Χαμένες ψυχές και άλλα διηγήματα

Η βραβευμένη με Πούλιτζερ συγγραφέας Ήντιθ Γουόρτον (1862-1937), η οποία, σύμφωνα με τον κριτικό της λογοτεχνίας Ρόμπερτ Μορς Λόβετ είναι «μια μυθιστοριογράφος του πολιτισμού, που ενδιαφέρεται για τις κάπως μηχανικές λειτουργίες της κουλτούρας και ασχολείται με την ανώτερη (και "εσωτερική") κοινωνική τάξη», έγραψε επίσης θαυμάσια διηγήματα. Τα επτά διηγήματα αυτής της εξαιρετικής συλλογής φανερώνουν την ικανότητα της συγγραφέως να πλάθει αξέχαστες ιστορίες με θέματα που σχετίζονται με τον έρωτα και τον γάμο, το διαζύγιο, το βίωμα του καλλιτέχνη, την υψηλή κοινωνία και τις συνήθειές της, και άλλα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεξιοτέχνης της γραφής ηθών της τάξης και της εποχής της, η αριστοκρατικής καταγωγής Αμερικανίδα Ιντιθ Γουόρτον ( 1862- 1937) κατόρθωσε να υπερβεί τη γραφικότητα και τη μονογραμμική αναπαράσταση στο μυθιστορηματικό και διηγηματογραφικό της έργο, προτείνοντας έναν κόσμο σύνθετο.

Σε μια περίοδο όπου η πατρίδα της προσπαθούσε να ξεφύγει από τα δεσμά της συντηρητικής, βικτοριανής έκφρασης, φωνές σαν της Γουόρτον ή της Γουίλα Κάθερ, που υπήρξαν σύγχρονες, έθεταν τις βάσεις μιας λογοτεχνίας όχι μόνο «φυλετικής» με τη στενή έννοια (συνηγόρου του γυναικείου ζητήματος) αλλά και κάτι παραπάνω. Δηλαδή πρωτότυπα αποκαλυπτικά όψεων ζωής και συμπεριφορών κοινωνικών κύκλων και μεμονωμένων, ατομικών περιπτώσεων, σε τέτοιο βαθμό, ώστε σήμερα να μην μπορούμε να φανταστούμε την αμερικανική και αγγλοσαξονική λογοτεχνία, μέσα στα νεότερα χρόνια, χωρίς τη συγκεκριμένη γραφή.

Θα αδικούσαμε την ιστορία αυτών των γραμμάτων εάν δεν συμφηφίζαμε στο έργο π.χ. του Χένρι Τζέιμς ή ακόμα και του Φιτζέρλαντ, ώς ένα σημείο (για να μείνουμε στους Αμερικανούς συγγραφείς), τις προτάσεις τής φαινομενικά «εξωτερικής» Γουόρτον. Είμαστε σε θέση, νομίζω, να διαβάσουμε, ας πούμε, την Ντέιζι Μίλερ ή το Πορτρέτο μιας κυρίας του πρώτου, με σχετικούς συνειρμούς, που έχουν σχέση όχι μόνο με το γενικότερο κλίμα, αλλά και με στιλιστικά στοιχεία.

Αλήθεια, για μία ακόμα φορά, εκπλήσσεται ο αναγνώστης, που κατάγεται από υπανάπτυκτες πολιτιστικές παραδόσεις, με τις κατακτήσεις γραφής συγγραφέων, και δη γυναικών, σε συγκυρίες πρώιμες για τη μοντέρνα κουλτούρα. Γρήγορα καταλαβαίνει, όμως, ότι αυτές οι δυνάμεις, ως καρποί της σύγχρονης, πνευματικής εξέλιξης, προέκυψαν ομαλά μέσα από φυσικές, πολιτισμικές νομοτέλειες.

