Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι

Το "Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι" εκτός από ένα πολύ καλό μυθιστόρημα είναι και μία μαρτυρία με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, άλλοτε συγκινητικά, άλλοτε αστεία και σκανδαλιστικά.


Ο Γκρας παραθέτει γεγονότα και σκέψεις από τη -στριμωγμένη σε ένα δυάρι- παιδική του ηλικία στο Ντάντσιχ (σημερινό Γκντανσκ της Πολωνίας), το ναζιστικό περιβάλλον που ο ίδιος άφησε να τον παρασύρει με τις υποσχέσεις του, τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια, τη δημιουργία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Οι αναμνήσεις του φτάνουν μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '50, όταν κυκλοφόρησε "Το τενεκεδένιο ταμπούρλο", που τον καθιέρωσε ως συγγραφέα.


Το ύφος του εναλλάσσεται διαρκώς, άλλες φορές είναι ο ηλικιωμένος συγγραφέας που οργίζεται με "αυτό το συνονόματο αγόρι" και άλλοτε χρησιμοποιεί ενεστώτα για να περιγράψει τις τελευταίες εβδομάδες του πολέμου.


Με αυτό το αυτοβιογραφικό έργο ο νομπελίστας συγγραφέας Γκύντερ Γκρας ξάφνιασε τον Αύγουστο του 2006 το αναγνωστικό κοινό και προκάλεσε εκατοντάδες συζητήσεις και δηλώσεις από κριτικούς και ομότεχνούς του σε όλο τον κόσμο. Αιτία η δημοσιοποίηση ενός καλά κρυμμένου μυστικού που ανέτρεψε τη μέχρι τότε δημόσια εικόνα του.

(Από τον εκδότη)

Κριτική:

Κυκλοφόρησε στα ελληνικά η αυτοβιογραφία που συγκλόνισε τον κόσμο

Τα πικρά δάκρυα του Γκύντερ Γκρας

«Τo να πιστεύεις στον Φύρερ», γράφει ο Γκρας, ήταν πανεύκολο. Έμεινε αλώβητος και ήταν ό,τι παρίστανε.

ΥΠΑΡΧΕΙ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΝΑ ΠΕΡΑΣΕΙ ΑΠΑΡΑΤΗΡΗΤΟ,
ΚΑΘΩΣ ΤΟ «ΝΑΖΙΣΤΙΚΟ» ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΝΟΜΠΕΛΙΣΤΑ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΕΧΕΙ ΚΙΟΛΑΣ ΓΕΙΩΘΕΙ ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΤΟΣΑ
ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΓΡΑΦΕΙ ΚΑΙ ΕΙΠΩΘΕΙ ΓΙ΄ ΑΥΤΟ, ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΝΑΝ
ΧΡΟΝΟ.

Δεν θέλω να φανώ επιφυλακτική και μίζερη, όμως αυτό είναι που με φοβίζει στα βιβλία που υποτίθεται ότι κομίζουν ένα μυστικό. Το ενδιαφέρον τους εξαντλείται πολύ πριν ένας σελιδοδείκτης σκάσει μύτη ανάμεσα στις σελίδες. Οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις που ξεσηκώνουν τέτοια πονήματα απάγουν τα βιβλία από το πεδίο της λογοτεχνίας και με κλειστά τα μάτια τα οδηγούν κατευθείαν στο πεδίο των ιδεών. Έτσι όμως δεν γίνεται δουλειά, έξω από κάποια λιβελλογραφήματα ή αρθρογραφία συμπαράστασης, ανάλογα με το προφίλ που θέλει να οικοδομήσει όποιος συμμετέχει στον δημόσιο διάλογο.

