Η εποχή των αναταράξεων

«Μετά την 11η Σεπτεμβρίου ζούμε σ’ έναν καινούργιο κόσμο, έναν κόσμο με άπειρες νέες δυνατότητες αλλά και τεράστιες νέες προκλήσεις. Το βιβλίο μου είναι μια προσπάθεια να καταλάβω το χαρακτήρα αυτού του καινούργιου κόσμου: πώς φτάσαμε εδώ, τι είναι αυτό που βιώνουμε και τι υπάρχει πέρα από τον ορίζοντα, για καλό ή για κακό. Όπου μπορώ, μεταφέρω τις γνώσεις που έχω αποκτήσει, πάντα σε συνάφεια με τις εμπειρίες μου, και το κάνω από αίσθηση ευθύνης απέναντι στην Ιστορία και για να μάθουν οι αναγνώστες ποιος είμαι κι από πού προέρχομαι. Στην πορεία εξετάζω κρίσιμα στοιχεία αυτού του αναδυόμενου παγκόσμιου περιβάλλοντος: τις αρχές που το διέπουν· την τεράστια ενεργειακή υποδομή που το κινεί· τις παγκόσμιες οικονομικές ανισορροπίες· τις δραματικές παγκόσμιες δημογραφικές αλλαγές που το απειλούν και, παρά την αναμφισβήτητη επιτυχία του, τη μόνιμη ανησυχία για την άδικη κατανομή του παραγόμενου πλούτου.
Τελικά, στηριζόμενος σε λογικές υποθέσεις, προσπαθώ να προδιαγράψω την παγκόσμια οικονομία όπως θα είναι το 2030».

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Με λυπεί το γεγονός ότι είναι ασύμφορο πολιτικά να γίνεται παραδεκτό αυτό που γνωρίζουν οι πάντες: ότι σε μεγάλο βαθμό ο πόλεμος στο Ιράκ έγινε για το πετρέλαιο». Τα παραπάνω, αν προέρχονταν από κάποιον αριστερό πολιτικό ή διανοούμενο, δεν θα έκαναν καμία εντύπωση. Τα λέει όμως στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πριν από μερικές ημέρες, The Age of Turbulence: Adventures in a New World, ο Αλαν Γκρίνσπαν, πρόεδρος της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας (Fed) επί μία εικοσαετία (από το 1987 ως το 2006). Κι ακούγονται ακόμη πιο εντυπωσιακά αν σκεφθεί κανείς ότι προέρχονται από έναν Ρεπουμπλικανό, ο οποίος ωστόσο δεν διστάζει να πλέξει το εγκώμιο ενός Δημοκρατικού προέδρου, του Μπιλ Κλίντον, που στις δύο θητείες του στον Λευκό Οίκο κατάφερε να ανορθώσει την αμερικανική οικονομία, να μηδενίσει το έλλειμμα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και να αφήσει πλεόνασμα στον διάδοχό του Τζορτζ Μπους υιό.



Για ειδικούς και αρχαρίους



Κανένας πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας στις ΗΠΑ δεν απέκτησε το προφίλ και δεν γνώρισε τη δημοσιότητα του Γκρίνσπαν, ούτε βέβαια χειρίστηκε τα ΜΜΕ με τον δικό του ευφυή τρόπο. Χωρίς να λέει με ποια μεθοδολογία και ποια επεξεργασία στοιχείων οδηγούνταν στις εκάστοτε προτάσεις του, ο Αλαν Γκρίνσπαν δημιουργούσε ειδήσεις. Για μία εικοσαετία - αλλά και σήμερα - αποτελεί, θα λέγαμε, μία από τις πιο καλτ φιγούρες στην πολιτική σκηνή των Ηνωμένων Πολιτειών. Το βιβλίο του παρουσιάζει αποκαλυπτικά την προσωπικότητά του και τις ιδιοτυπίες της. Είναι κατά το ήμισυ αυτοβιογραφικό και κατά το υπόλοιπο ένα είδος οικονομικού οδηγού για ειδικούς και αρχαρίους σχετικά με το πώς να αναλύει κάποιος τα οικονομικά στοιχεία, να επιβιώνει και να επιτυγχάνει στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης.

