Γεζίντι Κούρδοι λάτρεις του Άγγελου-Παγωνιού

Μια διαδρομή στη χώρα των Γεζίντι, στη χώρα μιας παράδοξης κουρδικής φυλής που λατρεύει τον Αγγελο-Παγώνι ή, αλλιώς, τον Διάβολο. Ένα επικίνδυνο ταξίδι στο Βόρειο Ιράκ με «ξεναγό» τη συγγραφέα Αύρα Ward.
Απροσπέλαστη στους δυτικούς, η γη των Γεζίντι, στους πράσινους λόφους του Κουρδιστάν, κρύβει τα μυστικά της από τα βλέμματα των βεβήλων, των απίστων, των αλλόθρησκων. Οι Γεζίντι είναι Κούρδοι, οι οποίοι σήμερα ζουν σε 75 χωριά, κυρίως του Βορείου Ιράκ. Αυτός είναι ένας απλός ορισμός που ουσιαστικά δεν προσδιορίζει τίποτε από την προβληματική επιβίωση της φυλής, τους τελευταίους οκτώ αιώνες, από τα ήθη τους, από τα ιδιαίτερα μυστικιστικά πανηγύρια, από τις συνήθειές τους. Η κυρία Αύρα Ward πέρασε στην επικίνδυνη ζώνη με «διαβατήριο» τον καθηγητή Lenzen ­ ο οποίος ήταν γνωστός στους Κούρδους από τις ανασκαφές που έκανε στην περιοχή ­ και γνώρισε μιαν από τις πιο άγνωστες γωνιές της Μέσης Ανατολής. Αυτές οι εμπειρίες, «εμπειρίες της ζωής μου, όπως λέει η ίδια, άρχισαν πριν από λίγον καιρό να ξαναγυρίζουν στη μνήμη της και να της ζητούν επίμονα να τις περιγράψει. Αυτό έκανε στο βιβλίο της «Γεζίντι».

Το ταξίδι της ξεκίνησε από τη Βαγδάτη. Ζούσε εκεί με την οικογένειά της από το 1965, όταν ο σύζυγός της διορίστηκε γενικός διευθυντής της πετρελαϊκής εταιρείας ΒΡ. Και επειδή τα πετρέλαια δεν ήταν η αγαπημένη ενασχόλησή της, σε αντίθεση με την αρχαιολογία, έπαιρνε το Land Rover της και χανόταν στην έρημο ακολουθώντας τις αρχαιολογικές αποστολές. «Η αλήθεια είναι ότι ο άντρας μου ήταν τρομοκρατημένος. Οι κίνδυνοι ήταν πράγματι πολλοί» θυμάται. Την έσωζε βέβαια το γεγονός ότι γνώριζε καλά αραβικά. Σε αυτό είχε βοηθήσει η προηγούμενη πενταετής θητεία του συζύγου της στο Σουδάν.

Έτσι, τον Μάιο του 1967 μια παρέα φίλων παίρνει τη μεγάλη απόφαση και ξεκινά για τη γη των Γεζίντι. «Φύγαμε μια μέρα με αμμοθύελλα. Ο ήλιος ήταν κατακόκκινος και όλα είχαν μια όψη αέρινη» αναπολεί σήμερα. Πρώτος σταθμός η Μοσούλη, η σημαντικότερη πόλη του Βορρά. Το «password» Lenzen άνοιξε τον δρόμο και ο αξιωματικός ασφαλείας της πόλης όχι μόνο τους έδωσε την άδεια που απαιτείται για να προσεγγίσει κάποιος ξένος την περιοχή των Γεζίντι αλλά δέχθηκε να τους συνοδέψει ο ίδιος με τους άντρες του οπλισμένους με αυτόματα.