Ο Φύρερ

Ένα άλλο πράγμα που μου διαφεύγει είναι οι πραγματικές προθέσεις του ίδιου του συγγραφέα όταν έμπαινε στον κόπο να σκαλίσει τη ναζιστική εμπειρία της πρώιμης εφηβείας του ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι της μνήμης του. Τα δάκρυα πάντως που προκαλεί το ξεφλούδισμα ενός κρεμμυδιού είναι βιολογικό αποτέλεσμα χωρίς την παραμικρή συναισθηματική συμμετοχή του «ξεφλουδιστή», οπότε...
Ο Γκύντερ Γκρας έχει την πρόθεση να γράψει κάτι σαν κύκνειο άσμα. Σ΄ αυτό τουλάχιστον με οδήγησαν αποστροφές του τύπου «όσο επιμελώς και να ανασκαλεύω τις αναμνήσεις μου δεν βρίσκω τίποτε που να με ευνοεί» και «το να πιστεύεις στον Φύρερ δεν απαιτούσε προσπάθεια, ήταν πανεύκολο. Ο Φύρερ έμεινε αλώβητος και ήταν ό,τι παρίστανε». Και για να τελειώνουμε, δεν το βρίσκω καθόλου αδιανόητο για έναν Γερμανό πιτσιρικά με το συγκεκριμένο οικογενειακό περιβάλλον να θαυμάσει τον Χίτλερ, έστω κι αν ωριμάζοντας έγινε ιδεολογικός διώκτης του. Έχει και τέτοια η ζωή κι όποιος καμώνεται ότι δεν ξέρει για ποιο πράγμα μιλάμε μάλλον ως παιδί υπήρξε μικρο μέγαλος. Αν πιστέψουμε μάλιστα ότι η εναρκτήρια ναζιστική ζάλη του Γκύντερ Γκρας συνέπεσε με τα ενδέκατα γενέθλιά του, το πράγμα μιλάει από μόνο του. Για τελευταία φορά επικαλούμαι τα δόγματα της Εξελικτικής Ψυχολογίας σύμφωνα με την οποία η λατρεία της παντοδυναμίας είναι εντελώς κανονική σε τέτοιες ηλικίες και περνάω στο παρασύνθημα, δηλαδή στη λογοτεχνική πρόθεση τού «σκανδαλώδους» βιβλίου αν υποθέσουμε ότι υπάρχει. Προσωπικά δεν βρήκα τίποτε τέτοιο στις 460 σελίδες της πιο βαρετής μαρτυρίας που έχω ποτέ διαβάσει. Η ελάχιστη προσπάθεια του συγγραφέα να χειριστεί λογοτεχνικά το υλικό του εξαντλείται σε προβλέψιμες διατυπώσεις που περιγράφουν το ψυχικό βάρος μιας τέτοιας αποκάλύψης.

Η Δημοκρατία

Ο συγγραφέας αναφέρεται στο κλίμα που ευνόησε την άνοδο του ναζισμού, στην πρώιμη σχέση του ίδιου με τη λογοτεχνία, στο τραύμα της διαιρεμένης Γερμανίας, σε οικογενειακές ιστορίες καθώς και στο ταξίδι του στη θάλασσα της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και της δημοκρατίας, χωρίς ωστόσο ούτε στιγμή να απομακρύνεται από την αρχική του πρόθεση να βγάλει ο ίδιος στη φόρα το γεγονός ότι υπηρέτησε αυτοβούλως στα Ες Ες. Με όλο το σέβας προς τον συγγραφέα του «Ταμπούρλου» νομίζω ότι η αποκάλυψη αυτή άργησε επτά χρόνια, ακριβώς όσο απέχει η βράβευσή του με το Νόμπελ ίσα με τη χρονιά που εκδόθηκε η συγκεκριμένη μαρτυρία. Πολλοί του προσάπτουν ότι άφησε επίτηδες τη μνήμη του να τεμπελιάσει ώσπου να καβατζώσει το Νόμπελ του 1999. Αν έχει συμβεί κάτι τέτοιο, είναι αχαρακτήριστο. Εξίσου αχαρακτήριστη μου φαίνεται η επιμονή του να παρουσιάσει τη μελανή σελίδα της ζωής του σαν κάτι που είχε χαθεί στα νταμάρια του Συνειδητού και χρειάστηκε προσωπική γενναιότητα ώσπου να αναδυθεί και να βγει στο φως. Σιγά... Σιγά να μην πιστέψουμε ότι η μνήμη αρχίζει από τα δεκαεπτά μας χρόνια. Τόσων ετών ήταν όταν αποστρατεύθηκε από τα Ες Ες ο Γκύντερ Γκρας και είναι εντελώς λογικό να αναφέρεται σε αυτό με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες σε κάθε σελίδα του «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι».

