Ένας τυχαίος εραστής

Ποιός ψώνισε ποιόν; Αυτός που ψωνίστηκε είναι ο λαθρομετανάστης που απεγνωσμένα προσπαθεί να αποφύγει την απέλαση στην τριτοκοσμική του χώρα της ερήμου; Ή μήπως αυτή που ψωνίστηκε είναι η κόρη του πανίσχυρου επιχειρηματία, στην προσπάθειά της να αποδράσει από το προνομιούχο περιβάλλον που απεχθάνεται; Όταν το αυτοκίνητο της Τζούλι Σάμερς παθαίνει βλάβη στη μέση ενός κακόφημου δρόμου, σπεύδει να τη βοηθήσει ένας νεαρός Άραβας που εμφανίζεται κάτω από το αμάξωμα ενός οχήματος, στο συνεργείο όπου έχει απευθυνθεί. Οι συνέπειες αυτής της γνωριμίας είναι απρόβλεπτες, καθώς οι απόψεις που έχει ο καθένας για τον άλλο ριζικά ανατρέπονται.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μετά το τέλος του απαρτχάιντ και την απελευθέρωση του Νέλσονα Μαντέλα, το περιεχόμενο των μυθιστορημάτων της βραβευμένης με Νόμπελ συγγραφέως δεν έπαψε να διαθέτει την κριτική και πολιτικοποιημένη διάσταση, καθώς η Γκόρντιμερ δεν σταμάτησε να εξερευνά και να σχολιάζει την κατάσταση που προέκυψε στη Νότια Αφρική: παρά την άνοδο των μαύρων στα κέντρα εξουσίας, ελάχιστοι φαίνεται να απολαμβάνουν την κοινωνική ευημερία, η άνιση μεταχείριση συνεχίζεται καθώς, με την εισβολή λαθρομεταναστών από άλλες τριτοκοσμικές χώρες έχουν δημιουργηθεί νέες μορφές αδικίας και εκμετάλλευσης.

Το «Ενας τυχαίος εραστής» (The pickup) έχει ως θέμα τη μετανάστευση, με το πρώτο του μέρος να τοποθετείται στο Γιοχάνεσμπουργκ και το δεύτερο σ' ένα αραβικό κράτος στην έρημο που δεν κατονομάζεται. Εδώ η Νότια Αφρική, με το νέο δημοκρατικό πολίτευμά της, προβάλλει ως μια πλαστή Γη της Επαγγελίας για όσους δεν κατόρθωσαν να βρουν καταφύγιο και ελπίδα σε κάποια από τις δυτικές χώρες.

Στις πρώτες σελίδες μάς παρουσιάζεται ένα επεισόδιο που φέρνει σε επαφή δυο ανθρώπους από διαφορετικές πραγματικότητες, τον ανέμελο κόσμο μιας προοδευτικής αστής και τον υπόγειο κόσμο ενός λαθρομετανάστη. Το αυτοκίνητο της νεαρής γυναίκας ακινητοποιείται κι ένας παράνομος μετανάστης από το πλησιέστερο συνεργείο τη βοηθάει να το μετακινήσουν. Πρόκειται για την εικοσιοκτάχρονη Τζούλια Σάμερς, που έχει απορρίψει τα προάστια και τον τραπεζίτη πατέρα της και κατοικεί σ' ένα από τα ανακαινισμένα σπίτια στα οποία παλιότερα έμεναν υπηρέτες. Η Τζούλια εργάζεται στις δημόσιες σχέσεις και συχνάζει σ' ένα καφέ με την παρέα της, τα μέλη της οποίας θυμίζουν χίπηδες και διανοούμενους άλλων εποχών. Η κοπέλα έχοντας κάνει την επανάστασή της και έχοντας συνειδητά απορρίψει τον κόσμο της ψεύτικης χλιδής και των επιφανειακών σχέσεων τρέφει, με τους ομοϊδεάτες της, μια κοινή αντίθεση προς την κατεστημένη εξουσία, αντίθεση την οποία συζητούν και αναλύουν σε πολύωρες συζητήσεις.

