Οι ελευθερόφρονες στη Γαλλία του 17ου αιώνα

Ο 17ος και ο 18ος αιώνας, σύμφωνα με τη γενική εικόνα που αβίαστα σχηματίζουμε για τον καθένα, φαίνεται να μην έχουν σχεδόν τίποτα κοινό μεταξύ τους. Αρεσκόμαστε να λέμε ότι διαδέχεται ο ένας τον άλλον, χωρίς να μοιάζουν έστω και στο ελάχιστο. Ανάμεσα στην εποχή του Bossuet και σε αυτή του Rousseau, ανάμεσα σε δύο περιβάλλοντα όπου ο ένας έγραψε το Κοινωνικό συμβόλαιο και ο άλλος την Πολιτική εξαγόμενη από την Αγία Γραφή, η αντίθεση εδραιώνεται τόσο εύκολα που έχει γίνει πια κοινότοπη. Δεν θα έπρεπε, ωστόσο, να μας ξαφνιάζει κάπως; Μπορούμε να την αποδεχτούμε χωρίς επαρκείς αποδείξεις; Τίποτα δεν εμφανίζεται αιφνιδίως στην ιστορία των ιδεών: η εποχή που προηγείται εξηγεί αυτή που ακολουθεί, την εμπεριέχει εν σπέρματι.
Το πνεύμα της θρησκευτικής απιστίας κατά τον 18ο αιώνα, η ανάγκη της απρόσκοπτης εξέτασης κάθε ζητήματος, αυτή η ευτολμία της λογικής που δεν γνωρίζει όρια, που ξέρει να συνάγει συμπεράσματα -η έσχατη συγκεφαλαίωση της οποίας είναι η Γαλλική Επανάσταση- όλα αυτά θα παρέμεναν ανεξήγητα χωρίς τα ρεύματα του σκεπτικισμού και της κριτικής ουδετερότητας, της ελεύθερης, ή, όπως λεγόταν, της "ελευθερόφρονος" σκέψης, τα οποία έρχονται από τον 16ο αιώνα και ανοίγουν με προφυλάξεις ένα πέρασμα στον 17ο αιώνα, πότε θορυβώδη και πότε σχεδόν αδιόρατα, πότε σκάβοντας υπογείως και πότε ερχόμενα ξανά στην επιφάνεια.