Το άγνωστο Βυζάντιο

Έως σήμερα, έχουμε εκδόσει τρεις τόμους με "ποιήματα ιστορίας" της Ελένης Αρβελέρ. Αυτό είναι το τέταρτο. Άλλο ένα βιβλίο με ποιήματα Ιστορίας λοιπόν; Και ναι και όχι. Ας εξηγηθούμε.
Στον τόμο αυτό έχουν συγκεντρωθεί και τοποθετηθεί χρονολογικοί όλα τα ήδη δημοσιευμένα, με θέμα το Βυζάντιο, ποιήματα.
Σ' αυτά προστέθηκαν 26 νέα ποιήματα. Και ξαφνικά αλλάζουν όλα: δεν έχουμε πια σκόρπια ποιήματα λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένα. Σε μια χρονολογική σειρά πλέον, τα ποιήματα σαν ψηφιδωτό, ένα-ένα και όλα μαζί, φανερώνουν μια πρωτόγνωρη εικόνα του Βυζαντίου, μια λοξή ματιά, σχολιάζοντας άγνωστες πτυχές της χιλιόχρονης ιστορίας του. Μια παράλληλη θεώρηση.
Μακάρι να βρεθούν δάσκαλοι που, οδηγημένοι από τα σχόλια, να δώσουν στα παιδιά το ζωντανό αυτό μάθημα, παράλληλα με τα επίσημα βιβλία της ιστορίας για να μάθουμε, όπως σημειώνει και η Ελένη Αρβελέρ στον πρόλογό της ότι "συμβαίνει κάποτε να έχει και ο άλλος δίκαιο...".
Για όσους θα ήθελαν να μάθουν περισσότερα, στο τέλος του τόμου υπάρχουν σημειώσεις κατατοπιστικές και όχι σχολιασμοί.

Από τον εκδότη

Περιεχόμενα:

Σημείωμα του εκδότη
Αντί προλόγου
Ένδοξος Βυζαντινισμός
Μέγας Κωνσταντίνος
Στον Άγιο Κωνσταντίνο
Η Άλλη Κωνσταντινούπολις
Κωνσταντίνειος Δωρεά
Θάνατος Ιουλιανού Παραβάτη
Λιθοβολισμός της Υπατίας, 415 μ.Χ.
Έργα Ιουστινιανού
Στάση του Νίκα
Θεοδώρα και Βελισσάριος
Βασιλεύς Αυτοκράτωρ Ηράκλειος
Χαιρετισμοί
Θαύματα Αγίου Δημητρίου
Δυναστεία Ισαύρων
Ρώμη, Χριστούγεννα 800 μ.Χ.
Τροπάριο Κασσιανής
Θεοδώρα του Θεοφίλου
Ησυχαστές
Ες Αύριον τα Σπουδαία
Οι Ρως εμπρός στην Κωνσταντινούπολη, 860 μ.Χ.
Φωτιανό Σχίσμα, 867 μ.Χ.
Δυναστεία Μακεδόνων
Ακριτικό
Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος
Νικηφόρος Φωκάς
Η Μάχη του Κλειδίου, 1014 μ.Χ.
Προσχήματα Σχίσματος, 1054 μ.Χ.
Ζωή Πορφυρογέννητη και Κωνσταντίνος Θ' Μονομάχος
Επίσκεψη στο Μουσείο του Ερεβάν
Ο Αυτοκράτωρ Ρωμανός στην Μάχη του Μαντζικέρτ, 1071 μ.Χ.
Μιχαήλ Ζ' Δούκας, 1071-1078 μ.Χ.
Νικηφόρος Βοτανειάτης, 1078-1081 μ.Χ.
Αλέξιος και Μανουήλ Κομνηνοί
Άννα Δαλασηνή
"Το δημόσιον ως ίδιον εχειρήσατο"
Πρώτοι Σταυροφόροι
Άτοπον
Μανουήλ Κομνηνός και Μπέρτα φον Σούλτσμπαχ
Νίκας κατά Βαρβάρων
Ανευθυνότητα
Το "Εν Τούτω Νίκα" του 1204 μ.Χ.
Πρώτη Άλωση, 1204 μ.Χ.
Αθλιότητος Ισοπολιτεία
Στη Φλογέρα του Βασιλιά
Αλέξιος Στρατηγόπουλος, 1261 μ.Χ.
Κωνσταντινούπολη, έτη 1261-1300 μ.Χ .
Έφεσος, 1304 μ.Χ.
Μικρασίας Χριστιανικής Τέλος
Ιστορική Ενοχή
Μονή της Χώρας - Καχριέ Τζαμί
Κοσσυφοπέδιο, Ιούνιος 1389 μ.Χ.
Ο Δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος κατά Βενετών, 1388-1394 μ.Χ.
Βυζαντινή Φιλαδέλφεια
Μάχη της Αγκύρας, 1401 μ.Χ.
Τελευταίες Μέρες της Κωνσταντινούπολης
Γεννάδιος Σχολάριος
Τρίτη, 29 Μαΐου 1453 μ.Χ.
Σχολάριος και Πλήθων
Μυστράς, 1460 μ.Χ.
Ψευδεπίγραφοι
Εθελόδουλοι
Σύνοψη
Το Άγνωστο Βυζάντιο
Στην Πόλη μετά την Άλωση
Κωνσταντινουπολιτικό
Όνειρο Δικέφαλου Αετού
Προς Κωνσταντινούπολη
Σημειώσεις