Το σημειώνει κανείς αυτό, διαπιστώνοντας πόσο πρωτοποριακά η Γουόρτον προσέγγιζε την ηθολογία και το ψυχικό βάθος των αντικειμένων της, προσθέτοντας γενναίες ψηφίδες στο φοβερό μωσαϊκό της αστικής λογοτεχνίας.

Οι «φωτογραφίσεις» τής Γουόρτον ανέδειξαν μακρόκοσμους και μινιατούρες μιας εποχής κινητικής, συγκεγχυμένης και σχιζοφρενικής, που έβλεπε το περιβάλλον μπροστά της να μεταμορφώνεται ξαφνικά ύστερα από ακινησία ...παγετώνων.

Το δημιουργικό βλέμμα έμεινε στον οικείο χώρο, δηλαδή στο πλαίσιο της ανώτερης τάξης, όπου οι κραδασμοί από τις αλλαγές ήταν καθοριστικοί, σε διάφορα επίπεδα, για την εξέλιξη. Και εδώ η Γουόρτον όντως ποιεί διανοητική ...μουσική με τα ευέλικτα χορδίσματά της, συλλαμβάνοντας όγκους και ψιθύρους της καθημερινής και υπόγειας πραγματικότητας.

Η πεζογράφος αυτή, που μοίρασε το ταλέντο της ανάμεσα στις μεγάλες και μικρές φόρμες, εν προκειμένω σκιτσάρει μέσα από επτά διηγήματα, πολύ χαρακτηριστικά δείγματα του ύφους της, ταμπλό βάθους.

Οι χαρακτήρες της, γυναικείοι, κατά βάσιν, τοποθετημένοι με μέτρο στη δίνη συναισθηματικών και ηθικών προβλημάτων, διεκδικούν μία θέση καθολικότερη από αυτήν που τους έχουν οι θεσμοί καθορίσει. Αλλά, ας προσέξουμε, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με κάποια δημαγωγία ή απλώς για μιαν, λογοτεχνικώ τω τρόπω, καλυμμένη, ρεβανσιστική επίθεση προς το άλλο φύλο. Η Γουόρτον, ευφυώς, ξεπερνάει τους σχετικούς σκοπέλους και ανοίγει τους χαρακτήρες της σε προοπτικές καθολικές, όπου η μοίρα είναι κοινή, αφού οι αφετηρίες και οι στόχοι των δύο φύλων δεν παραλλάσσουν· αυτό το εννοεί με σαφήνεια.

Είναι αυτή που ξεκινάει μαζί με τις άλλες ομοτέχνους της, σε Αμερική και Ευρώπη, να αρθρώνει έναν λόγο που θα δώσει, όχι πολλά χρόνια αργότερα, το δικαίωμα στη Βιρτζίνια Γουλφ να τον θεωρήσει κοινωνικά και λογοτεχνικά καινοτομικό.

Η Γουόρτον, με εξαιρετικό σαρκασμό και άνετη ευθυβολία, χτυπάει κέντρο, σατιρίζοντας το φύλο της στον διαπεραστικό Πελεκάνο: το διήγημα αυτό νομίζω είναι ένα από τα καλύτερα της συλλογής. Η ηρωίδα του, μία διανοούμενη της εποχής (των αρχών του περασμένου αιώνα), από ξεπεσμένη αριστοκρατική οικογένεια, που έχει οικονομικό πρόβλημα, δίνει διαλέξεις για να αναθρέψει το παιδί της. Η Γουόρτον, πέρα από το πολύ ενδιαφέρον κλίμα των λογοτεχνικών ηθών της συγκυρίας της, που ζωντανεύει, αναδεικνύει με σίγουρο χέρι το γκρίζο πορτρέτο μιας παράδοξης περίπτωσης. Οι εκκρεμμότητες και το ψυχολογικών αποχρώσεων ημίφως, που δημιουργεί και υπαινίσσεται, είναι μοναδικά.

