Ξύπνα!

O Πολ Μπάνερμαν, ένας οικολόγος στην Αφρική, πιστεύει ότι ελέγχει απόλυτα την τροχιά της ζωής του, με γνώμονα τον αγώνα του για τη διάσωση του περιβάλλοντος και το γάμο του. Όταν, όμως, μαθαίνει ότι πάσχει από καρκίνο του θυρεοειδούς και υποβάλλεται σε ακτινοθεραπεία που τον κάνει ραδιενεργό για ένα διάστημα κι άρα επικίνδυνο για το άμεσο περιβάλλον του, ο Πολ έρχεται αντιμέτωπος με διάφορα υπαρξιακά ερωτήματα. Για να προστατεύσει τη σύζυγο και το παιδί του από την ακτινοβολία που εκπέμπει, ο Πολ βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι των γονιών του, του επιχειρηματία 'Αντριαν και της επιτυχημένης δικηγόρου Λίντσεϊ. Στον κήπο των παιδικών του χρόνων, διαπιστώνει σταδιακά την αντίφαση ανάμεσα στον ιδεαλισμό του δικού του επαγγέλματος και την ανυπαρξία αξιών της γυναίκας του, που είναι υψηλό στέλεχος σε διαφημιστική εταιρεία. Όταν ο Πολ αποθεραπεύεται και επιστρέφει στην κανονική ζωή, οι γονείς του πραγματοποιούν ένα ταξίδι στο Μεξικό ώστε να ικανοποιήσει ο πατέρας τις αρχαιολογικές του αναζητήσεις. Η συνέπεια αυτού του ταξιδιού επιφυλάσσει μια καθοριστική έκπληξη για τις ζωές όλων. Tο νέο, σπουδαίο μυθιστόρημα της νομπελίστριας Γκόρντιμερ.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οταν ο 35χρονος Πολ Μπάνερμαν, ακτιβιστής οικολόγος στην Αφρική, μαθαίνει ότι πάσχει από καρκίνο του θυρεοειδούς, όλες οι ως τότε ισορροπίες στην οικογένειά του ανατρέπονται. Επιπλέον, η υποβολή του σε ισχυρή ακτινοθεραπεία τον μετατρέπει σε επικίνδυνο ραδιενεργό «απόβλητο». Ετσι, αναγκάζεται να επιστρέψει για ένα διάστημα στο πατρικό του σπίτι και να ζήσει σε σχετική απομόνωση από τη γυναίκα του Μπένι-Βερενίκη, τον γιο του, τους συντρόφους του. Η ιδιότυπη καραντίνα που του έχει επιβληθεί, εκεί στον κήπο των παιδικών του χρόνων, θα φέρει τον Πολ σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη υπαρξιακή κατάσταση καθώς βασικές επιλογές της ζωής του τίθενται υπό αμφισβήτηση. Πώς, για παράδειγμα, μπορεί να συμβιώνει αρμονικά με μια γυναίκα που, ως υψηλό στέλεχος διαφημιστικής εταιρείας, όλες οι αξίες της έρχονται σε σύγκρουση με τις δικές του; Μήπως, ωστόσο, ο πραγματισμός της γυναίκας του είναι πιο επωφελής μακροπρόθεσμα για τους ιθαγενείς πληθυσμούς, τα συμφέροντα των οποίων υποτίθεται ότι υπηρετεί εκείνος; Και γενικότερα, πώς να παραμείνεις ο εαυτός σου όταν το ίδιο σου το σώμα αλλάζει και επαναστατεί;

