέντε ποιητικές συλλογές και μία ημιτελή στα κατάλοιπά του, μέσα σε μισό αιώνα. Από «τους δροσερούς δημοτικούς δεκαπεντασύλλαβους», κατά τον Φ. Γιοφύλλη, του πρώτου βιβλίου Τα τραγούδια του Απρίλη, το 1909, στη δεύτερη συλλογή του 1921 Υμνοι, που φέρνουν στην ποίησή του σκοπούς από μαντολίνο σε αθηναϊκή φτωχογειτονιά μαζί με σοσιαλιστικά μηνύματα, «μια αντρίκεια γλώσσα», σύμφωνα με τον Μ. Γ. Μερακλή, που πιστεύει πως του άξιζε καλύτερη τύχη. Με την επόμενη συλλογή Στο γύρισμα της ρίμας το 1924, ο Κ. Στεργιόπουλος βρίσκει πως έρχεται πλησιέστερα στους νεορομαντικούς και νεοσυμβολιστές, ενώ με τα Λυρικά χρώματα του 1931 «σταθεροποιείται και εδραιώνεται στο κατακτημένο έδαφος». Σε αυτήν τη συλλογή εντάσσεται και το παλαιότερο ποίημά του «Ο Ζαχαριάς», ένα θαυμάσιο γέννημα των δημοτικών της Ρούμελης. Με την επόμενη συλλογή Τετράμετρα, 1952, αρχίζει η κάμψη, εμφανής και στην τελευταία «ασυμπλήρωτη» συλλογή του που δημοσιεύεται για πρώτη φορά. Ο Κ. Στεργιόπουλος σχολιάζει εν εκτάσει την ποιητική πορεία του Γκόλφη και στη συνέχεια παρουσιάζει συγκεντρωμένο το ποιητικό έργο του, πλην ορισμένων ποιημάτων που ο ίδιος είχε αποκηρύξει. Επονται βιβλιογραφικές σημειώσεις και κάποιες τυπογραφικές διορθώσεις. Παρεμπιπτόντως απορούμε γιατί στο ποίημα «Πολεμιστής» και τον στίχο «Ψάξτε και μέσα στα βαρκά και μες στη λασπουριά», το βαρκό, που στη ρουμελιώτικη ντοπιολαλιά σημαίνει υγρότοπος, διορθώνεται σε βουρκά, λέξη ανύπαρκτη, αντί του ορθού βαρκά.

Πιστεύουμε πως τα Ποιήματα του Γκόλφη θα βρουν αρκετούς θιασώτες σήμερα, που, όπως παρατηρεί ο Κ. Στεργιόπουλος, εξασθένησαν οι ανανεωτικοί άνεμοι του '50, όταν ο ποιητής πέθανε παραγκωνισμένος. Οπως κι αν έχει, νομίζουμε πως αυτή είναι η μοναδική εφετινή επετειακή έκδοση, αφού λησμονήσαμε τον Μελαχρινό, τον Καίσαρα Εμμανουήλ και την Πολυδούρη. Να δούμε ποιον θα πρωτοθυμηθούμε το 2003.




ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 10-11-2002