Στο ομότιτλο διήγημα, μία συνηθισμένη για μας σήμερα ιστορία «παράνομων εραστών» (στην πραγματικότητα πρόκειται για μία υπό διάζευξη γυναίκα που συνδέεται με κάποιον άντρα), μετατρέπεται με φίνο τρόπο σε μια περίπλοκη εσωτερική περιπέτεια. Το ήθος/ έθος παρουσιάζεται, βέβαια, ως εξωτερικός δυνάστης, αλλά βαθύτερα εντοπίζονται αρχετυπικά δεσμά, μόνιμα σύνδρομα και δεσμεύσεις που εγκλωβίζουν τους εταίρους. Να, λοιπόν, που η Γουόρτον, όπως προελέχθη, διαφεύγει τον κίνδυνο της ηθογραφίας, του επικαιρικού ή μιας κοινωνιολογίζουσας γραφής, και ανατομεί με μονιμότερες αξιώσεις.

Η Εξιλέωση, είναι ένα κομμάτι στο οποίο κανείς απολαμβάνει την ικανότητα της Γουόρτον να χρησιμοποιεί αποδοτικά τη φαινομενολογία. Πίσω από την καλυμμένα χλευαστική αντιμετώπιση των ηθών της πνευματικής αγοράς της εποχής (μια συνθήκη που δεν παραλλάσσει και πολύ από τη mainstream δική μας), η οποία, όμως, γίνεται με σκόπευση προσεκτική, αν και βαθιά βιτριολική, το αποτέλεσμα κερδίζει τις εντυπώσεις: ως ένα έδαφος που δεν προδίδει την ολισθηρότητά του, καλυμμένο, δηλαδή, πάνω από τις αιφνίδιες παγίδες.

Ο Χένρι Τζέιμς αλλά και λίγος Λακλό είναι παρόντες στο Ο ερασιτέχνης. Με την πιο ελαφρά χείρα η συγγραφέας υφαίνει αυτό τον ιστό των αδιόρατων ψυχολογικών δονήσεων, οι οποίοι θα συγκροτήσουν το παζλ ενός επικίνδυνου παιχνιδιού δεσμεύσεων, οπισθοβουλιών, παρεξηγήσεων αλλά και ακούσιων πράξεων ή έμμεσων δόλων. Ο ήρωας, ο οποίος απλώς συστήνει στη νέα ερωμένη του μια παλιά, πνευματική μόνον, φίλη του, θα μπλοκαριστεί τόσο από την απρόσμενη συμμαχία των γυναικών εναντίον του όσο και από τις σκέψεις του για τα ασυνείδητα κίνητρά του απέναντι στον έρωτα.

Η Τραγωδία μιας Μούσας είναι ένα διήγημα που ανακαλεί συνειρμούς από το εξαιρετικό, ψυχογραφικό, γαλλικό ύφος της κλασικής σχολής. Το παρασκήνιο μιας ιδανικής, υποτίθεται, σχέσης ανάμεσα σε έναν ποιητή και στην Ηγερία του, με την πεζότητά του, απομυθοποιεί τα πράγματα. Οι περιγραφές της πλατωνικής σχέσης τού αφηγητή και της Μούσας, καθώς και το δεύτερο, επιστολικό μέρος έχουν βγει, νομίζεις, μέσα από τον καλύτερο Σταντάλ.

Στο Σινγκού δίνεται πάλι η ευκαιρία στη Γουόρτον να διεισδύσει σατιρικά στο χώρο των αμερικανικών πνευματικών σαλονιών, ενώ στο Οι άλλοι δύο, σαν μια σύγχρονη πεζογράφος, που δεν ηθογραφεί μετ' ευτελείας, η Γ. μιλάει για τις συνέπειες του διαζυγίου, με λοξές πλην δηλητηριώδεις ματιές στο φαινόμενο.

Η (εξαιρετική) μετάφραση είναι επιμελημένη και δεν ξέρουμε σε ποιους να αποδώσοουμε τα εύσημα.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/06/2005