Εχοντας αποποιηθεί κάθε οικονομική στήριξη και παροχή από την οικογένειά της, θεωρεί πως είναι ελεύθερη να δοκιμάσει καινούριες εμπειρίες που θα διευρύνουν τη συνείδησή της και θα της παράσχουν μια αληθινή εικόνα του εαυτού της. Μέρος αυτής της εικόνας είναι να παραμένει ανοιχτή σε συναντήσεις και συνευρέσεις με μέλη άλλων ομάδων, ακόμα και με λαθρομετανάστες. Ετσι αρχίζει το ειδύλλιο με τον Αμπντού, τον Αραβα εργάτη που δουλεύει στο συνεργείο, με πτυχίο Οικονομικών από άγνωστο Πανεπιστήμιο, του οποίου η άδεια παραμονής στη χώρα έχει λήξει και απειλείται με απέλαση. Οπως τόσοι και τόσοι ανώνυμοι εργάτες της Νότιας Αφρικής, είναι κι αυτός ανεπιθύμητος για την κρατική μηχανή κι ενώ αποθέτει τις ελπίδες του στις υψηλές γνωριμίες του πατέρα της Τζούλι για να παραμείνει στη χώρα, εκείνη έχοντάς τον απορρίψει αρνείται να επωφεληθεί απ' αυτές.

Προκειμένου να αποτραπεί η απέλασή του συμβουλεύονται το δικηγόρο Μοτσαμάι, που εμφανίζεται κι εδώ ως ένας από τους αυτόχθονες μαύρους δικηγόρους που αναλαμβάνει διάσημες υποθέσεις -αντιπροσωπευτικό δείγμα της νέας τάξης πραγμάτων όπου μαύροι έχουν ανέλθει σε θέσεις εξουσίας- και ο οποίος στο «Οπλο του σπιτιού» έσωσε το γιο κάποιων λευκών φίλων του πατέρα της. Ο Μοτσαμάι, καθιστώντας σαφές το γεγονός πως ο Αμπντού είναι ανεπιθύμητος, αρνείται να αναλάβει την υπόθεση και τονίζει πως θα πρέπει να αναχωρήσει από τη χώρα εντός δέκα ημερών.

Οταν τελικά έρχεται η μέρα της απέλασης, η Τζούλι εμφανίζεται με δύο αεροπορικά εισιτήρια και τον ακολουθεί, αποφασισμένη, στο διαλυμένο τριτοκοσμικό κρατίδιο το οποίο οι Ευρωπαίοι δεν ήθελαν να έχουν πια υπό την κατοχή τους.

Το σκηνικό μεταφέρεται στη χώρα του Ιμπραήμ ιμπν Μούσα -το πραγματικό όνομα του Αμπντού-κι ενώ η Τζούλι, ως σύζυγος πλέον, προσαρμόζεται στις συνήθειες και στην τόσο διαφορετική καθημερινότητα των μωαμεθανών γυναικών, εκείνος αισθάνεται απόβλητος γιατί δεν είναι ο επιτυχημένος γιος με τη δυτική ζωή, που βλέπουν οι δικοί του στην τηλεόραση, αλλά ένας διωγμένος, με μοναδικό απόκτημα μια γυναίκα ξένη που δεν στάθηκε ικανή να τον βοηθήσει.

Η Τζούλι παρουσιάζεται ιδιαίτερα προσαρμοστική στη νέα κατάσταση, διδάσκει αγγλικά, αξιοποιώντας για πρώτη φορά την εκπαίδευσή της, υιοθετεί με σεβασμό όλες τις εθιμοτυπικές συνήθειες της αραβικής κοινότητας, τη στιγμή που ο αγαπημένος της πασχίζει διακαώς να μεταναστεύσει στην Αμερική. Ζώντας στο οικογενειακό του σπίτι πλάι στην έρημο, τής δίνεται η ευκαιρία να αφουγκραστεί τη βαθύτερη αλήθειά της και μαθαίνοντας τη γλώσσα του τόπου επικοινωνεί και δημιουργεί στενούς δεσμούς με συγγενείς και φίλους της οικογένειας. Βαδίζοντας καθημερινά μόνη στην έρημο και βιώνοντας υπερβατικές στιγμές, ανακαλύπτει μέσα της καινούριες οάσεις, και για πρώτη φορά αποβάλλει τη μοναξιά της.

Μέσα από τη λεπτομερή περιγραφή της καθημερινής ζωής, μάς δίνεται η εικόνα της οικογένειας και η θέση της γυναίκας στις μωαμεθανικές κοινωνίες, καθημερινότητα την οποία η κόρη του τραπεζίτη σέβεται και αποδέχεται. Η αναπάντεχη τροπή της ιστορίας έρχεται λίγο πριν από το τέλος, όταν ύστερα από παραμονή ενός χρόνου εκεί, ο Αμπντού παίρνει την πολυπόθητη βίζα για την Αμερική και η Τζούλι αποφασίζει να μην τον ακολουθήσει και να παραμείνει με την οικογένειά του.