Δεν είναι απλώς το βιβλίο ενός ανθρώπου που γνωρίζει άριστα τη λειτουργία, τη σημασία, τις παρενέργειες και την αστάθεια ή μη της αγοράς του χρήματος, αλλά και μια εποπτική θεώρηση της παγκόσμιας κοινωνίας. Ο ανταγωνισμός και οι οικονομικές αναταραχές μπορεί να έχουν τραυματικές επιπτώσεις, όμως αυτοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού κατά τον Γκρίνσπαν. Μπορεί να μη συμφωνεί κανείς με την άποψή του ότι «αν προσπαθήσεις να διατηρήσεις το παρελθόν δεν είσαι σε θέση να δημιουργήσεις το μέλλον», αλλά δύσκολα θα αρνιόταν ότι πρόκειται για μια καθαρή ιδέα.



Ο «θεός» της Γουόλ Στριτ



Στα χρόνια που ήταν πρόεδρος της Fed ο Γκρίνσπαν, όπως με σαρδόνιο χιούμορ ομολογεί στο βιβλίο του, δεν μιλούσε καθαρά και ευθέως, γιατί αν το έκανε θα τον παρερμήνευαν. Αυτός ήταν άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο τον αποκαλούσαν oracle (μάντης, προφήτης). Στην περίπτωσή του ίσως η λέξη που θα ταίριαζε στα ελληνικά είναι Πυθία. Αυτή η Πυθία λοιπόν αντιμετώπισε τεράστιες δυσκολίες από την αρχή ακόμη που ανέλαβε. Ο Γκρίνσπαν διορίστηκε πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ στις 2 Ιουνίου 1987 από τον Ρόναλντ Ρίγκαν. Αμέσως μετά την ανακοίνωση του διορισμού του η αξία των ομολόγων μειώθηκε κατά 5%. Ηταν η μεγαλύτερη τα τελευταία πέντε χρόνια. Λίγο αργότερα η Γουόλ Στριτ γνώρισε τεράστια κρίση, τη γνωστή Μαύρη Δευτέρα της 19ης Οκτωβρίου, με τη δραματική πτώση του δείκτη του Dow Jones, την οποία ακολούθησαν εξίσου ή και πιο δραματικές πτώσεις στα χρηματιστήρια όλου του κόσμου. Στο τέλος Οκτωβρίου, λ.χ., ο δείκτης στο χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ είχε πέσει κατά 45,8%, της Αυστραλίας κατά 41,8%, της Ισπανίας 31%, της Βρετανίας 26,4%, του Καναδά 22,5% και των ΗΠΑ 22,6%. Ηταν η μεγαλύτερη πτώση που είχε σημειωθεί παγκοσμίως από το 1914.

Πολλοί τότε είπαν πως αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι ο Γκρίνσπαν πέντε ημέρες νωρίτερα είχε δηλώσει πως το δολάριο θα έπρεπε να υποτιμηθεί. Εκείνο όμως που μέτρησε τελικά ήταν η αποφασιστικότητα του Γκρίνσπαν, ο οποίος με το ξέσπασμα της κρίσης βγήκε και δήλωσε ότι η Fed ήταν έτοιμη να κάνει αυτό που χρειαζόταν ώστε να διασφαλιστεί η απαραίτητη ρευστότητα. Επρόκειτο για την πρώτη δυναμική παρέμβαση του νέου προέδρου και πολύ σύντομα θα αποδεικνυόταν ότι ο Γκρίνσπαν ήταν ο μόνος πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ που μπορούσε να μπερδέψει τα «σαΐνια» της Γουόλ Στριτ, τα οποία εφεξής θα ανέπεμπαν συνεχώς ύμνους γι' αυτόν και θα τον θεοποιούσαν.



