Η γυναίκα που μιλά

Τα δεκατρία διηγήματα της συλλογής θα μπορούσαν να συνοδεύονται από τη φράση «πολλαπλής αναγνώσεως». Διότι δεν αφηγούνται μονότροπα μία «ιστορία». Πολυεστιακά στον πυρήνα τους, οδηγούν τον αναγνώστη σε διάφορες κατευθύνσεις ταυτόχρονα, αναγκάζοντάς τον να προσανατολισθεί με βάση το σχεδόν κερματισμένο βλέμμα του αφηγητή, το οποίο προσπαθεί να συγκρατηθεί χωρίς την επιτυχία πάνω σε μία συγκεχυμένη πραγματικότητα.
Εξωτερικά όλα τα κείμενα είναι αφηγηματικά, όμως η στρατηγική της κατασκευής τους πολλές φορές προτείνει μια διασπασμένη, αντισυμβατική διαδοχή γεγονότων «έτσι ώστε το παρόν να περιέχει το μέλλον και να πραγματοποιείται μαζί του ως συνεκδοχική όψη της μιας και αδιαίρετης ζωής».

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο αείμνηστος Γιώργος Ιωάννου τόνιζε συχνά πως δεν τον ενδιέφεραν οι ιστοριούλες που έχουν αρχή, μέση και τέλος, εννοώντας πως στα κείμενά του δεν κατάφευγε στην κλασική αφηγηματική δομή που βασίζεται στη χρονική ακολουθία των γεγονότων και στην πειστική αληθοφάνεια που προσφέρει ο ρεαλισμός, αλλά σε κάποιες άλλες, πιο εσωτερικές διεργασίες που, όχι λίγες φορές, φλερτάρουν με την ποίηση. Γι' αυτούς τους λόγους, ο εξαίρετος Θεσσαλονικεύς απέφυγε επιμελώς -και σοφά- να χρησιμοποιήσει τον όρο διήγημα, αλλά προτίμησε εκείνον του πεζογραφήματος. Εκτοτε πολλά και ωραιότατα πεζογραφήματα γράφτηκαν και εξακολουθούν να γράφονται από νεότερους του Ιωάννου συγγραφείς, οι οποίοι όμως, ενώ ακολουθούν το δικό του κανόνα, χαρακτηρίζουν τα κείμενά τους με τον κλασικό όρο διηγήματα. Πρόχειρα, και χωρίς καμία διάθεση αποκλεισμού, αναφέρω τον Δημήτρη Καλοκύρη, τον Αχιλλέα Κυριακίδη, τη Σοφία Νικολαΐδου στα πρώτα της βήματα, τον Κώστα Καναβούρη πρόσφατα και βέβαια τον Τάσο Γουδέλη. Ο τελευταίος ανήκει σ' εκείνους τους πεζογράφους που συνειδητά και φανατικά υπηρετούν αυτό το ιδιαίτερο είδος του κειμένου μικρής επιφάνειας, το οποίο πόρρω απέχει από το κλασικό διήγημα, και που προσκαλεί τον αναγνώστη ν' ακολουθήσει όχι τις γνώριμες αφηγηματικές διαδρομές με τη ρεαλιστική στόφα, αλλά εκείνες που τον οδηγούν σε στοές και λαγούμια της ψυχής και της ύπαρξης γενικότερα. Μια τέτοια πρόσκληση ή και πρόκληση, αν προτιμάτε, ενέχει πολλαπλούς κινδύνους και για τον ίδιο τον οικοδεσπότη, αφού αυτό που θα προσφέρει πρέπει να ικανοποιεί τον ήδη προετοιμασμένο για άλλου είδους και ύφους διαδρομές αναγνώστη.

Ο Τάσος Γουδέλης όμως, από το 1990 που δημοσίευσε τα πρώτα γραπτά του μέχρι σήμερα, έδειξε πως πρωτίστως τον ενδιαφέρει η εξόρυξη των μετάλλων της γραφής και κατ' επέκταση της ύπαρξης και ελάχιστα η εξιστόρηση μιας απλής ευθύγραμης «ιστοριούλας», για να ξαναθυμηθούμε τον Γιώργο Ιωάννου. Να χαρακτηρίσουμε τον Γουδέλη νεωτερικό; Να τον πιστώσουμε στους μοντερνιστές; Πιστεύουμε πως έξω από χαρακτηρισμούς και πάσης φύσεως -ισμούς, το ζητούμενο κάθε φορά είναι πόσο ο τάδε ή ο δείνα συγγραφέας κατορθώνει, αφ' ενός, να «μιλά» με τον τρόπο της λογοτεχνίας και αφ' ετέρου, να επικοινωνεί με τους αναγνώστες του. Αρα εκείνο που ενδιαφέρει είναι το κείμενο και μόνον αυτό. Ο Γουδέλης λοιπόν φτιάχνει διηγήματα (θα χρησιμοποιήσω το δικό του χαρακτηρισμό χωρίς να συμφωνώ μ' αυτόν) που πληρούν και τους δύο παραπάνω όρους, οι οποίοι μάλιστα, όσο περνά ο καιρός, ανεβάζουν τους πόντους τους. Αυτό συμβαίνει στο πρόσφατο βιβλίο του που κυκλοφορεί με το γενικό τίτλο «Η γυναίκα που μιλά» και που ανήκει στο ενδέκατο από τα δεκατρία διηγήματα που περιλαμβάνονται σ' αυτό.

