Οικογενειακές ιστορίες

Το «εσωτερικό» μιας οικογένειας που το παρακολουθούμε σε ένα αφηγηματικό ταχυδράμα μεταξύ 1920 και 1950. Ο Τάσος Γουδέλης αυτή τη φορά προτείνει μια ιστορία εσωστρέφειας, ενοχών και αποκρύψεων μέσα από το γνωστό του πυκνό ύφος. Το ψυχολογικό «ημίφως» που κυριαρχεί αναπαρίσταται με μία γλώσσα μη περιγραφική και αντιπεζολογική: η ποιητική απόχρωση είναι το ζητούμενο σε αυτή την κλειστοφοβική αφήγηση, η οποία περισσότερα υπαινίσσεται παρά δηλώνει.

Από τον εκδότη

ΚΡΙΤΙΚΗ



Και στις πέντε συλλογές διηγημάτων του, τις οποίες δημοσίευσε κατά τη διάρκεια δώδεκα ετών (από τα «Αρπακτικά» του 1990 και την «Πρωινή επίσκεψη» του 1993 μέχρι τις «Σκιές γυναικών» του 1996, τον «Υπνο του Αλφρεντ» του 1999 και τη «Γυναίκα που μιλά» του 2002), ο Τάσος Γουδέλης προέκρινε ένα είδος γραφής, το οποίο δηλώνει ευθέως τη σχέση του με τον σκληρό πυρήνα του μοντερνισμού: διασπασμένη, ασαφής ή και πολύ ανίσχυρη (στα όρια της ανυπαρξίας) πλοκή, σκιώδη (σε επίπεδο απλού περιγράμματος) πρόσωπα, έλλειψη αφηγηματικής ακολουθίας και συνέχειας, καθώς και διαρκής χρονική ρευστότητα, σε ένα μυθοπλαστικό πλαίσιο όπου τα πάντα παραμένουν από σκοπού εκκρεμή και ανοιχτά. Κυρίαρχο στοιχείο της δράσης σε αυτόν τον εκ των προτέρων ραγισμένο σκελετό είναι ένα αναλόγως ρευστό και απροσδιόριστο υποκείμενο που αντί να συλλαμβάνει το περιβάλλον του από την άποψη ενός ανεξάρτητου και σταθερού παρατηρητή, εισβάλλει αθωράκιστο στο εσωτερικό του και τείνει να ενοποιηθεί μαζί του μέσα από μια διαρκή διαδικασία ανταλλαγής και αλληλεπίδρασης (όταν η εσωτερική και η εξωτερική πραγματικότητα συγχωνεύονται σε μια ενιαία κίνηση).



Ριζική μεταστροφή



Με τις «Οικογενειακές ιστορίες», που αποτελούν το πρώτο του μυθιστόρημα, ο συγγραφέας μοιάζει να εγκαινιάζει μια ριζική μεταστροφή στον τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνει τόσο τον μύθο του όσο και τα πρόσωπα τα οποία αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο κατά το μάλλον ή ήττον ρεαλιστικό του πεδίο. Η υπόθεση που ξετυλίγεται στις σελίδες του καινούριου βιβλίου του Γουδέλη αναφέρεται σε ένα πολύ συγκεκριμένο και ιδιαίτερα φορτισμένο ιστορικό διάστημα, που δεν είναι άλλο από την τριακονταετία η οποία συνδέει τον Μεσοπόλεμο με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο, έχοντας ως επίκεντρό της τη ζωή μιας μανιάτικης οικογένειας στην Αθήνα.

Η αφήγηση φωτίζει με τα μελανότερα χρώματα το οικογενειακό έμπεδο. Μένοντας στο ίδιο σπίτι, ανιόντες και κατιόντες κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να διαλύσουν τα πάντα -όλα τα αισθήματα και τους δεσμούς που θα μπορούσαν να τους συνενώσουν. Προσπαθώντας να κερδίσει κάτι από τη χαμένη οικονομική του εξουσία, ο βενιζελικός πατέρας δολοφονείται κατά τη διάρκεια της εμφύλιας σύρραξης στην Πελοπόννησο από ακροδεξιούς, ενώ έχει προηγηθεί μια σφοδρή σύγκρουση με τον μικρότερο γιο του. Βαθύτερη αιτία της σύγκρουσης, η ερωτική σχέση του γιου με τη γυναίκα τού μεγαλύτερου αδελφού του, ο οποίος ταυτίζεται και με τον πραγματικό κηδεμόνα της οικογένειας. Ο κηδεμόνας αυτός φροντίζει, με τη σειρά του, να συμβάλει τα μάλα στη συνέχιση της σπιτικής κακοδαιμονίας: υποχρεώνει την ερωμένη του να παντρευτεί έναν ηλικιωμένο φίλο του και συνεχίζει τη σχέση του μαζί της, οδηγώντας τον φίλο στο να τη σκοτώσει -για να αναλάβει αμέσως μετά τόσο την υπεράσπισή του στη δίκη η οποία ακολουθεί όσο και την εντελώς αναγκαία επαγγελματική του αποκατάσταση.