Σταθερός και επίμονος



Με την έκδοση του βιβλίου του ωστόσο μαθαίνουμε ότι ο Γκρίνσπαν δεν ήταν μόνον ο χαρισματικός οικονομολόγος, ο προσεκτικός αλλά και τολμηρός αναλυτής και ο άνθρωπος που έπαιρνε γρήγορες και κατά κανόνα σωστές αποφάσεις. Πληροφορούμαστε ότι στα νιάτα του υπήρξε έξοχος σαξοφωνίστας και σύμφωνα με τις μαρτυρίες των φίλων του που έπαιζαν μαζί στο ίδιο συγκρότημα θα μπορούσε να σταδιοδρομήσει με μεγάλη επιτυχία ως μουσικός. Προτίμησε ωστόσο, όπως πάλι λένε οι φίλοι του, να διοχετεύσει τη δραστηριότητά του σε πιο πεζά πράγματα, που όμως θα βοηθούσαν όλους τους άλλους να πληρώνουν λιγότερους φόρους.

Οι κριτικοί του Γκρίνσπαν εν τούτοις τον θεωρούν βασικό υπεύθυνο για την οικονομική κρίση στην αγορά κατοικίας των ΗΠΑ. Επέτρεψε, λένε, να αναπτυχθεί μια τεράστια «φούσκα» στην αγορά αυτή από το 2001 ως το 2006, την τελευταία του χρονιά στη Fed, όταν έριξε πολύ χαμηλά - και για πολύ μεγάλο διάστημα - τα επιτόκια. «Το κατάλαβα λίγο αργά» ομολογεί ο ίδιος, αλλά δεν διστάζει να συμπληρώσει ότι η Fed ήθελε με τον τρόπο αυτόν να μειώσει την πιθανότητα μιας γενικής πτώσης του επιπέδου των τιμών. «Ξέραμε ότι μειώνοντας τα επιτόκια υπήρχε η πιθανότητα να δημιουργήσουμε ένα είδος "φούσκας", μια κάποιου είδους πληθωριστική έκρηξη που θα έπρεπε να την αντιμετωπίσουμε... η απόφαση όμως ήταν σωστή» καταλήγει.



Ενας οικονομολόγος με στυλ



Εγωιστής; Πεισματάρης; Ισως και τα δύο. Οσο ήταν πρόεδρος της Fed ο Γκρίνσπαν ακουγόταν σιβυλλικός, όμως εκείνα που έλεγε με λεπτομέρειες τα καταλάβαιναν οι ειδικοί οικονομικοί αναλυτές και οι χρηματιστές της Γουόλ Στριτ. Γιατί τότε προκαλούσαν τόσο θόρυβο στα ΜΜΕ και συζητούνταν από ανθρώπους χωρίς οικονομικές γνώσεις; Η απάντηση είναι απλή. Ο Γκρίνσπαν είχε στυλ. Κι αυτό γιατί, όπως αποκαλύπτεται και στο βιβλίο του, με την ευχέρεια που μπορούσε να αναλύσει και να συνθέσει τις λεπτομέρειες προχωρώντας επαγωγικά, με την ίδια ευχέρεια μπορούσε να λειτουργήσει και παραγωγικά εντοπίζοντας το συγκεκριμένο, το αναγκαίο και το άμεσο μέσα στο γενικό πλάνο. Για τούτη τη σπάνια ποιότητα να διαβάζει τις λεπτομέρειες και ταυτοχρόνως να μη χάνει από μπροστά του τη γενική εικόνα είναι παγκοσμίως γνωστός, ποιότητα που είχε και ο Μπιλ Κλίντον. Ετσι εξηγείται και η εκτίμηση που έτρεφε ο Γκρίνσπαν για τον πλέον επιτυχημένο μεταπολεμικά Δημοκρατικό πρόεδρο των ΗΠΑ. Τους δύο άνδρες τούς χωρίζουν η ιδεολογία και η ηλικία. Και τους ενώνει, κοντά στα άλλα, η αγάπη τους για το σαξόφωνο, αφού και ο Κλίντον είναι ικανότατος σαξοφωνίστας, κατώτερος όμως του Γκρίνσπαν, όπως λένε οι γνωρίζοντες.



