Αναμνήσεις

Ο Τεννεσσή Ουίλλιαμς συνήθιζε να αλιεύει τη θεματική του αλλά και τους χαρακτήρες των ηρώων του μέσα από την καθημερινότητα. Πίστευε πάντοτε πως πίσω από την ανωνυμία της καθημερινότητας κρύβεται μια ένταση και μια ιδιαιτερότητα που «γράφουν» την ιστορία της ίδιας της ζωής. Πάνω σε αυτή την απαράβατη αρχή βασίστηκε η επιτυχία του θεατρικού του έργου εν γένει. Και πάνω στην ίδια αρχή είναι βασισμένη και τούτη εδώ η αυτοβιογραφία και το γοητευτικό, συναρπαστικό θα λέγαμε, ξετύλιγμα της δικής του ιδιαιτερότητας και καθημερινότητας.
Ο Τεννεσσή Ουίλλιαμς γνωρίζει την αξία του έργου του πολύ καλά. Έτσι, φροντίζει να βάλει στην άκρη τις όποιες διαθέσεις για βαθυστόχαστη αναφορά στα έργα αυτά, και ξεκινά ένα συναρπαστικό πήγαιν' έλα στα στιγμιότυπα της προσωπικής του ζωής. Αφοπλιστικά ειλικρινής, μας βάζει στο κλίμα των ερωτικών του αναζητήσεων, μας προβάλλει τις σχέσεις του με την αδελφή του Ρόουζ και την μητέρα του Μις Εντουίνα, φιλίες και έχθρες από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των καλλιτεχνικών κύκλων της Νέας Υόρκης, φαινομενικά ασήμαντες και συχνά φαιδρές, κατά βάθος όμως ενδεικτικές του τρόπου που ο Τεννεσσή αντικρύζει την ίδια τη ζωή. Το πορτρέτο μιας πολύβουης και πολυτάραχης ζωής συμπληρώνεται με μια εκ βαθέων αναφορά στα ψυχολογικά του σκαμπανεβάσματα, σε μιαν εξομολόγηση που κυριολεκτικά συγκινεί και συγκλονίζει.
Εν τέλει έχουμε το μανιφέστο ενός επαναστάτη με αιτία, τόσο στο καλλιτεχνικό πεδίο όσο και στο πεδίο της καθημερινής ουσιαστικής επιβίωσης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Για κάποιον που δεν έχει ιδέα για τη ζωή του λογοτεχνικού θρύλου Τεννεσσύ Ουίλλιαμς, τα απομνημονεύματά του είναι μια έκπληξη. Μια ζωή γεμάτη ταξίδια, εφήμερες αγάπες, ομοφυλοφιλικούς έρωτες και βέβαια πολύ θέατρο, σκηνοθέτες, ηθοποιούς. Ηταν διαβόητος στη χώρα του, κυρίως τις δεκαετίες του '60 και του '70, για την ανορθοδοξία του, την ομοφυλοφιλία του, την εκκεντρικότητά του, τον εθισμό του στα ναρκωτικά. Ο ίδιος κάθησε και έγραψε τις Αναμνήσεις του το 1973, δέκα χρόνια περίπου πριν από τον θάνατό του. Και αντίθετα από ό,τι θα περίμενε κανείς, δεν έγραψε τόσο για τα θεατρικά του έργα - παρ' ότι η ζωή του ήταν το θέατρο - αλλά για όλα τα άλλα περιστατικά που συνέβαιναν γύρω από αυτά.