Ποια είναι η πρώτη εικόνα που σας έρχεται στον νου από το ταξίδι στους Γεζίντι;

«Είχαμε περάσει πράσινα λιβάδια, βουνά με δάση από οξιές, μουριές, κουμαριές, ανθισμένες πικροδάφνες, διασχίσαμε ένα φαράγγι με ένα ποτάμι που κυλούσε ανάμεσα σε πελώρια πλατάνια, όταν μπήκαμε σε μια μικρή κοιλάδα αγκαλιασμένη από βουνά. Τότε ξεχώρισα δύο μυτερούς ραβδωτούς τρούλους από το κύριο τέμενος των Γεζίντι. Περάσαμε τη Γέφυρα της Προσευχής ­ από το σημείο αυτό οι Γεζίντι πρέπει να περπατούν ξυπόλυτοι. Την περάσαμε δύο φορές ­ όπως είθισται στους αλλόθρησκους ­ και μόνο τότε μας επέτρεψαν να κατεβούμε στο ποτάμι, να πλυθούμε και να ετοιμαστούμε για την επίσκεψη στον ναό. Στον Παράδεισο του Διαβόλου!».

«Παράδεισο του Διαβόλου»; Τι εννοείτε;

«Για τους Γεζίντι, ο Θεός είναι μόνο ο δημιουργός του σύμπαντος. Η συντήρησή του έχει ανατεθεί στους επτά αγγέλους. Ο πιο σημαντικός από αυτούς, ο αρχηγός τους, είναι ο Αζαζέηλ, ο οποίος για την ανυπακοή του έχασε την εύνοια του Θεού. Οι άλλες θρησκείες τον αποκαλούν Σατανά, ένα όνομα που απαγορεύεται στους Γεζίντι να προφέρουν, όπως και στους αλλόθρησκους συνομιλητές τους. Αποφεύγουν μάλιστα και όσες λέξεις συνδυάζουν το sh και το ta. Οι Γεζίντι τον ονομάζουν Μέλεκ Τάος, δηλαδή Αγγελο-Παγώνι. Γι' αυτό το παγώνι είναι το έμβλημά τους. Για τους Γεζίντι η αγάπη για τον πλησίον δεν είναι εντολή. Πρέπει να απορρέει από την καρδιά. Το κακό που φωλιάζει στις καρδιές των ανθρώπων δεν οφείλεται στον Διάβολο αλλά στους ίδιους. Το κακό αναγνωρίζεται ως πραγματικότητα της ζωής και είναι απαραίτητο να υπάρχει για να υπάρχει και το καλό. Αλλωστε και οι αρχαίοι Έλληνες δεν έλεγαν "ουδέν κακόν αμιγές καλού"; Η θρησκεία των Γεζίντι ίσως να ξεκίνησε από τον Ζωροαστρισμό. Κάποιοι μελετητές μάλιστα πιστεύουν ότι είναι απόγονοι των Μάρντι, μιας αρχαίας περσικής φυλής που λάτρευε την "αρχή του κακού"».

­ Οι τελετές τους είναι τόσο μυστικιστικές όσο θα ταίριαζαν σε λάτρες του Σατανά;

«Οι τελετές τους έχουν έναν μεγάλο μυστικισμό. Η Τζαμαΐγια, το πανηγύρι του φθινοπώρου, που γίνεται γύρω από τον τάφο του σημαντικότερου προφήτη τους, του Σέιχ Αντι, είναι εντυπωσιακό. Η εορτασμοί κρατούν επτά ημέρες. Την τελευταία, αφού οι άντρες της φυλής χορέψουν ένα είδος πολεμικού χορού, ένας λευκός ταύρος οδηγείται στη αυλή για να θυσιαστεί. Οι γυναίκες βγάζουν διαπεραστικούς λαρυγγισμούς. Το ζώο, στολισμένο με λουλούδια, οδηγείται με πομπή γύρω από τον ναό του ηλίου (ο ναός Σέιχ Σεμς). Ο αρχηγός σφάζει τον ταύρο, στο τελευταίο σκαλί που οδηγεί στον τάφο. Ο δωρητής του ταύρου έχει ήδη τοποθετήσει έναν μανδύα κάτω από το ζώο και παίρνει το αίμα για καλή τύχη. Κανονικά η θυσία απαιτεί άσπρο ταύρο. Επειδή είναι όμως σπάνιος χρησιμοποιούν και άλλους. Κοντά στον τάφο του Σέιχ Αντι, στον ναό του Διαβόλου, η ατμόσφαιρα είναι μυστικιστική όσο και αλλόκοτη. Ένα θολωτό δωμάτιο, δίχως φως. Όταν βγήκα έξω ήταν σαν να ανέβηκα από την Κόλαση στον Παράδεισο».

