Οι κυρίες φορούν Bvlgari

Παίρνουμε έναν πλούσιο και επιτυχημένο επιχειρηματία που πρόκειται να παντρευτεί -σε δεύτερο γάμο- μια άπληστη, επίσης επιτυχημένη νεαρή γυναίκα· μια πρώην σύζυγο που τυγχάνει «αγία»· ένα συγγραφέα και ένα πορτρέτο προς πώληση, καθώς και δύο γυναίκες που φορούν περιδέραια του Μπούλγκαρι· προσθέτουμε μια ιδέα υπερφυσικού, μια γερή δόση ζήλιας και φθόνου, ανακατεύουμε και... ιδού!





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οταν στις μέρες μας το μυθιστόρημα, ύστερα από πλήθος πειραματισμών στη φόρμα και το περιεχόμενο, υφίσταται εξαντλητικό σχολιασμό από πλήθος κριτικών και συγγραφέων, οι οποίοι δεν σταματούν να επισημαίνουν την κρίση του έντυπου λόγου με την εμφάνιση των ηλεκτρονικών βιβλίων, ο καινούργιος του ρόλος, που προέκυψε μετά τη στάση της κυρίας Φέι Γουέλντον, θεωρήθηκε ιδιαίτερα προκλητικός: Το μυθιστόρημα, που έχει στο παρελθόν χρησιμοποιηθεί ως φορέας ιδεών και ως μέσο για την προπαγάνδα θέσεων και απόψεων, τώρα χρησιμοποιείται και ως χώρος προώθησης προϊόντων, εγκαινιάζοντας πιθανόν ένα νέο υβριδικό είδος, το «διαφημιστικό μυθιστόρημα», που μπορεί μελλοντικά να δημιουργήσει και νέους οπαδούς.

Η Γουέλντον έγραψε το «Boulgari Connection» έναντι μεγάλου χρηματικού ποσού, προκειμένου να προβάλλει τα προϊόντα της ιταλικής εταιρείας κοσμημάτων «Μπούλγκαρι». Μια τακτική που, όπως μαθαίνουμε, συνεχίζεται: η συγγραφέας μετά την επιτυχία της πρώτης συνεργασίας της, μετακόμισε πρόσφατα σε σουίτα του Σαβόι, για να γράψει το επόμενο μυθιστόρημά της, με την υποχρέωση να εμφανίζεται τακτικά η ίδια στις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου και το όνομα αυτού στις σελίδες του βιβλίου της.

Η χειρονομία αυτή, από μια συγγραφέα γνωστή για τις φεμινιστικές και ριζοσπαστικές θέσεις της, δημιούργησε έντονες αντιδράσεις ανάμεσα σε συγγραφείς και κριτικούς, καθώς ελάχιστοι είδαν τη συνεργασία της με συμπάθεια, ενώ εξέφρασαν έντονα τις αμφιβολίες τους για το κατά πόσον μπορεί να παραχθεί έργο τέχνης με «αντιπαροχή», ισχυριζόμενοι πως μια τέτοια συναλλαγή δεν υπονομεύει μόνο τη δημιουργικότητα, αλλά αναπόφευκτα περιορίζει και την ελευθερία, απαραίτητη προϋπόθεση για όποια καλλιτεχνική δημιουργία.

Το θέμα προκάλεσε έντονη διαμάχη και πολλοί δεν κατόρθωσαν να συγκρατήσουν τα πικρόχολα σχόλια τους, που έμοιαζαν να μέμφονται την «τύχη» της Γουέλντον, ενώ δεν έλειψαν και οι υποστηρικτές της, που τη δικαιολόγησαν ισχυριζόμενοι πως συχνά οι συγγραφείς αναφέρονται σε καταναλωτικά προϊόντα για τα οποία παραμένουν απλήρωτοι.