Ο άνθρωπος που αρχίζει την αφήγηση στις Αναμνήσεις είναι ένας ηλικιωμένος θεατρικός συγγραφέας, καταξιωμένος από χρόνια, που πρόκειται να εμφανιστεί σε συνάθροιση φοιτητών του Πανεπιστημίου Γέιλ το απόγευμα πριν από την αναγγελθείσα «παγκόσμια πρεμιέρα» ενός «περιπετειώδους θεατρικού έργου» του, της Κραυγής. Πριν από τη συνάθροιση, είχε, λέει, προβλεφθεί από τον φίλο του, τον Γκορ Βιντάλ, ο επαγγελματικός του όλεθρος, και υποψιαζόμαστε ότι δεν ήταν η πρώτη φορά που συνέβη κάτι τέτοιο. Είναι εμφανής η διάθεση του συγγραφέα για διακωμώδηση, αλλά και για αυτοσαρκασμό και για ειλικρίνεια σε όσα θα αφηγηθεί. Ο συγγραφέας βρίσκεται στα τελευταία του, τα χρόνια της προσωπικής του ύφεσης, και αμφιβάλλει αν υπήρξε ποτέ καλλιτέχνης. Θυμάται, λοιπόν...



Ευεργέτες νέων



Από νωρίς ήξερε ότι ήθελε να γίνει συγγραφέας και υπήρχαν, λέει, τη δεκαετία του '40 «κάποια μυθικά παχιά πορτοφόλια που σκορπίζανε δόσεις πολυδιαφημισμένων επιχορηγήσεων σε νεαρά ταλέντα»: οι υποτροφίες Γκούγκενχαϊμ, τα προγράμματα WPA, οι υποτροφίες Ροκφέλερ, οι τελευταίες με μια μελλοντική αύξηση κατά το ήμισυ του αρχικού ποσού. Μια τέτοια πήρε ο Ουίλλιαμς. Θα ακολουθούσε μια ζωή γεμάτη ευκαιριακές δουλειές, συνεχείς μετακινήσεις από τόπο σε τόπο, περιόδους μαύρης πενίας και ανέλπιστες επιχορηγήσεις από τους «ευεργέτες των νέων και ταλαντούχων». Μια ζωή διόλου αρεστή στον πατέρα του, που ήταν από επιφανές σόι του Τεννεσσύ, εξ ου και το ψευδώνυμο του συγγραφέα. Στο μεταξύ «οι υπερβολικά γεμάτες έγνοια περιποιήσεις της μητέρας μου μού εμφύτευσαν ό,τι χρειαζόταν για να γίνω "αδελφή"». Ακολούθησε μια εφηβεία γεμάτη ντροπαλότητα, νέες παρέες, έναν πρώτο αθώο έρωτα με μια κοπέλα, το πρώτο θαλάσσιο ταξίδι στην Ευρώπη με τον παππού του. Νέες περιπέτειες στο Πανεπιστήμιο του Μισούρι, στην Κολούμπια, με συμφοιτητές και συγκατοίκους που γεννούσαν πρωτόγνωρες εμπειρίες. Ηδη έγραφε έργα που ανέβαζαν μικροί θίασοι, όπως το 1934, σε ηλικία μόλις 23 ετών, όταν έγραψε το έργο Κάιρο, Σαγκάη, Βομβάη και αποτέλεσε σπουδαία επιτυχία για την ομάδα που το ανέβασε.



H εξουσία της λαγνείας



Είναι αρχές του καλοκαιριού του 1940 και ο πρώτος μεγάλος έρωτας με άντρα. «H λαγνεία με εξουσίαζε, ενώ βρισκόμουν ακόμα κάτω απ' τα τριάντα, εκείνο το καλοκαίρι του 1940. Και πλησίαζε στο αποκορύφωμά της. Το ξανθό παιδί ήταν απλώς μιας νύχτας πήδημα, ένα εφήμερο κομμάτι κοινότοπης μουσικής. Ωστόσο...». Αυτός ήταν ο Κιπ, που θα έμπαινε στη ζωή του συγγραφέα για να πεθάνει μόλις στα 26 του. Πολλούς ακόμη θα συναντήσει ο Ουίλλιαμς ώσπου να φθάσει η ώρα του τελευταίου μεγάλου έρωτα, του Φράνκι, που θα κρατήσει 14 χρόνια, προτού πεθάνει κι αυτός. Στο μεταξύ, ενώ ο κόσμος συγκλονίζεται από τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο και τις άλλες διεθνείς εξελίξεις, ο συγγραφέας μπαίνει σε τρένα και σε βαπόρια, κινείται σε περιοχές της Αμερικής και σε χώρες της Ευρώπης, συμμετέχει στις παραγωγές των έργων του, γνωρίζει τους επιφανείς καλλιτέχνες, συγγραφείς και ηθοποιούς της εποχής του.

