Ανάμεσα στις πράξεις ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Το τελευταίο μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ, το οποίο εκδόθηκε λίγο καιρό μετά το θάνατό της, τον Μάρτιο του 1941, μεταφράζεται πρώτη φορά στα ελληνικά. Περιγράφει μία ημέρα του Ιουνίου του 1939, όταν η οικογένεια Όλιβερ διοργανώνει στην έπαυλή της, που ονομάζεται Πόιντζ Χολ, την ετήσια θεατρική παράσταση του χωριού. Το έργο είναι μια συρραφή από σκετς που αναπαριστούν διαφορετικές περιόδους της αγγλικής ιστορίας, με πρωταγωνιστές τους κατοίκους του χωριού. Στα διαλείμματα του έργου, ανάμεσα στις πράξεις, η Β. Γουλφ περιγράφει τις σκέψεις και τις κινήσεις των προσώπων που παρακολουθούν την παράσταση, οι οποίοι σ’ αυτά τα διαλείμματα παύουν να ...

Από τον εκδότη

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Παίζω με τις λέξεις» είχε σημειώσει η Βιρτζίνια Γουλφ στο ημερολόγιό της για τη σύνθεση του «Ανάμεσα στις πράξεις», του τελευταίου μυθιστορήματός της, το οποίο δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό της το 1941, με πρωτοβουλία του συζύγου της Λέοναρντ Γουλφ, καθώς η ίδια είχε διατυπώσει σοβαρές αμφιβολίες για την αξία του. Το παιχνίδι με τις λέξεις είναι εμφανές τόσο στον τρόπο που οι ήρωες εκφράζουν τις σκέψεις, τις υπαρξιακές και καλλιτεχνικές τους ανησυχίες, όσο και στον τρόπο γραφής του: το μυθιστόρημα αντιστέκεται στην ένταξή του σε μια συγκεκριμένη κατηγορία. Εν μέρει θεατρικό έργο, κωμωδία ηθών, λυρική πρόζα, σάτιρα και με έναν χορό να σχολιάζει ακατάπαυστα τα τεκταινόμενα, είναι από μόνο του μια άσκηση ύφους, παρωδία των λογοτεχνικών ειδών αλλά και σχόλιο της διαδικασίας παραγωγής του. Αρκετοί μελετητές το θεώρησαν το πλέον ακατάληπτο έργο της Γουλφ, κάτι ανάλογο με το «Φινεγκάνς Γουέικ» του Τζόις, (αξιέπαινη η προσπάθεια της μεταφράστριας στην απόδοση του εσωτερικού ρυθμού του κειμένου), καθώς ενσωματώνοντας τους προσφιλείς στη συγγραφέα πειραματισμούς που συναντήσαμε στα προηγούμενα έργα της, περνάει πια στην καταγραφή της διαδικασίας κατασκευής νοήματος σε έναν κόσμο όπου μοιάζει να κυριαρχεί ο παραλογισμός. Το «Ανάμεσα στις πράξεις» είναι ένα βαθιά πολιτικό μυθιστόρημα καθώς, πέρα από τις προφανείς αναγνώσεις, μπορεί να διαβαστεί και ως μια αλληγορία της καταστρεπτικής επίδρασης του πολέμου σε αυτό που ονομάζεται «ανθρώπινη φύση» και στα παράγωγά της, δηλαδή στον ανθρώπινο πολιτισμό, παρουσιάζοντας συνοπτικά και ορισμένες περιόδους της αγγλικής ιστορίας από τον Μεσαίωνα έως τις παραμονές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα από ενδεικτικά δείγματα της εκάστοτε λογοτεχνικής παραγωγής. Μιμούμενη το ύφος και την πλοκή των θεατρικών έργων της ελισαβετιανής, της βικτοριανής περιόδου αλλά και της σύγχρονης διαδραστικής τάσης, που προϋποθέτει τη συμμετοχή του κοινού στην παράσταση καθιστώντας το και συνυπεύθυνο για την έκβαση του έργου, αποτυπώνει την περιπέτεια της ανθρώπινης διάνοιας.

