Σκιαί ερριμμέναι

Αρκεί να κοιτάξουμε γύρω μας, για να δούμε τις σκιές που ρίχνουν τα αντικείμενα στις επιφάνειες που τα πλαισιώνουν - είτε ο φωτισμός είναι φυσικός είτε τεχνητός. Οι σκιές αυτές μπορεί να είναι αμυδρές, ασαφείς ή δυσδιάκριτες, αλλά σπάνια απουσιάζουν. Εξαίρεση αποτελούν τα περισσότερα έργα ζωγραφικής.

Οι καλλιτέχνες αξιοποιούν τις "ερριμένες σκιές" (cast shadows, ombres portees) για να τραβήξουν την προσοχή στον τρόπο που αποδίδουν το φως και να τονίσουν τον όγκο των αντικειμένων. Επίσης, οι σκιές αυτές ενίοτε συμβάλλουν στη γενικότερη ατμόσφαιρα του πίνακα, ή αποκαλύπτουν την παρουσία προσώπων και αντικειμένων που δεν περιλαμβάνονται στην καθαυτό σύνθεση. Κι όμως, όπως υπογραμμίζει ο Ε. H. Gombrich, δεν εμφανίζονται παρά μόνο σποραδικά στη δυτική τέχνη, η οποία κατά κανόνα τις αγνοεί ή τις υποβαθμίζει.

Ο Gombrich εξετάζει εδώ τον διφορούμενο ρόλο των σκιών στους μύθους, τους θρύλους, τη φιλοσοφία. Παράλληλα, αναλύει εν συντομία τους παράγοντες που επηρεάζουν καθοριστικά το σχήμα τους: το σημείο και τη μορφή της φωτεινής πηγής, το σχήμα του φωτιζόμενου αντικειμένου και της επιφάνειας στην οποία "πέφτει" η σκιά, τη θέση του θεατή.

Ζωγράφοι της Πρώιμης Αναγέννησης, όπως ο Μαζάτσο και ο Καμπέν, επιδιώκοντας να αποδώσουν πιστά την οπτική πραγματικότητα, περιλάμβαναν τις σκιές στα έργα τους. Αντίθετα, οι καλλιτέχνες της εποχής του Λεονάρντο τις απέφευγαν κατά κανόνα, και μόνο στις αρχές του 17ου αιώνα το ενδιαφέρον γι' αυτές αναθερμάνθηκε - κυρίως στα έργα ζωγράφων όπως ο Καραβάτζο και ο Ρέμπραντ. Στους αιώνες που ακολούθησαν, καλλιτέχνες που συνδέθηκαν με τα κινήματα του Ρομαντισμού, του Ιμπρεσιονισμού και του Υπερρεαλισμού αξιοποίησαν τις "ερριμένες σκιές" για να εξάρουν όχι μόνο το ρεαλιστικό αλλά και το δραματικό στοιχείο των έργων τους.