Το αίνιγμα του δώρου

Πράγματα που προσφέρονται, πράγματα που πωλούνται και πράγματα που δεν πρέπει ούτε να προσφέρονται ούτε να πωλούνται, αλλά που πρέπει να φυλάσσονται.

Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς ποιος ο λόγος για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Γιατί ο συγγραφέας επιχείρησε μια καινούργια ανάλυση του δώρου, του ρόλου που αυτό ασκεί στην παραγωγή και αναπαραγωγή των κοινωνικών δεσμών, της μεταβαλλόμενης θέσης και σημασίας του στις διαφορετικές μορφές κοινωνίας που είτε συνυπάρχουν, στον πλανήτη μας στις μέρες μας, είτε διαδέχτηκαν η μια την άλλη στο πέρασμα του χρόνου; Διότι το δώρο υπάρχει παντού, έστω κι αν δεν είναι παντού το ίδιο. Όμως, και η συγγένεια υπάρχει παντού, όπως και η θρησκεία και η πολιτική. Γιατί λοιπόν το δώρο; Ποιος είναι λοιπόν ο λόγος για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου; Το βιβλίο αυτό γεννήθηκε από τη συνάντηση, από τη συγκλίνουσα πίεση, δύο πλαισίων προβληματισμού. Το ένα είναι κοινωνιολογικό και συνίσταται σε μια χαρακτηριστική κατάσταση της δυτικής κοινωνίας στην οποία ανήκει ο συγγραφέας, και το άλλο, το οποίο αποτελεί κατά κάποιο τρόπο προσωπικό του προβληματισμό, συνδέεται με το επάγγελμα που διάλεξε κάποτε να εξασκήσει, δηλαδή, αποτελεί ένα επαγγελματικό πλαίσιο, μια κατάσταση των θεωρητικών ζητημάτων για τα οποία συζητούν σήμερα οι ανθρωπολόγοι, όπως κι αυτός.

Απόσπασμα από το βιβλίο

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια ανάλυση της σημασίας του δώρου, της σπουδαιότητάς του για τη συγκρότηση των κοινωνικών δεσμών, της συμβολικής και της πραγματικής του αξίας επιχειρεί ο Μορίς Γκοντελιέ, πρώην επιστημονικός διευθυντής του Τμήματος Επιστημών του Ανθρώπου και της Κοινωνίας του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Ερευνας (CNRS) και σήμερα διευθυντής της Σχολής Ανώτατων Σπουδών στις Κοινωνικές Επιστήμες (EHESS) της Γαλλίας. Ο συγγραφέας εμπνέεται από τον Μαρσέλ Μος και σχολιάζει κριτικά τις παρατηρήσεις του Μος και του Λεβί-Στρος για να να ανανεώσει σε βάθος τη σημερινή αντίληψή μας για το δώρο. Και μάλιστα, όχι για το δώρο εκείνο που σήμερα στις δυτικές κοινωνίες έχει περιοριστεί στη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής και έχει γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους μηχανισμούς της αγοράς, ούτε καν για το φιλανθρωπικό δώρο που, εξαιτίας της ανικανότητας αγοράς και κράτους να επιλύσουν τη σωρεία των κοινωνικών προβλημάτων που γίνονται ολοένα και εντονότερα, τείνει και πάλι να επιβληθεί ως πρακτική για την επίλυση των προβλημάτων που δημιουργούνται από τις κοινωνικές ανισότητες. Η βάση του συλλογισμού του είναι εκείνο το δώρο που «ως πράξη, αλλά επίσης και ως αντικείμενο μπορεί να αντιπροσωπεύει, να σημαίνει και να αθροίζει το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, των οποίων αποτελεί συγχρόνως το όργανο και το σύμβολο». Ερευνώντας το δώρο και τη σημασία του, ο συγγραφέας σταματάει σε διάφορα πολύ σημαντικά είδη δώρων που ανταλλάσσονται σε κοινωνίες ιθαγενών, όπως το ένθεο πό-τλατς, το κούλα, που στόχο έχει την αύξηση της φήμης του δωρητή, και το μόκα, «ένα σύστημα τελετουργικών, ανταγωνιστικών ανταλλαγών (με χοίρους και κοχύλια) που συνδέει και αντιπαραθέτει ένα σύνολο φυλών». Το δώρο έχει τρία χαρακτηριστικά: εκείνος που το προσφέρει είναι υποχρεωμένος να το κάνει, εκείνος που το αποδέχεται είναι υποχρεωμένος να το αποδεχτεί, είναι όμως επίσης υποχρεωμένος να το ανταποδώσει με άλλο ίσης ή μεγαλύτερης αξίας. Υπάρχουν και τα πράγματα που δεν δωρίζονται: τα ιερά πράγματα. Μελετώντας τα ιερά πράγματα ο συγγραφέας επαναπροσδιορίζει τις βάσεις τού κοινωνικού γίγνεσθαι. «Το ιερό, γράφει, αποτελεί ένα ορισμένο είδος σχέσεων των ανθρώπων με την προέλευση των πραγμάτων, τέτοιο ώστε μέσα σ' αυτή τη σχέση οι πραγματικοί άνθρωποι εξαφανίζονται και στη θέση τους εμφανίζονται ομοιώματα του εαυτού τους, οι φαντασιακοί άνθρωποι». Υπάρχει λοιπόν ένας μηχανισμός αλλοίωσης, απόκρυψης του πραγματικού: ο φαντασιακός άνθρωπος, που υπήρχε, συμμετείχε στις απαρχές, όντας λιγότερο προικισμένος από τον πραγματικό, δεν έκανε τίποτε άλλο απ' το να λάβει τα ευεργετήματα της δημιουργίας από τα χέρια των θεών. Σε κάθε ιερό αντικείμενο, σε κάθε αντικείμενο που δεν μπορεί να δωρίζεται, υπάρχει η ιστορία της καταγωγής του ανθρώπου, υπάρχει ο ίδιος ο άνθρωπος, παρών και ταυτόχρονα απών. Τα αντικείμενα που δεν υπόκεινται σε ανταλλαγή, αυτά που δεν επιτρέπεται να δωρίζονται, θέτουν τη βάση της κοινωνίας και των κοινωνικών σχέσεων και γύρω τους περιστρέφονται όλες οι υπόλοιπες πραγματικότητες που συμβολίζονται από τα δώρα.



ν.ντ-ς

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/06/2004