Faster. Η επιτάχυνση όλων των πραγμάτων

Αν υπάρχει κάτι που καθορίζει τη σύγχρονη, τεχνοκρατική εποχή μας είναι η επιτάχυνση. Είμαστε συνεχώς βιαστικοί. Οι υπολογιστές, οι ταινίες, η σεξουαλική ζωή, οι προσευχές γίνονται πολύ πιο γρήγορα σε σχέση με το παρελθόν. Και όσο περισσότερο γεμίζουμε τη ζωή μας με συσκευές και στρατηγικές εξοικονόμησης χρόνου τόσο πιο πιεσμένοι νιώθουμε.
Στο Faster ο James Gleick εξερευνά την ανθρώπινη κατάσταση στο τέλος της χιλιετίας. Φωτίζει με κριτικό πνεύμα -αλλά και με χιούμορ- τα πιο πρόσφατα παράδοξα του χρόνου. Το ταξίδι του μας οδηγεί στα χαρακώματα ενός πολέμου που σχεδόν δεν έχουμε την αίσθηση ότι συμμετέχουμε: στη Διεύθυνση Χρόνου, στις αίθουσες αναμονής που εξάπτουν την ανυπομονησία μας, στα στούντιο παραγωγής ταινιών που δοκιμάζονται τα όρια αντίληψής μας, στους πύργους ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας που δίνουν καινούργιο νόημα στον όρο πίεση χρόνου.
Έχουμε γίνει όντα με γρήγορα αντανακλαστικά και πολλούς επιδιωκόμενους στόχους ταυτόχρονα. Δεν το κατανοούμε πλήρως και δεν είμαστε εντελώς ευτυχισμένοι που μας συμβαίνει. Το Faster είναι ο καθρέφτης που μας δείχνει το πρόσωπο της εποχής μας -και μας υπενθυμίζει σαρκαστικά γιατί μερικά πράγματα χρειάζονται χρόνο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε ένα εστιατόριο στο Τόκιο, δεν πληρώνεις το τι τρως, αλλά τον χρόνο που διαθέτεις για να φας. Τι πάει να πει αυτό; Απλά, πατάς το χρονόμετρο, γεμίζεις τον δίσκο με ό,τι σου γυαλίσει απ' τον μπουφέ κι όταν τελειώσεις τη μάσα, επιστρέφεις και σταματάς το χρονόμετρο. Χρεώνεσαι με 35 γεν το λεπτό - ο χρόνος είναι χρήμα, δεν λέμε; - ανεξάρτητα από το τι πρόλαβες να καταβροχθίσεις. Προσοχή μόνο μη σου κάτσει καμιά μπουκιά στον λαιμό. Πάει, έχουμε τρελαθεί με την ταχύτητα που τρέχει ή (ακόμη χειρότερα) επιδιώκουμε να τρέχει η ζωή μας σε όλες τις εκδηλώσεις της. Αλλοτε πάλι, επιθυμούμε να ήταν πιο αργοί οι ρυθμοί της. Κι αν το γιαπωνέζικο ταχυφαγείο είναι ένα παράδειγμα παραλογισμού, στο βιβλίο του Τζέιμς Γκλάικ θα βρούμε ένα σωρό άλλα. Ο Γκλάικ προβαίνει σε μια καλειδοσκοπική επισκόπηση των αντιλήψεων και κυρίως των πρακτικών μας που αφορούν τον χρόνο και την ταχύτητα στη σύγχρονη εποχή - εποχή του νανοδευτερολέπτου την αποκαλεί. Περιγράφει, με αναφορά κατεξοχήν στην αμερικανική κοινωνία, την επιμονή, αν όχι τον καταναγκασμό, με τη χρονική ακρίβεια, τη δυσφορία που νιώθουμε με κάθε είδους χρονοτριβές και βέβαια το πώς η τεχνολογία και οι εφαρμογές της σε επικοινωνίες και μέσα μετακίνησης επηρεάζουν τη ζωή μας, προκαλώντας μια, κατά κάποιον τρόπο, «συμπίεση του χρόνου».