Η κεντρική ιδέα σ' αυτό το τελευταίο μυθιστόρημα της Γκόρντιμερ είναι απλή και δραστική: μια οικογένεια, που όπως και ένα μικρό οικοσύστημα εφευρίσκει συνεχώς καινούργιες ισορροπίες, δέχεται ένα ισχυρό πλήγμα. Ανεπαίσθητες στην αρχή μεταπτώσεις, μικρές προσαρμογές, επισύρουν στη συνέχεια τεράστιες αλλαγές· και ενώ τίποτε δεν φαίνεται επιφανειακά να έχει αλλάξει, στο βάθος τίποτε δεν παραμένει το ίδιο. Το ανθρώπινο «οικοσύστημα», ευαίσθητο όπως και το φυσικό, καταφέρνει να απορροφήσει τις εξωγενείς επιδράσεις -αλλά μέχρι ποιου σημείου; Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι το ζευγάρι που επηρεάζεται τελικά περισσότερο από την όλη αναταραχή είναι οι γονείς του Πολ, η Λίντσεϊ και ο Αντριαν. Εκείνοι θα αποδειχτούν τελικά πιο ευάλωτοι στις αλλαγές που επέρχονται, όταν παλιές ρωγμές βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια με νέα πια δυναμική.

Η Γκόρντιμερ, ενώ αρχικά φαίνεται να έχει επιλέξει ως κεντρικό ήρωα τον Πολ, στην πραγματικότητα κατανέμει ισοβαρώς την προσοχή της σε όλα της τα πρόσωπα. Ακολουθώντας μια λεπτών ισορροπιών τακτική εξιστόρησης, διαχέει την τριτοπρόσωπη αφήγησή της, δημιουργώντας μια περισκοπική οπτική γωνία που φωτίζει διαδοχικά, ποτέ όμως ολοκληρωτικά, τους χαρακτήρες. Εκείνοι, σύγχρονοι, διαλλακτικοί, ευαίσθητοι και καλλιεργημένοι άνθρωποι, προσπαθούν να διαχειριστούν τα προβλήματα με τον καλύτερο τρόπο, χωρίς περιττούς εγωισμούς, κοντόφθαλμες στρατηγικές και ανώφελες ζήλιες. Ετσι, το δράμα μοιάζει να αναβλύζει από μόνο του, αλλάζοντας τις ισορροπίες και εφευρίσκοντας καινούργιες, συνισταμένη δυναμικών της ζωής που ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνατότητες.

Τελικά -και εδώ ίσως έγκειται αυτό που κάνει τούτη τη λογοτεχνία επιτακτικά σύγχρονη -ολόκληρος ο μυθιστορηματικός καμβάς μετατρέπεται σ' ένα μοναδικό πεδίο υπαρξιακής ελευθερίας· τα πρόσωπα, δίχως να υποτάσσονται στα τερτίπια της μοίρας, σε διαρκή αναζήτηση, με ταυτότητες ευμετάβλητες και συνεχώς διαπραγματεύσιμες, φέρουν κάτι το γοητευτικά μοντέρνο, το μετα-τραγικό.

Αντιπαραβάλλοντας διαρκώς το μικρό στο μεγάλο, την ακτινοθεραπεία στην πυρηνική απειλή, την κοινωνική βία στη φυσική επιλογή, την πολιτισμική πολυχρωμία στη βιοποικιλότητα, η Γκόρντιμερ πετυχαίνει, με αυτό το χαμηλόφωνο μυθιστόρημα, να ανασυνθέσει μια πειστική εκδοχή του σύνθετου σύγχρονου κόσμου.

Διαπραγμάτευση, ανταλλαγή, συνδιαλλαγή, ισορροπία, αμφισβήτηση είναι ορισμένες από τις έννοιες που ορίζουν τη νέα αυτή (παγκόσμια;) κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα. Τέλος, η μεταφράστρια, έμπειρη και με πολλές επιτυχείς δουλειές στο ενεργητικό της, αντιμετώπισε σε αρκετές περιπτώσεις με κάποια βιασύνη τον πυκνό και υπαινικτικό λόγο της Γκόρντιμερ. Πολλές φράσεις χρειάζεται να τις διαβάσεις ξανά και ξανά ώσπου να αντιληφθείς το πλήρες νόημά τους, παθογένεια οφειλόμενη κυρίως σε συντακτικές αγκυλώσεις. Βέβαια, η αναζήτηση λύσεων που ελευθερώνουν το μετάφρασμα από το πρωτότυπο απαιτούν χρόνο και αποστασιοποίηση, πολυτέλειες που οι σύγχρονοι μεταφραστές απολαμβάνουν όλο και σπανιότερα.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

Το ΒΗΜΑ, 15/10/2006