Στοχασμοί

[...] Η ΚΡΙΤΙΚΗ, ΟΠΩΣ ΕΛΠΙΖΩ πως θα καταφέρω κι εγώ να τονίσω κάποια μέρα, κάνει τη σκέψη υπέροχο εργαλείο. Εμείς, με το εκπαιδευτικό μας σύστημα, έχουμε φορτώσει τη μνήμη με πλήθος γεγονότων ασύνδετων μεταξύ τους κι αγωνιζόμαστε φιλόπονα να μεταδώσουμε τη γνώση που κατακτήσαμε με κόπο. Διδάσκουμε στους ανθρώπους πώς να θυμούνται, μα δεν τους διδάσκουμε ποτέ πώς να αναπτύσσονται. Δε μας πέρασε ποτέ από το μυαλό να προσπαθήσουμε ν' αναπτύξουμε τη σκέψη έτσι ώστε ν' αποκτήσει μια λεπτότερη ικανότητα παρατήρησης και αντίληψης. Οι αρχαίοι Έλληνες το έκαναν πράξη, κι όταν ερχόμαστε σ' επαφή με την αρχαιοελληνική κριτική διανόηση, δεν μπορούμε παρά να συνειδητοποιήσουμε ότι ενώ τα θέματά μας είναι από κάθε άποψη ευρύτερα και πιο πολύμορφα από τα δικά τους, η δική τους μέθοδος εξακολουθεί να είναι η μόνη με την οποία τα θέματα αυτά μπορούν να ερμηνευτούν. Η Αγγλία έχει πετύχει ένα πράγμα: επινόησε και καθιέρωσε την Κοινή Γνώμη, κάτι που αποτελεί μια προσπάθεια να οργανωθεί η άγνοια της κοινωνίας και να εξυψωθεί στην περίοπτη θέση μιας φυσικής δύναμης. Η Σοφία όμως έμενε πάντα κρυμμένη. Αν τον θεωρήσουμε όργανο σκέψης, ο αγγλικός νους είναι τραχύς και υπανάπτυκτος. Το μόνο που μπορεί να τον εξαγνίσει είναι η ανάπτυξη του κριτικού ενστίκτου. [...]
[...] ΟΧΙ, ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ δε θα μας κάνουν πολίτες του κόσμου, όπως δε θα μπορούσε να μας κάνει πολίτες του κόσμου η απληστία για το κέρδος. Μόνο καλλιεργώντας τη συνήθεια της διανοητικής κριτικής θα μπορέσουμε να υπερβούμε τις φυλετικές προκαταλήψεις. [...]
[...] Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΑ ΕΚΜΗΔΕΝΙΖΕΙ τις φυλετικές προκαταλήψεις με την επιμονή της πάνω στην ενότητα της ανθρώπινης σκέψης μέσα από την ποικιλία των μορφών της. Αν μπούμε στον πειρασμό να κηρύξουμε τον πόλεμο σ' ένα άλλο έθνος, θα θυμηθούμε τότε ότι είναι σαν να θέλουμε να καταστρέψουμε ένα στοιχείο του δικού μας πολιτισμού, πιθανόν το σημαντικότερο απ' όλα. Όσο ο πόλεμος θα θεωρείται κάτι τρομερό, θα εξακολουθεί να διατηρεί τη γοητεία του. Όταν τον αντιμετωπίσουμε ως χυδαίο, θα πάψει να 'ναι δημοφιλής. Η αλλαγή φυσικά θα 'ρθει αργά, κι οι άνθρωποι δε θα τη συνειδητοποιήσουν. Δε θα πούνε, "Δε θα πολεμήσουμε εναντίον της Γαλλίας, επειδή η λογοτεχνία της είναι υπέροχη", αλλά ακριβώς επειδή η Γαλλία έχει μια υπέροχη λογοτεχνία, οι άνθρωποι δε θα μισούν τη χώρα αυτή. Η πνευματική κριτική θα συνδέσει την Ευρώπη με δεσμούς πολύ στενότερους απ' αυτούς που θ' αναπτύξουν μεταξύ τους οι μαγαζάτορες ή οι συναισθηματικοί, θα μας προσφέρει την ειρήνη που πηγάζει από την κατανόηση. [...] (Από το "Ο κριτικός ως καλλιτέχνης", από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)