Ο Γουδέλης εκκινεί, εκτός από το δέκατο τρίτο, σε όλα τα διηγήματά του από ένα ελάχιστο γεγονός, από ένα θραύσμα εικόνας, από μια αποσπασματική αίσθηση, σκέψη ή διάθεση για να αρχίσει τις σταυροβελονιές της γραφής του. Διότι σαν να χρησιμοποιεί τη σταυροβελονιά προχωρεί το χτίσιμο των διηγημάτων του. Σε όλα τα διηγήματα ακούγεται η ίδια φωνή, σαν να μονολογεί σχεδόν ψιθυριστά ή να συζητά με κάποιον αόρατο συνομιλητή, που δεν είναι άλλος από τον αναγνώστη. Η διάθεση που εκλύει αυτή η φωνή είναι σαφώς ποιητική, άλλωστε δεν είναι λίγες οι μεταφορές που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί, ορισμένες μάλιστα παραπέμπουν στην ποίηση της Κικής Δημουλά ή του Γιάννη Βαρβέρη. Δεν θα συναντήσουμε σε κανένα από τα διηγήματα του Τάσου Γουδέλη χαρακτήρες και πλοκές, αλλά θραύσματα εικόνων, φευγαλέες κινήσεις, σκιές που κινούνται μέσα στο χρόνο και τον τόπο, αποσπασματικές ψυχολογικές καταστάσεις, όλα σαν να διαθλώνται και να διαλύονται για να ξανασμίξουν και πάλι. Ενα παζλ από πολυποίκιλες ψηφίδες, δομημένο έτσι που δεν μπορείς ν' αφαιρέσεις ούτε μία. Καθώς η ματιά τού αφηγητή περιτρέχει και φωτίζει αυτόν τον πολυποίκιλο κόσμο, πάντα μ' ένα θαμπό φως, δημιουργείται η ίδια αίσθηση με εκείνη μιας ατμοσφαιρικής ταινίας μικρού μήκους ή μιας ταινίας του Κισλόφσκι. Εχω την εντύπωση πως ο Γουδέλης παίζει πολύ και καλά με το όπλο της φαινομενολογίας, καταφέρνοντας να υποβάλει τον αναγνώστη σε πολυεπίπεδες συναισθηματικές και διανοητικές διεργασίες. Λόγου χάριν, στο εξαιρετικό διήγημα «Τόπος», όπου ο χρόνος εγκιβωτίζεται στο χώρο μέσα από ελλειπτικές διαδρομές που ακολουθεί η ματιά ή η μνήμη του αφηγητή, έτσι ώστε να αναδύονται είτε η συλλογική είτε η προσωπική του ιστορία, μ' ένα έντονο άρωμα σεβασμού.

Θα πρέπει να τονιστεί πως ο τόνος του Γουδέλη, ακόμα και όταν η ματιά του εστιάζεται σε εικόνες και περιστατικά παιδικής ηλικίας, δεν γίνεται νοσταλγικά μελοδραματικός, δεν κάνει τον αναγνώστη να νιώθει γλυκόπικρα για το χαμένο παιδικό χρόνο, αλλά περισσότερο τον διαποτίζει ή με μια παράξενη αίσθηση παιδικής ευαισθησίας ή τον ωθεί να στοχαστεί για το παιδικό του παρελθόν, όπως στο πολύ ανθρώπινο διήγημα «Η οξεία γωνία».

Στο δέκατο τρίτο διήγημά του «Σχετικά με τη συνάντηση» (οδηγίες ανάγνωσης ενός διηγήματος) ο Γουδέλης «παίζει» με την ίδια την τεχνική του και στήνει μια υποτυπώδη, όπως το συνηθίζει, πλοκή με τα υλικά ενός παλαιότερου διηγήματός του και με ήρωα τον ίδιο τον αφηγητή του. Τις κινήσεις του τελευταίου τις βλέπουμε μέσα από τη ματιά του αφηγητή του νεότερου διηγήματος. Ο πρώτος υποπτεύεται συνεχώς την παρουσία του Αλλου και προσπαθεί για μια συνάντηση, η οποία τελικά δεν γίνεται. Μένει το συναίσθημα της αναμονής ή ότι έγινε κάτι εκεί έξω χωρίς τη δική του συμμετοχή και το οποίο παρακολούθησε από τη θέση του «δειλού παρατηρητή». Ο άλλος βέβαια μπορεί να είναι και ο αναγνώστης, ο οποίος, ωσεί θαμώνας του λογοτεχνικού έργου, κρύβεται στο ημίφως και παρατηρεί τον ήρωα, προσμένοντας κι αυτός, από τη μεριά του, την πολυπόθητη συνάντηση, με ή χωρίς οδηγίες.



ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/04/2003