Γράφει για συναντήσεις που είχε καθώς ταξιδεύει συνέχεια, από το Σεν Λούις που ζει η οικογένειά του, στη Νέα Ορλεάνη, στο Μεξικό, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Ρώμη, στην Κούβα. «Προτού ο Κάστρο καταλάβει την αρχή της Κούβας, η Μάριον κι εγώ συνηθίζαμε να κάνουμε θορυβώδη γουικέντ στην Αβάνα. H Μάριον απολάμβανε ακριβώς το ίδιο με μένα τη σκανταλιάρικη νυχτερινή ζωή της Αβάνας και πηγαίναμε στα ίδια μέρη για να τη χαρούμε. Πηγαίναμε ακόμη και όταν ο Κάστρο ανέβηκε στην εξουσία. Την πρώτη φορά που ξαναγύρισα στην Αβάνα μετά τον θρίαμβο του Κάστρο, με σύστησε σ' εκείνον ο Ερνεστ Χεμινγκγουέι, τον οποίο είχα γνωρίσει μέσω του βρετανού θεατρικού κριτικού Κένεθ Τάιναν». Τους διάσημους που γνώρισε και συνεργάστηκε μαζί τους, τον Μάρλον Μπράντο, τον Τρούμαν Καπότε, την Αννα Μανιάνι, τον Ηλία Καζάν, τους προσπερνά αδιάφορα καθώς αφηγείται το ανέβασμα των θεατρικών του έργων ή την προετοιμασία ταινιών. Περισσότερο στέκεται σε εκείνους τους ανώνυμους που τον ανακούφισαν σε κάποια περίοδο, σε κάποια πόλη, «από τη μεγαλύτερή μου οδύνη, που αποτελεί ίσως το σημαντικότερο θέμα των γραπτών μου, την οδύνη της μοναξιάς που με ακολουθεί σαν τη σκιά μου, μια ιδιαίτερα βασανιστική κι ασήκωτη σκιά, υπερβολικά βαριά για να τη σέρνω πίσω μου όλες τις μέρες κι όλες μου τις νύχτες...»

Πάρτι, γνωριμίες, φίλοι που πέθαναν νωρίς και βίαια, επικείμενες νευρικές κρίσεις, αρρώστιες και νοσοκομεία, μια διαρκής φθορά, κάνουν φανερό ότι το βιβλίο γράφηκε σε μια περίοδο που ο Τεννεσσύ Ουίλλιαμς, ύστερα από μια σειρά μεγάλων επιτυχιών - Γυάλινος κόσμος, Λεωφορείον ο Πόθος, Λυσσασμένη Γάτα, Το γλυκό πουλί της νιότης και τόσα άλλα - δοκίμαζε ένα συναίσθημα ήττας. «Ασφαλώς, θα μπορούσα να αφιερώσω ολόκληρο το βιβλίο σε μια συζήτηση περί της τέχνης του δράματος» σημειώνει κάπου, «αλλά κάτι τέτοιο δεν θα ήταν σκέτη πλήξη; Εμένα φοβάμαι πως θα με έκανε να πλήξω μέχρι θανάτου, και θα ήταν ένα πολύ πολύ σύντομο βιβλίο, περίπου τρεις προτάσεις σε κάθε σελίδα με υπερβολικά φαρδιά περιθώρια. Τα θεατρικά έργα μιλούν από μόνα τους». Προτίμησε γι' αυτό να γράψει απλόχερα τις αναμνήσεις του, με οδυνηρή τιμιότητα και χιούμορ, χωρίς να τηρεί αυστηρά χρονολογική σειρά. Μέσα από τις ιστορίες που περιγράφει φαίνεται πόσο αυτοβιογραφικά ήταν τελικά τα έργα του, μοναχικά και αδιέξοδα, βίαια και ερωτικά.




MAIPH ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 07-12-2003