Ενα παράδοξο είναι ότι ενώ εργαζόμαστε λιγότερο από παλαιότερες γενιές, κοιμόμαστε λιγότερο, έχουμε στη διάθεσή μας περισσότερο από ποτέ γρήγορες συσκευές και μέσα μετακίνησης που μας διευκολύνουν και μας γλιτώνουν χρόνο, αισθανόμαστε οι περισσότεροι υπό συνεχή πίεση και παραπονιόμαστε ότι δεν διαθέτουμε αρκετό ελεύθερο χρόνο. Πώς γίνεται πάλι αυτό; Μια εξήγηση είναι ότι και η τεχνολογία έχει τα παράδοξά της. Μπορεί κανείς να οδηγεί ένα αυτοκίνητο που πιάνει τα 200, αλλά αν έχει μποτιλιάρισμα μπορεί να χρειαστεί για να κατέβει από την Κηφισιά στο κέντρο της Αθήνας όσο χρόνο θα έκανε με άμαξα πριν από 100 χρόνια. Ωστόσο το κυριότερο είναι ότι δεν έχουμε να κάνουμε με τον χρόνο ως φυσικό μέγεθος, αλλά ως υποκειμενικό βίωμα και κοινωνικά θεσμισμένη σχέση. Αν αργοπορήσει το «κατέβασμα» του e-mail που περιμέναμε επειδή «κόλλησε» ο υπολογιστής μας για μισό λεπτό, νιώθουμε ότι πρόκειται για απίστευτη αργοπορία. Κι όμως, αυτό δεν είναι τίποτε σε σύγκριση με το συμβατικό ταχυδρομείο.

Το πρόβλημα είναι οξύ. Αναλογιστείτε τους ακόλουθους τίτλους βιβλίων: 365 τρόποι για να εξοικονομήσετε χρόνο, 365 τρόποι για να εξοικονομήσετε χρόνο για τα παιδιά, Πώς να αποκτήσετε μια μέρα με 48 ώρες, Περισσότερες ώρες στη μέρα μου. Ανάλογα βιβλία εμφανίζονται διεθνώς ολοένα και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια. Από τη δεκαετία του '90 στα μεγάλα αμερικανικά βιβλιοπωλεία υπάρχει πλέον ιδιαίτερο τμήμα για τα βιβλία διαχείρισης προσωπικού χρόνου. Ωστόσο, αναρωτιέται, ειρωνικά, ο συγγραφέας: «Πόσο χρόνο μπορεί να αφιερώσει ένας άνθρωπος στην εξοικονόμηση χρόνου;».

Το Faster είναι ένα διασκεδαστικό ανάγνωσμα. Διαβάζεται εύκολα και γρήγορα (αυτό έλειπε!). Το υλικό που αποθησαυρίζει ο συγγραφέας είναι εντυπωσιακό και προέρχεται από πολλές κι ετερόκλητες πηγές στις οποίες περιλαμβάνονται εξίσου επιστημονικές δημοσιεύσεις, στατιστικές, εμπειρικές παρατηρήσεις της καθημερινής συμπεριφοράς, συνεντεύξεις που πήρε ο ίδιος. Και μόνον η παράθεσή του είναι ενδιαφέρουσα. Ωστόσο, το βιβλίο θα μπορούσε να είναι ουσιαστικότερο, αν αυτό το πολύτιμο υλικό τύγχανε μιας συστηματικότερης ή έστω πιο εμπνευσμένης επεξεργασία. Παραμένει σε ένα επίπεδο περιγραφικό, χωρίς ιδιαίτερη ανάλυση και κατά συνέπεια αντί κάποιων μεστών συμπερασμάτων, διαβάζουμε αποσπασματικές διαπιστώσεις, ενίοτε τετριμμένες. Μάλιστα, σε λίγες περιπτώσεις, τα στοιχεία που παρατίθενται παραμένουν «ξεκάρφωτα». Για παράδειγμα είναι ακατανόητο πώς το κεφάλαιο «ο νόμος των μικρών αριθμών» σχετίζεται με το θέμα.



ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 08-08-2004