Τι θέλει να πει ο Γουδέλης με αυτό το τόσο καθορισμένο και ομολογουμένως απρόβλεπτο για τα εγνωσμένα μέτρα του στόρι; Μα, πολύ πιθανόν, αν λάβουμε υπόψη τον ιστορικό περίγυρο εντός του οποίου εξελίσσονται τα έντονα απωθητικά και βαριά νοσηρά οικογενειακά γεγονότα, ότι η ψυχολογία μένει στο βάθος πάντα ανεπηρέαστη από την ιστορία, την πολιτική και την ιδεολογία, παίζοντας με τους δικούς της, άτεγκτους και αρχετυπικούς όρους, που αποκαλύπτουν την ενδιάθετη ροπή της ανθρώπινης ύπαρξης προς τη σφαγή (συμβολική ή πραγματική) και τον εξανδραποδισμό. Η ιδέα είναι, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, ενδιαφέρουσα και το ίδιο ενδιαφέρουσα και αποτελεσματική μοιάζει κατά το μεγαλύτερο μέρος και η εφαρμογή της.



Στον κόσμο της αναπαράστασης



Το πιο ενδιαφέρον, όμως, στη συζήτησή μας είναι η στιλιστική μεταστροφή του Γουδέλη. Ασφαλώς, η απαγκίστρωση από το καθεστώς των διηγημάτων δεν είναι πλήρης: τα αφηγηματικά πρόσωπα εξακολουθούν να έχουν μια χαλαρότητα (συνιστούν περισσότερο σύμβολα και λιγότερο χαρακτήρες), η ροή του χρόνου παραμένει ελλειπτική και οι διακειμενικές αναφορές δεν έχουν πάψει να διαπλέκονται με ένταση και εξακολουθητικά (από Τολστόι και Φλομπέρ μέχρι Παλαιά Διαθήκη, Ντάντε, Πόε, Κάφκα, Μπατάιγ και «Τριστάνο και Ιζόλδη» -βλ. τις πολύ ωραίες παρατηρήσεις του Δημήτρη Ραυτόπουλου στην κριτική του για τις «Οικογενειακές ιστορίες», που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Δεκεμβρίου του 2006 της «Νέας Εστίας»). Παρ' όλα αυτά, η μόνιμη χρήση του τρίτου ενικού προσώπου, που μας παραπέμπει, προδήλως, στην αντικειμενική λειτουργία του παντογνώστη αφηγητή, το ιστορικό υλικό το οποίο πλαισιώνει τους ήρωες, καθώς και η άρρηκτη εσωτερική συνοχή της περιπέτειάς τους δείχνουν πως ο Γουδέλης εγακαταλείπει ενδεχομένως σιγά σιγά τη μοντερνιστική μήτρα για να περάσει στη λογοτεχνία του καιρού μας, που δεν είναι άλλη από τη λογοτεχνία της αναφορικότητας και της αναπαράστασης.

Η προσχώρηση, βέβαια, του Γουδέλη στον κόσμο της αναφορικότητας και της αναπαράστασης γίνεται, όπως το λέγαμε και πρωτύτερα, με φόντο το μοντερνιστικό πνεύμα, κι αυτό είναι ασφαλώς μια παράμετρος η οποία της δίνει έναν ξεχωριστό χαρακτήρα. Οι υβριδικές συνθέσεις, άλλωστε, κατακτούν τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο τους νεότερους πεζογράφους και σε ένα τέτοιο πλέγμα θα πρέπει αναντιρρήτως να εντάξουμε και τις «Οικογενειακές ιστορίες», που συνταιριάζουν τον πάγιο πλάγιο λόγο και την εμφανή απουσία διαλόγων με τον ιστορικό διάκοσμο και το οικογενειακό ρομάντζο (κατά τη φροϊδική και όχι μόνον έννοια). Προσωπικά, πάντως, εξακολουθώ να έλκομαι εντονότερα από τα πειραματικά κείμενα του συγγραφέα. Και τούτο όχι από κάποια μορφή γενικής προτίμησης προς τις μοντερνιστικές τεχνικές, αλλά επειδή έχω την αίσθηση ότι υπό τη σκέπη τους κινείται εκφραστικότερα και με μεγαλύτερη δύναμη υποβολής η γραφίδα του Γουδέλη.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/01/2007