Η Βιρτζίνια Γουλφ άρχισε να γράφει το «Ανάμεσα στις πράξεις» το 1938, όταν ζούσε στο Μονκ Χάουζ, στο σπίτι της στην εξοχή. Κατά τη διάρκεια της γραφής του οι βόμβες έπεφταν και υπήρχε ο φόβος της κατάκτησης της Ευρώπης από τα στρατεύματα του Χίτλερ. Στα ημερολόγια εκείνης της περιόδου καταγράφεται ο θυμός της τόσο για τους ναζί όσο και για την προπαγάνδα των συμμάχων υπέρ του πολέμου, για το φαινόμενο της πώρωσης των μαζών και της ομαδικής υστερίας με την κατασκευή ηρώων. Στον αντίποδα του φιλοπολεμικού κλίματος αντιτάσσει τη φιλειρηνική στάση των γυναικών, που περιφρουρούν την παράδοση και τις οικογενειακές αξίες. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται στο Πόιντζ Χολ, όπου κατοικούν ο ηλικιωμένος Μπαρθόλομιου Ολιβερ -συνταξιούχος των Δημοσίων Υπηρεσιών στις Ινδίες- με την αδελφή του, Λούσι Σουίδιν, ο γιος του Τζάιλς Ολιβερ, χρηματιστής, με τη σύζυγό του Αϊζα, τα δυο τους παιδιά και τους υπηρέτες. Αργότερα, θα δεχτούν την επίσκεψη της κυρίας Μανρέσα, μιας μεσήλικης γυναίκας η οποία προβάλλει με κάθε τρόπο τη θηλυκότητά της, και του Γουίλιαμ Ντοτζ, ενός καλλιτέχνη με ευαισθησίες.

Η οικογένεια Ολιβερ προετοιμάζεται για την απογευματινή παράσταση της θεατρικής συγγραφέως Λα Τρόουπ, παράσταση η οποία, αν ο καιρός είναι καλός, θα ανεβεί στην ύπαιθρο, διαφορετικά θα αναγκαστούν να καταφύγουν στον αχυρώνα. Στην παράσταση η συμμετοχή του κοινού, των κατοίκων του χωριού, είναι αναγκαία, καθώς δεν παρακολουθούν παθητικά αλλά συμμετέχουν ενεργά στο δρώμενο.

Το μυθιστόρημα περιγράφει είκοσι τέσσερις ώρες της ζωής της οικογένειας, ωστόσο τα εξωτερικά γεγονότα, πέρα από το ανέβασμα του έργου, είναι ελάχιστα. Κύριο λόγο έχουν η εσωτερική ζωή των χαρακτήρων, οι συνειρμοί, οι σκέψεις και η διαστολή της συνείδησής τους με απροσδόκητα άλματα στο παρελθόν ή στο μέλλον, ενίοτε αποσπασματικά και ασύνδετα, κατά τον τρόπο της συνειδησιακής ροής - τρόπος γραφής που έχει συνδεθεί με τον Τζόις και τη Γουλφ, δύο από τους πρωτοπόρους του μοντερνισμού.

Ο τίτλος σηματοδοτεί και την περίοδο ανάμεσα στους δυο παγκόσμιους πολέμους: η απειλή μιας νέας σύρραξης είναι παρούσα, τόσο στη σκέψη των χαρακτήρων όσο και στην ατμόσφαιρα, καθώς με τα λόγια τους μπερδεύεται το αποσπασματικό παραλήρημα του γραμμοφώνου, το δυσοίωνο κελάηδημα των πουλιών και οι ήχοι της φύσης: «Η λέξη κόπηκε στη μέση. Την τεμάχισε ένα βουητό. Δώδεκα αεροπλάνα σε τέλειο σχηματισμό, σαν σμήνος από αγριόπαπιες, ερχόταν προς το μέρος τους. Το βουητό έγινε βόμβος».