Η Γουέλντον δεν πτοήθηκε από τις επικρίσεις και προχώρησε στην «ανάληψη και εκτέλεση του έργου» και κατάφερε, πέρα από τη γερή δόση κοσμημάτων που «έριξε» στις σελίδες της, να μην εγκαταλείψει τα θέματα που πάντα την ενδιέφεραν και που έχει θίξει στα προηγούμενα βιβλία της: την απιστία, την εγκατάλειψη των γυναικών, τη διεκδίκηση μιας καλύτερης μοίρας και την ψυχοθεραπεία. Και παρά το πατρονάρισμα της εταιρείας, προκειμένου να προωθήσει τα προϊόντα και να προβάλλει το νέο κατάστημα του «Μπούλγκαρι» στο Λονδίνο, ευφυώς -αυτό οφείλουμε να το ομολογήσουμε- υπονομεύει την αξία ενός τέτοιου κοσμήματος, ενώ με έξυπνη σάτιρα προβάλλει τη ματαιοδοξία και την κενότητα των γυναικών που πασχίζουν να τα αποκτήσουν αλλά και τις συνέπειες που ακολουθούν μια εύκολη και ανέντιμη αναρρίχηση: Τα κοσμήματα συμβολίζουν τα υπέροχα υλικά αγαθά που κατέχουν οι εκ γενετής προνομιούχες και τα οποία κυνηγούν οι νεόπλουτες νευρωτικές, ως έπαθλο και σύμβολο της εδραίωσής της θέσης τους σε μια κοινωνία επιφανειακών αξιών.

Παρ' ότι το προϊόν που ανέλαβε να προωθήσει δεν είναι ούτε σοκολάτες ούτε απορρυπαντικά, αλλά κοσμήματα μυθικής αξίας, που ελάχιστες γυναίκες μπορούν να αποκτήσουν, η Γουέλντον κατόρθωσε να χειριστεί το θέμα της χωρίς να προδώσει τις εμμονές της, βάζοντας μία νεόπλουτη και υπολογίστρια, την Ντόρις Ντιμπουά, να κυνηγάει τα «Μπούλγκαρι» με τον ίδιο τρόπο που κυνηγάει την κοινωνική αναρρίχηση και στο τέλος να αποτυγχάνει και στα δύο, ενώ στον αντίποδα τοποθετεί την πρώτη σύζυγο, την Γκρέις, συμπαθητική, τρυφερή και εγκαταλειμμένη, να βρίσκει την αγάπη και την ευτυχία στην αγκαλιά ενός καινούριου έρωτα.

Μέσα από αυτό το δίπτυχο, οι δύο γυναίκες, Ντόρις/ Γκρέις, δεν εμφανίζονται μόνον απολύτως αντίθετες και ανταγωνιστικές αλλά και φορείς ολότελα διαφορετικών αξιών και προτεραιοτήτων -αντίπαλες που δίνουν μια γιγάντια μάχη υπεραμυνόμενες των θέσεών τους. Ανάμεσα στις δύο γυναίκες υπάρχει ο άντρας ήρωας, ο Μπάρλεϊ Σαλτ, ένας εκατομμυριούχος επιχειρηματίας που πρόσφατα και ύστερα από εικοσάχρονη συμβίωση εγκατέλειψε την Γκρέις για την όμορφη, λαμπερή και υπέρμετρα φιλόδοξη τηλεπαρουσιάστρια Ντόρις Ντιμπουά, που έχει τη δική της εκπομπή τέχνης και λόγου. Η πρώην σύζυγός του μας πληροφορεί πως οι απαιτήσεις και οι επιθυμίες τής νυν είναι αχαλίνωτες· επιθυμίες για ρούχα, αυτοκίνητα, κοσμήματα και σεξ. Μετά το διαζύγιο, η Γκρέις, η οποία έμεινε και στη φυλακή για σύντομο διάστημα, μετά την απόπειρα δολοφονίας της Ντόρις σε πάρκινγκ αυτοκινήτων, βρίσκεται μόνη και ανεπιθύμητη, σε έναν σκληρό ανταγωνιστικό κόσμο, όπου οι μόνες υπολογίσιμες αξίες είναι το χρήμα, η ομορφιά και η νεότητα.