Υπάρχει συμβολισμός στο λευκό χρώμα; Γενικότερα, παίζουν κάποιο ρόλο τα χρώματα στη ζωή των Γεζίντι;

«Το λευκό είναι πένθιμο χρώμα. Το κόκκινο σημαίνει εκδίκηση. Αυτό φαίνεται καθαρά στην ιστορία της συζύγου ενός αρχηγού της φυλής, ο οποίος δολοφονήθηκε. Η γυναίκα φόρεσε κόκκινα για να εκδικηθεί για τον άδικο θάνατό του και αφού εκδικήθηκε έβαλε λευκά για να τον πενθήσει. Οι Γεζίντι δεν επιτρέπεται να έχουν επάνω τους οτιδήποτε γαλάζιο, γιατί αποτρέπει τον Διάβολο (σ.σ.: όπως έχουμε εμείς το γαλάζιο μάτι). Εκείνοι θέλουν τον Διάβολο. Τα χρώματα παίζουν μεγάλο ρόλο στη ζωή τους. Το βλέπεις και στα ρούχα τους. Φορούν πολύ όμορφα πολύχρωμα σκουφιά, κεντημένα με χρυσό, περιδέραια με χάντρες, φανταχτερά ρούχα».

­ Ως άνθρωποι είναι εξίσου φανταχτεροί με τα ρούχα τους;

«Είναι απλοί άνθρωποι. Πρόκειται για έναν λαό που βασανίστηκε πολύ, ακόμη και από τους ίδιους τους Κούρδους. Είναι όμως καλοί και φιλόξενοι. Απαιτούν βέβαια τον σεβασμό των ξένων. Για παράδειγμα δεν πρέπει ποτέ αλλόθρησκος να δει κάποιο από τα Παγώνια. Κρατούν τη θρησκεία τους μυστική από τους ξένους, καλυμμένη. Λατρεύουν τις μουριές ­ γιατί πιστεύουν ότι κατοικούνται από το πνεύμα του Σατανά ­ τη φωτιά, τη φύση και τα φυσικά φαινόμενα. Πιστεύουν στη μετενσάρκωση και πως κανείς δεν τιμωρείται για πάντα. Λένε πως ύστερα από μια περίοδο εξιλέωσης στην Κόλαση πηγαίνουν όλοι στον Παράδεισο. Η λατρεία του ηλίου κυριαρχεί στην τελετουργία τους. Ο σταυρός μάλιστα είναι το σύμβολο του ηλίου. Το κάνουν και τατουάζ».

Είναι δημοφιλές το τατουάζ;

«Πολύ, χρησιμοποιούν χολή αρνιού, μουντζούρα από λυχνάρι, ελαιόλαδο και γάλα από μάνα κοριτσιού που γίνεται πηχτό σαν ζύμη. Με αυτή σχεδιάζονται τα τατουάζ στο χέρι, στον καρπό, στον βραχίονα, στο στήθος, στον αστράγαλο και στη γάμπα και στη συνέχεια τρυπιούνται με δύο βελόνες δεμένες μαζί».