Κριτική:

Η ποιήτρια Αρβελέρ

Μια διαφορετική ανάγνωση του Βυζαντίου

«Συνήθως η πιο σημαντική ερώτηση είναι αυτή που δεν υποβάλλεται» λέει ο Irvin Yalom. Σε αυτήν ακριβώς την υποθετική ερώτηση που, σκόπιμα ή από άγνοια, βραχυκυκλώνει η σχολική πραγματικότητα, δυσκολεύοντας την απορηματική διάθεση των μαθητών, προσπαθεί να απαντήσει με το καινούργιο ποιητικό της βιβλίο Το άγνωστο Βυζάντιο η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ. Ενα βιβλίο Ιστορίας σε λόγο ποιητικό ή καλύτερα ένα εγχειρίδιο ιστορικής ποίησης. Πρόκειται για συγκεντρωτικό τόμο με ποιήματα που παρακολουθούν τη βυζαντινή ιστορία σε χρονολογική σειρά προσώπων και συμβάντων. Αρχίζει με την ίδρυση της Πόλης και τελειώνει με την Αλωση και τον απόηχό της, αλλά και τη σημερινή διάσταση του γεγονότος. Στον χρονολογικό αυτόν τόμο περιέχονται όλα τα «βυζαντινά» ποιήματα της Αρβελέρ από τις προηγούμενες ποιητικές της συλλογές: Ελληνική συνέχεια (1998), Μέμφομαι τον αιώνα (2001), Ενδοξος Ελλάς (2004). Στα ήδη εκδεδομένα έχουν προστεθεί 26 νέα ομόθεμα ποιήματα και ως συμπλήρωμα στο τέλος του βιβλίου, με υποδειγματική συντομία και ακρίβεια, κατατοπιστικές σημειώσεις πραγματολογικού και, όπου χρειάζεται, βιβλιογραφικού περιεχομένου, ακόμη και γλωσσάρι.

Η Αρβελέρ συνδυάζει στο βιβλίο της επιστήμη και τέχνη· με υποδόριο χιούμορ και συχνά ειρωνική χροιά και με ομοιοκατάληκτο κατά κανόνα στίχο, που εκμεταλλεύεται όλα τα είδη της ομοιοκαταληξίας (ζευγαρωτή, πλεκτή, σταυρωτή και άλλοτε μεικτή) αξιοποιεί το πλούσιο γνωστικό της οπλοστάσιο. Συμπλέκει την επιστημονική γνώση με τον θρύλο και την παράδοση, τα γνήσια ιστορικά ντοκουμέντα με τα νόθα ή ψευδεπίγραφα κείμενα. Βαθύς γνώστης της βυζαντινής ιστορίας ξέρει να καταφεύγει στις πηγές, να κορφολογεί ό,τι της χρειάζεται και να το αξιοποιεί. Δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει ύφος εκκλησιαστικό αλλά και καβαφίζον, δημοτικού τραγουδιού αλλά και λαϊκής φυλλάδας, και χρονικού και θρήνου. Δεν αποφεύγει να αντλήσει από το σύγχρονο λεξιλόγιο και να ονομάσει στρινγκ το λιλιπούτειο εσώρουχο της Θεοδώρας που μνημονεύει ο Προκόπιος.

Αλλοτε προσωπογραφίες και άλλοτε περιγραφή, σχολιασμός και συχνά ανατροπή γεγονότων (αποκαθιστά, για παράδειγμα, την πλάνη ως προς την ταυτότητα της Κασσιανής, του ομωνύμου τροπαρίου). Σημαντικά πρόσωπα, σημαντικές στιγμές· από ειδική σκοπιά όμως ιδωμένα. Αλλά και υποσημειώσεις της ιστορικής αφήγησης ή παρεκβάσεις από το κοινώς δεκτό. Και έτσι και αλλιώς, και η μια πλευρά και η άλλη. Γιατί «όπως η ιστορία διαβάζεται πάντα ετεροχρονισμένα, ποτέ και πουθενά δεν μπορεί να είναι απόλυτα αντικειμενική». Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου περνάνε πέρα από τα γνωστά πρόσωπα και έργα, πέρα από τις διπλωματικές διαβουλεύσεις και τις πολεμικές συγκρούσεις, οι έρωτες και οι δολοπλοκίες του παλατιού, οι μηχανορραφίες και οι φόνοι και ακόμη αναρρήσεις και τυφλώσεις και προδοσίες και εγκλεισμοί σε μοναστήρια. Για εμβληματικά πρόσωπα, όπως ο Μέγας Κωνσταντίνος ή ο Ιουστινιανός, που η συμβολή τους στη διαμόρφωση του οριστικού χαρακτήρα του Βυζαντίου υπήρξε σημαντική, η ποιήτρια αφιερώνει περισσότερα του ενός ποιήματα, αποφεύγοντας τη μονομέρεια. Αφήνει έτσι να μιλήσουν και οι υμνητές και οι αρνητές του ανθρώπου και να μείνει ανοικτή η τελική ετυμηγορία της Ιστορίας και των μαθητών.

Μαρία Στασινοπούλου, φιλόλογος και εκπαιδευτικός, Το Βήμα, 3/6/2007