Ελεύθερη και ξεχασμένη τώρα η Γκρέις, στην οποία είναι αφιερωμένο το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης, ζει στο μικρό διαμέρισμά της στο Λονδίνο, αλλά σε μία απρόσμενη τροπή της ιστορίας συναντά σ' ένα φιλανθρωπικό πάρτι το νεαρό ζωγράφο Γουόλτερ Γουόλς, με τον οποίο συνδέεται ερωτικά, σχέση που της χαρίζει όλη τη χαμένη της νεότητα. Σε μια ελεύθερη προσαρμογή του μύθου του Ντόριαν Γκρέι, μέρα με τη μέρα τα χρόνια της υποχωρούν, η Γκρέις πηγαίνει πίσω στο χρόνο και απαλλάσσεται από το βάρος που της είχε προσθέσει ο γάμος.

Η χαρακτηριστική ειρωνεία και η σαρκαστική υπονόμευση επανέρχονται κι εδώ όπως και στα περισσότερα μυθιστορήματά της, παρέχοντάς μας ένα καυστικό σχόλιο του ρόλου των γυναικών στη σύγχρονη μεσαία τάξη, ενώ συνεχίζεται η εκστρατεία για την αποκατάσταση των εγκαταλειμμένων και παραμελημένων συζύγων, οι οποίες μέσα από την αυτογνωσία και την προσωπική τους εξέλιξη δικαιώνονται. Η γυναικεία εκδίκηση, ένα κυρίαρχο μοτίβο της Γουέλντον, δεν παραλείπεται, καθώς οι ηρωίδες της προβάλλουν ιδιαίτερα ανθεκτικές και επίμονες στον αγώνα τους να επιβιώσουν σ' έναν κόσμο που προσπαθεί να τις παραγκωνίσει και να τις φιμώσει.

Το «Οι κυρίες φορούν Μπούλγκαρι», όμως, παρά τις ευφυείς παρατηρήσεις, τα γοτθικά στοιχεία και την υπονομευτική σάτιρα, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί λογοτεχνικό έργο, γιατί στερείται τη σημασία στη λεπτομέρεια και την αναγκαία προέκταση των θεμάτων της. Η Γουέλντον σχεδιάζει τους χαρακτήρες της πρόχειρα, δίνοντάς τους καρτουνίστικες, εύκολα αναγνωρίσιμες μορφές, οι περιγραφές της είναι συνήθως πρόχειρες και οι αντιδράσεις των χαρακτήρων, αναμενόμενες. Αν περιορίσουμε τις απαιτήσεις μας, όμως, υπάρχουν πλήθος από έξυπνα σχόλια για τα σύγχρονα ήθη, ενώ ταυτόχρονα δεν διστάζει να θίξει θέματα της σύγχρονης τέχνης, όπως την ανικανότητα και την έλλειψη ταλέντου εκ μέρους κάποιων Βρετανών ζωγράφων, που προβάλλονται ως πρωτοπόροι, τις επιχορηγήσεις και τις διαπλοκές, τη γελοιότητα των δήθεν εναλλακτικών θεραπειών στις οποίες καταφεύγουν αποπροσανατολισμένες ώριμες κυρίες, αλλά και άλλα δεινά της εποχής μας. Μέσα σ' αυτό το πλήθος σχολίων, τελικά, η περιστασιακή αναφορά των μυθικών κοσμημάτων δεν είναι και τόσο ενοχλητική, καθώς η Γουέλντον, χρησιμοποιώντας προσεκτικά το προϊόν, καταδεικνύει την αντίθεση των δύο κόσμων, ενώ ταυτόχρονα φροντίζει να υφάνει στην αφήγηση της και την υπεράσπισή της, τοποθετώντας σε λίγες γραμμές την ιστορία του Γκόγια. Οταν ο Γουόλτερ δέχεται την παραγγελία του πορτρέτου της Ντόρις, η Γκρέις τον δικαιολογεί, λέγοντάς του πως κάποτε ο Γκόγια ζωγράφισε το κεφάλι του δούκα του Ουέλινγκτον πάνω στο κεφάλι του αδελφού του Ναπολέοντα, όταν έμαθε ότι ο ηρωικός δούκας είχε νικήσει και βρισκόταν προ των πυλών της πόλης. «Ενας ζωγράφος πρέπει και να ζήσει», του υπενθυμίζει, απαντώντας εμμέσως στους δικούς της επικριτές.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/10/2002