Γράφοντας μετά το Άουσβιτς

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σ' αυτήν την έκδοση, που πρωτοκυκλοφόρησε στη Γερμανία το 1993 και στα ελληνικά μόλις πέρσι, συστεγάζονται λόγοι, γράμματα και ομιλίες του νομπελίστα συγγραφέα (1999). Κεντρικό ερώτημα που διαπερνά όλα τα κείμενα, στο οποίο απαντά καταφατικά, είναι το εξής: «Μπορεί να υπάρξει τέχνη μετά το Αουσβιτς;». Οπως και στο υποερώτημα: «Εχει κανείς το δικαίωμα να γράφει ποιήματα μετά το Αουσβιτς;». Η φράση αυτή τυπώθηκε στο βιβλίο του Θεοντόρ Αντόρνο «Minima moralia» του 1951: «...το να γράψεις ποίημα μετά το Αουσβιτς είναι βαρβαρισμός, και αυτό διαβρώνει και την επίγνωση γιατί κατέστη αδύνατο να γράφει κανείς σήμερα ποιήματα».

Στη διάλεξη-μάθημα που έδωσε το 1990, στο Πανεπιστήμιο Γκέτε της Φρανκφούρτης, στο πλαίσιο μιας σειράς ομιλιών για την ποιητική τέχνη, διατυπώνει καθαρά και ξάστερα ότι «το Αουσβιτς δεν ξεπερνιέται με τίποτε. Και καλά θα κάναμε ούτε καν να δοκιμάσουμε μια τέτοια βίαιη ενέργεια: Γιατί το Αουσβιτς ανήκει σε μας, είναι αναπόσπαστο στοιχείο της Ιστορίας μας. Και -ως κέρδος- έκανε δυνατή μια συνειδητοποίηση που θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: Τώρα, επιτέλους, ξέρουμε τουλάχιστον ποιοι είμαστε». Η ομιλία του κλείνει αξιωματικά: «Για τη συγγραφή μετά το Αουσβιτς δεν μπορεί να υπάρξει υπόσχεση τέλους, εκτός κι αν το ανθρώπινο γένος παραιτηθεί από την ύπαρξή του».

Αυτός ο σύγχρονος Σίσυφος, όπως αυτοχαρακτηρίζεται, δεν διστάζει, χρόνια πριν από την έκδοση της αμφισβητούμενης αυτοβιογραφίας του, «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι», να παραδεχθεί ότι κατετάγη στη Βέρμαχτ και ν' ασκήσει κριτική στο Τρίτο Ράιχ, όπως και δεν αρνείται να πάρει αποστάσεις από τις επιλογές του καγκελάριου του μεταπολεμικού θαύματος, του Κόνραντ Αντενάουερ. Σε χρόνια που άλλοι πανηγύριζαν υπό τη σημαία της γερμανικής αισιοδοξίας, μετά τις οικονομικές κατακτήσεις, αυτός στρεφόταν εναντίον τους, γιατί επρόκειτο για μια «χριστιανικά οικονομική παλινόρθωση».

Ως αυτόπτης μάρτυρας, θα βρεθεί, τον Ιούνιο του 1953, στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου οι εργάτες βρέθηκαν στο δρόμο, όχι για πολύ, καθώς τα σοβιετικά τανκς εμφανίστηκαν μπροστά τους. Το κομμουνιστικό καθεστώς κατηγορούσε τους εξεγερμένους ως αντεπαναστάτες και η απ' εδώ πλευρά χαρακτήριζε την εξέγερση, «διά στόματος του ψεύτη Αντενάαουερ, λαϊκή επανάσταση, που κακοποιήθηκε υψωμένη σε εθνική εορτή».

Αργότερα, όταν θα πέσει το Τείχος του Βερολίνου, πρότεινε, τουλάχιστον επί μία επταετία, μια Συνομοσπονδία των δύο γερμανικών κρατών, η οποία θα μπορούσε να αποκτήσει τη μορφή μιας Ενωσης Γερμανικών Ομόσπονδων Κρατών. Αποδοκιμάστηκε, γι' αυτό επέλεξε το ρόλο του «απάτριδος τεχνίτη»: «Η δυτική ιδεολογία του καπιταλισμού, που αναμένει να εξαλειφθούν ανεπιστρεπτί όλα τα -ισμός των άλλων ιδεολογιών, φανερώνει τις προθέσεις σαν πίσω από προτεταμένο πιστόλι: ή οικονομία της αγοράς ή...»

Ο Κασούβος, από τη μητέρα του (πομερανικό φύλο που εκγερμανίστηκε), γεννημένος στο Γκντανσκ (γερμανικά: Ντάντσιχ), καταγωγή που την άφησε να μυθοποιηθεί στο «Τενεκεδένιο ταμπούλο» του 1959, κατηγορεί τη γερμανική πλευρά, όταν, στο όνομα της εθνικιστικής καπηλείας, αμφισβητεί τα σύνορα της Πολωνίας. Γιατί πιστεύει ότι οι Γερμανοί είναι καταχρεωμένοι -όπως λέει χαρακτηριστικά- στη χώρα όπου λειτούργησε το Αουσβιτς.

Δεν διαστάζει να κατηγορήσει τους συμπατριώτες του για ξενοφοβία απέναντι στους Τσιγάννους, τους Ρομά και τους Σίντι. «Οι Τσιγγάνοι αισθάνονται παντού στην Ευρώπη σαν στο σπίτι τους», είναι αυτό που καμωνόμαστε πως είμαστε εμείς: εκ γενετής γνήσιοι Ευρωπαίοι», αποφαίνεται υπερασπίζοντάς τους.


Συγκινητικός και συγκινημένος εμφανίζεται στον πανηγυρικό που εκφώνησε, όταν ο κουρδικής καταγωγής Γερμανός συγγραφέας Γιασάρ Κεμάλ τιμήθηκε, το 1997, με το Βραβείο Ειρήνης του Γερμανικού Συνδέσμου Βιβλιοπωλών και Εκδοτών: «Είναι ένας συγγραφέας που δεν κατανοεί τον εαυτό του ξέχωρο από την κοινωνία που τον περιβάλλει. Γι' αυτό διώκεται. Γι' αυτό είναι μια ζωή στην αντιπολίτευση».



ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/09/2006