Η Γκόρντιμερ παραμένει ικανότατη χειρίστρια της περιγραφής των εσωτερικών συγκρούσεων των ηρώων της, αποκαλύπτοντας τις λεπτές διαφορές ανάμεσα στον τρόπο που αυτοί προσλαμβάνουν τον εαυτό τους και στα επιβεβλημένα όρια από τη σκληρότητα των συνθηκών της ζωής τους. Σε σημεία μάς αιφνιδιάζει, χρησιμοποιώντας ευφυώς το τέχνασμα της απευθείας μετάδοσης της σκέψης των ηρώων, δίνοντας στον αναγνώστη πρόσβαση στις αληθινές τους προθέσεις, ώστε να εμφανιστούν και να τονιστούν οι διαφορές στον τρόπο αντίληψης των καταστάσεων.

Για την Τζούλι, σύμφωνα με τον Αμπντού, όλα είναι μια περιπέτεια, «η αθωότητά της είναι άγνοια» και απλώς αφήνεται να γευτεί μια καινούργια εμπειρία μαζί του. Καθώς εξελίσσεται η σχέση τους παρουσιάζονται μέσα από αλλεπάλληλες συγκρούσεις οι διαπολιτισμικές τους διαφορές και δεν παύει ο ένας να εκπλήσσει τον άλλο με δυσάρεστες, συχνά, αποκαλύψεις. Βλέπουμε πως ο λαθρομετανάστης θρέφει βαθιά εκτίμηση και θαυμασμό για τον πατέρα της και τους ομοίους του και πως το όνειρο της ζωής του αποτελείται από όλα εκείνα απ' τα οποία εκείνη έχει δραπετεύσει. Για τον Αμπντού η αγάπη είναι πολυτέλεια και εναντιώνεται στον εαυτό του όταν, έστω και στιγμιαία, λυγίζει και τα προστατευτικά του μέτρα χαλαρώνουν, μέτρα που έχει λάβει για να προφυλαχτεί από συναισθήματα που, σύμφωνα μ' αυτόν, μόνο κάποιοι προνομιούχοι απολαμβάνουν.

Αρχικά, πλησίασε τη γυναίκα, ευελπιστώντας στην πιθανή επιρροή των διασυνδέσεών της, που θα του εξασφάλιζαν την παραμονή του στη χώρα της. «Πάω εκεί που με αφήνουν να πάω», λέει κάπου στην αρχή του μυθιστορήματος, ενώ αντιθέτως η Τζούλι, έχοντας ήδη μια ταυτότητα, μπορούσε να την απορρίψει και ήταν σε θέση να επιλέξει τον τόπο όπου θα ζούσε, τον άντρα που θα αγαπούσε και τη ζωή που επιθυμούσε. Για τη γυναίκα, η αφοσίωση στον άντρα που επέλεξε αφορούσε και ένα αίτημα πέρα από τον έρωτα, το αίτημα μιας ουσιαστικής αλλαγής στη ζωή της, της κατάκτησης μιας πλουσιότερης ψυχικής ικανοποίησης, η οποία εκπληρώνεται στην έρημο με την ανακάλυψη ενός νέου εσωτερικού ρυθμού.

Μέσα από την περιπέτειά της προβάλλουν οι δικές της αναλλοίωτες αξίες: της αυτοδιαχείρισης, της ικανοποίησης των πραγματικών αναγκών, της αυταπάρνησης αλλά και του σεβασμού των άλλων πολιτισμών. Η Τζούλι είναι μια ακόμα αληθινά τολμηρή γυναίκα που δεν φοβάται να αγαπήσει, όπως και άλλες ηρωίδες της Γκόρντιμερ, που δεν φοβάται να ακολουθήσει μέχρι το τέλος τις επιλογές της, μια γυναίκα που δύναται να αποποιηθεί και να αποτινάξει ό,τι επίκτητο προκειμένου να δοθεί χώρος στο αυθεντικό συναίσθημα -«πολυτέλεια» που φαίνεται πως ελάχιστοι διαθέτουν στις σύγχρονες ανταγωνιστικές κοινωνίες.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/10/2003