Καθώς η Ευρώπη εισέρχεται στον πόλεμο, υπάρχει η απειλή της επικείμενης έλευσης του σκοταδισμού, η πτώση του πολιτισμού. Οι παραδοσιακές αντρικές αξίες του πολέμου, του ανταγωνισμού και του «ηρωισμού» συγκρούονται με τις γυναικείες αξίες της οικογένειας, της ειρηνικής συμβίωσης αλλά και των ταπεινών ενασχολήσεων.

Για τη Γουλφ, οι λέξεις από τα ποιήματα της Αϊζα, που τα έκρυβε από τον άντρα της σε κάτι κατάστιχα, και το αποσπασματικό έργο της Λα Τρόουπ, της συγγραφέως του εγκιβωτισμένου θεατρικού έργου, είναι οι μόνοι λίθοι που μπορούν να μπουν και να αποκαταστήσουν τον γκρεμισμένο από τον πόλεμο τοίχο του πολιτισμού. Ενα από τα κύρια θέματα του μυθιστορήματος είναι η γυναικεία δημιουργικότητα, παραγνωρισμένη στην περίπτωση της Λα Τρόουπ και ακρωτηριασμένη στην περίπτωση της Αϊζα, θέμα με το οποίο η Γουλφ έχει καταπιαστεί σε πολλά από τα προηγούμενα μυθιστορήματα και δοκίμιά της.

Η θηλυκότητα παραπαίει -όπως και στην «Κυρία Νταλαγουέι»- ανάμεσα σε έναν δυναμικό λυρισμό που παροτρύνει τη γυναίκα να υπερβεί τους περιορισμούς του φύλου και σε έναν συντηρητικό καθωσπρεπισμό, που την εγκλωβίζει σε ό,τι είναι κοινωνικά αποδεκτό από το περιβάλλον.

Η Αϊζα, η οποία διαθέτει όλα τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά μιας καθημερινής γυναίκας, σε στιγμές βρίσκεται η ίδια έκπληκτη από τις αντιφατικές πτυχές της ταυτότητάς της, όταν πίσω από το αγγελικό πρόσωπο της μητέρας και συζύγου εμφανίζεται το πρόσωπο μιας γυναίκας που ποθεί άλλους άντρες και που αποστρέφεται όσα η ίδια υπηρετεί.

«Με τα πενιχρά της μέσα» η Λα Τρόουπ, μια συγγραφέας που έχει γνώση της δυσπιστίας του κοινού απέναντι της -το alter ego της Γουλφ αλλά και κάθε δημιουργού- έχει συνείδηση της αδυναμίας του κοινού της να κατανοήσει το έργο της: «Η προσφορά ήταν ο θρίαμβός της. Κι ο θρίαμβος ξεθώριασε. Το χάρισμά της δεν σήμαινε τίποτα. Αν είχαν καταλάβει τι ήθελε να πει· αν οι ηθοποιοί ήξεραν τους ρόλους τους· αν τα μαργαριτάρια ήταν αληθινά και τα χρήματα απεριόριστα - το χάρισμά της θα ήταν καλύτερο. Τώρα είχε πάει σε άλλους».

Το «Ανάμεσα στις πράξεις» είναι ένα έργο τραγικά επίκαιρο. Οι πόλεμοι συνεχίζονται, οι λέξεις φθείρονται, ο πολιτισμένος κόσμος δέχεται επιθέσεις και το κοινό παραμένει αδρανοποιημένο απέναντι στον παραλογισμό και στις βαρβαρότητες. Το αίτημα της Λα Τρόουπ για την «επινόηση μιας νέας πλοκής» για τον κόσμο εξακολουθεί να παραμένει ατελέσφορο.

Δεν υπάρχει έργο χωρίς θεατές, βιβλίο χωρίς αναγνώστες και η παραγωγή πολιτισμού είναι ανίσχυρη απέναντι σε έναν κόσμο αδιάφορο και αυτάρεσκο. Κάθε απόπειρα παραμένει «άκαρπη» αν δεν υπάρξει γόνιμο έδαφος, μοιάζει να προφητεύει η συγγραφέας, μια κραυγή διαμαρτυρίας τόσο δυνατή που φτάνει σε μας με αμείωτη ένταση και σφοδρότητα.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/05/2008