Εγώ επέτρεψα να με παραπλανήσουν

Έτσι με βλέπω στον πίσω καθρέφτη. Και αυτό που βλέπω δεν μπορεί να σβηστεί, δεν είναι γραμμένο σε μαυροπίνακα με το σφουγγάρι να κρέμεται πρόχειρο δίπλα του. Αυτό μένει. Αν και εν τω μεταξύ με κενά, ακόμα μένουν στη μνήμη τα τραγούδια: “Εμπρός, εμπρός, οι σάλπιγγες βροντούν, εμπρός, εμπρός ατρόμητα τα νιάτα προχωρούν...”. Το αγόρι, δηλαδή εγώ, δεν μπορεί να αθωωθεί ούτε καν με το επιχείρημα: Μας παραπλάνησαν:
Όχι, εμείς επιτρέψαμε, εγώ επέτρεψα να με παραπλανήσουν.
Ναι αλλά, θα μπορούσε να πει ψευδίζοντας το κρεμμύδι, που η όγδοη φλούδα του παρουσιάζει κενά, έβγαλες μια χαρά έξω την ουρά σου, δεν ήσουν παρά ένα χαζό παιδί, δεν έκανες κακό, δεν πρόδωσες κανέναν, κανένα γείτονα που ρισκάριζε λέγοντας κυνικά ανέκδοτα για τον Γκέρινγκ, τον παχύ στρατάρχη του Ράιχ (...) Όχι, δεν κατήγγειλες εσύ τον καθηγητή που στο μάθημα της Ιστορίας τολμούσε να αμφισβητήσει με δευτερεύουσες προτάσεις την τελική νίκη, που αποκαλούσε τον γερμανικό λαό “κοπάδι μουνουχισμένων ηλιθίων” και που από πάνω μας άλλαζε τα φώτα και ήταν μισητός στους πάντες».

ΝΑΖΙ ΚΑΝΕΙΣ Ή ΝΑ ΜΗ ΖΕΙ;

Μόλις στις 2 αυτού του μηνός διαβάσαμε στην ιταλική «Corriere della Sera» ένα μεγάλο δημοσίευμα το οποίο ξεμπρόστιασε κι άλλους διανοούμενους ολκής για την κρυμμένη ναζιστική τους εμπειρία, μεταξύ των οποίων ο Λεντζ, ο Γιούργκεν Χάμπερμας καθώς και ο Μάρτιν Βάλζερ με τον οποίον αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γκύντερ Γκρας έδωσε κοινή πολυσέλιδη συνέντευξη στην γερμανική «Diet Ζeit» στις 14 Ιουνίου ενεστώτος θέρους. Οι ίδιοι διαψεύδουν την πληροφορία ως κατασκευασμένη από τους γραφειοκράτες των ναζί, η είδηση όμως τρέχει. Από αυτής της απόψεως ο Γκύντερ Γκρας ίσως να μην «άργησε» να αναφερθεί στην πρώιμη εμπλοκή του με τους ναζί, αλλά μάλλον να «βιάστηκε». Με τον ρυθμό που ανασκαλεύονται τα τελευταία χρόνια τα αρχεία και η σχετική με τον ναζισμό χαρτούρα της κεντρικής Ευρώπης, είχε κάθε λόγο να ενεργήσει αυτοβούλως παρά να αφήσει την «αποκάλυψη» να σκάσει ερήμην του.

Σοφία Νικολαΐδου, Τα Νέα, Βιβλιοδρόμιο, 21/7/2007