Ο Αλαν Γκρίνσπαν για επτά αμερικανούς προέδρους



Για τον Ρίτσαρντ Νίξον

«Ενα μέλος της κυβέρνησης Κλίντον κάποτε κατηγορούσε τον Νίξον για αντισημιτισμό κι εγώ του είπα: "Δεν καταλαβαίνεις. Δεν ήταν ειδικά αντισημίτης. Ηταν αντισημίτης, αντιιταλός, ανθέλληνας, αντισλοβάκος... Μισούσε τους πάντες".»



Για τον Τζέραλντ Φορντ

«Ο Τζέρι Φορντ ήταν όσο νορμάλ θα περίμενε κανείς να είναι ένας πρόεδρος, όμως δεν είχε εκλεγεί ποτέ. Υπάρχει μια τροποποίηση του Συντάγματος που προσπαθούσα για χρόνια να την προωθήσω χωρίς επιτυχία: Οποιος προτίθεται να πράξει ό,τι απαιτείται προκειμένου να γίνει πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών πρέπει εξ αυτού του λόγου να του απαγορεύεται να αποκτήσει το ως άνω αξίωμα. Αστειεύομαι μόνο κατά το ήμισυ.»



Για τον Τζίμι Κάρτερ

«Ο Τζίμι Κάρτερ δεν με χώνευε - συναντηθήκαμε τυχαία μόνο δύο φορές και ποτέ δεν τα πήγαμε καλά. (Φυσικά ήμουν μέλος της κυβέρνησης Φορντ κι εκείνος είχε νικήσει τον Φορντ).»



Για τον Τζορτζ Μπους πατέρα

«Περίμενα να δημιουργήσω με τον Λευκό Οίκο την ίδια σχέση συνεργασίας που είχα την περίοδο της κυβέρνησης Φορντ. Δεν θα συνέβαινε. Εξαιρετικά σημαντικά γεγονότα μεσολάβησαν τότε: η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η καθαρή νίκη στον Πόλεμο του Περσικού και η συμφωνία της NAFTA για το ελεύθερο εμπόριο στη Νότια Αμερική. Η οικονομία όμως ήταν η αχίλλειος πτέρνα του (σ.σ.: του Μπους).»



Για τον Κλίντον

«Στα μέσα του 1995 είχα δημιουργήσει με τον Κλίντον χωρίς προμελέτη μια άνετη σχέση... Δεν μοιραζόμουν μαζί του την αγάπη του για το ροκ-εν-ρολ. Προφανώς με θεωρούσε στεγνό, όχι το είδος του τύπου που του αρέσει να καπνίζει πούρα και να παρακολουθεί ποδόσφαιρο μαζί του. Και οι δύο όμως διαβάζαμε βιβλία, είχαμε περιέργειες και ανησυχίες για τον κόσμο κι έτσι τα βρήκαμε. Ο Κλίντον μάς αποκαλούσε δημοσία "το οικονομικό παράξενο ζευγάρι".»



Για τον Τζορτζ Μπους υιό

«Περίμενα τέσσερα χρόνια τουλάχιστον να συνεργαστώ συναδελφικά με πολλά από τα καλύτερα και επιφανέστερα μέλη της κυβέρνησης (μεταξύ αυτών τον Ντικ Τσένι και τον Ντόναλντ Ράμσφελντ) με τα οποία μοιραζόμουν πολλές αξιομνημόνευτες εμπειρίες. Κι αυτό συνέβη σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά στα πολιτικά θέματα πολύ νωρίς θα έβλεπα να ακολουθούν αναπάντεχες κατευθύνσεις... Ημουν διαφορετικό άτομο από εκείνο που είχε εκτεθεί στη λάμψη του Λευκού Οίκου πριν από ένα τέταρτο του αιώνα. Το ίδιο και οι παλιοί μου φίλοι: όχι όσον αφορά τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα αλλά τις απόψεις σχετικά με το πώς λειτουργεί ο κόσμος και επομένως τι είναι σημαντικό.»



ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 23/09/2007