­ Ποιες είναι οι συνήθειές τους;

«Οι Γεζίντι προσεύχονται τρεις φορές τη μέρα ­ όταν ανατέλλει ο ήλιος, το μεσημέρι και όταν δύει. Δεν φτύνουν ποτέ κάτω, για να μη μολύνουν τη γη. Δεν τρώνε ποτέ μαρούλι. Η εξήγηση βρίσκεται σε μια αστεία ιστορία. Μια φορά ο Σέιχ Αντι πέρασε από κάποιον αγρό και φώναξε ένα μαρούλι. Επειδή εκείνο δεν του απάντησε, απαίτησε από τους Γεζίντι να μην τρώνε τα μαρούλια. Είναι απλοϊκοί άνθρωποι. Εξάλλου η θρησκεία τους απαγόρευε την παιδεία. Οι μόνοι εγγράμματοι ήταν οι σεΐχηδες και οι καουάλ (ιερείς και ψάλτες)».

­ Είπατε προηγουμένως πως αλλόθρησκος δεν πρέπει να δει τα Παγώνια. Εσείς είδατε κάποιο;

«Τότε που πήγα στο Κουρδιστάν υπήρχαν έξι Παγώνια, που τα περιέφεραν από χωριό σε χωριό. Δεν είδα βέβαια κανένα, αφού απαγορεύεται αυστηρά. Είδα ένα, πολύ αργότερα όμως. Στα παλαιότερα χρόνια κάποια Παγώνια είχαν κλαπεί από τους Τούρκους. Κάποια στιγμή, ενώ ερευνούσα για τους Γεζίντι, έπεσε στα χέρια μου ένα κείμενο που έλεγε πως υπάρχει ένα Παγώνι στο Μουσείο του Λονδίνου. Πήγα λοιπόν πρώτα στο Victoria and Albert, όπου με πληροφόρησαν ότι πράγματι υπάρχει ένα Παγώνι, το οποίο βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Και όντως ήταν εκεί. Εκτίθεται σε μια γυάλινη βιτρίνα στο πίσω μέρος του μουσείου. Ένα πανέμορφο μπρούντζινο Παγώνι».

­ Τι φέρατε πίσω από τους Γεζίντι;

«Ένα αντρικό κοστούμι. Θυμάμαι κατάφερα με νοήματα ­ γιατί λίγοι Κούρδοι μιλούν αραβικά ­ να βρω ένα ράφτη και να αγοράσω ένα αντρικό κοστούμι, προς διασκέδαση της κουρδικής ομήγυρης που με παρακολουθούσε να το δοκιμάζω».

­ Θα θέλατε να ξαναπάτε;

«Δυστυχώς οι συνθήκες στο Κουρδιστάν έχουν και πάλι αλλάξει. Η πρόσβαση στις περιοχές όπου κατοικούν οι Γεζίντι, αυτή τη στιγμή, είναι αδύνατη. Λυπούμαι που δεν μπορώ να μάθω για τις συνθήκες της ζωής τους σήμερα».

­ Αν δεν είναι ένα ταξίδι στους Γεζίντι, τότε τι ετοιμάζετε αυτή τη στιγμή;

«Έχω αρχίσει ήδη να γράφω ένα βιβλίο για τον Ελληνισμό του Σουδάν. Το 1949 που πήγα στο Σουδάν ζούσαν εκεί 6.000 Ελληνες. Θυμάμαι έφθασα στην Ουάντι Χάλφα, στα σύνορα με την Αιγύπτο. Βγήκα από το ξενοδοχείο για να πάρω ασπιρίνες και στο φαρμακείο άκουσα έναν φαρμακοποιό να μιλά ελληνικά στη γυναίκα του. Πήγα με τρένο στο Χαρτούμ, για να συναντήσω τον άντρα μου. Στο ξενοδοχείο ζήτησα έναν κομμωτή για να φτιάξω τα μαλλιά μου, ο οποίος ήταν Έλληνας. Τα περισσότερα γκαρσόνια ήταν Έλληνες. Οι πινακίδες στον δρόμο ήταν στα αγγλικά, στα ελληνικά και μετά στα αραβικά. Από τότε ήθελα να γράψω κάτι για αυτούς».