Το παρτάλι ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

ΚΡΙΤΙΚΗ



Παρτάλι, σύμφωνα με το οικείο λήμμα του Λεξικού της κοινής νεοελληνικής, που αποτελεί την προμετωπίδα του καινούργιου, πέμπτου κατά σειρά μυθιστορήματος του Θεόδωρου Γρηγοριάδη, σημαίνει το κουρελιασμένο ρούχο: ένα πολυκαιρισμένο, παράταιρο και απαξιωμένο ξέφτι, ένα μίζερο και κακοβαλμένο τρίμμα. Τα γυναικεία, ωστόσο, ρούχα που φοράει ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου του Γρηγοριάδη μόνο ξέφτια και κουρέλια δεν είναι για όσους τον πλησιάζουν και έρχονται σε στενότερη επαφή μαζί του: αποτελούν, αντίθετα, το όπλο μιας καθ' όλα ακαταμάχητης και διαπεραστικής γοητείας, που εγείρει πλήθος τις ερωτικές επιθυμίες και γητεύει παραλυτικά τις ψυχές δικαίων και αδίκων.



Ερωτική μαθητεία στην παρενδυσία

Τόπος και χρόνος της δράσης, στη Φιλοσοφική Σχολή της Θεσσαλονίκης, στα τέλη της δεκαετίας του '70, στο πλαίσιο του υπερφορτισμένου ιδεολογικά και πολιτικά μεταπολιτευτικού κλίματος. Πολιτική και ιδεολογία, εν τούτοις, παραμένουν σε όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος στο φόντο της δράσης. Επί σκηνής κινούνται κατά βάση τρία πρόσωπα: το Παρτάλι, ένας σαραντάρης περιθωριακός, που μονάζει σε εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο του λιμανιού, και δύο τα μάλα ανήσυχοι φοιτητές -ο Μάικ, που βλέπει μανιωδώς κινηματογράφο και τα κουτσοκαταφέρνει στο γράψιμο θεατρικών μονολόγων, και ο Μανόλης ή Μανουήλ, που δυσκολεύεται να εγκλιματιστεί στην καθημερινή ζωή του πανεπιστημίου και προσπαθεί επί ματαίω να ξεπεράσει (υπό το κράτος της σχέσης λατρείας και μίσους με τη μάνα του) το χωρισμό των γονιών του. Και οι δύο νεαροί εγκλωβίζονται πολύ γρήγορα στα σαγηνευτικά δόκανα, τα οποία τους στήνει το Παρτάλι και παρασύρονται ανήμποροι στις νυχτερινές του ασωτείες και περιπλανήσεις, δέσμιοι του μύθου που πλέκει δεξιοτεχνικά περί τον εαυτό του.

Η αφήγηση στο Παρτάλι προχωρεί με αργούς ρυθμούς, σταθμεύοντας συχνά επί μακρόν στα ψυχολογικά αδιέξοδα του Μάικ και του Μανουήλ, που γνωρίζουν με πολύ επώδυνο τρόπο τη βαθύτερη ερωτική τους φύση, για να ακολουθήσουν στο τέλος εντελώς διαφορετικούς (ή μάλλον τους ακριβώς αντίθετους) δρόμους: ο Μάικ θα εξοικειωθεί με την ομοφυλοφιλία του και θα παραδοθεί στις επιτακτικές ορμές της, ενώ ο Μανουήλ (Μανόλης πλέον, επί το κοσμικότερον και το κοσμιότερον) θα επιστρέψει στην ασφάλεια της έστω παραμορφωμένης οικογενειακής εστίας και θα οχυρωθεί πίσω από τα τείχη της συμφωνημένης κοινωνικής αξιοπρέπειας.

Η ομοφυλοφιλία, οι υπό γωνίαν ερωτικές σχέσεις, η άνομη συνύπαρξη αρσενικού και θηλυκού στο ίδιο πρόσωπο, όπως και ο φανερός τραβεστισμός ή η υπόγεια, αλλά επίμονη παρενδυσία έχουν απασχολήσει και στο παρελθόν τον Γρηγοριάδη, σε διάφορα βιβλία του. Εδώ, όμως, θεματοποιούνται καταστατικά και καθοδηγούν εξ ολοκλήρου τόσο την πλοκή όσο και το πλάσιμο των χαρακτήρων. Με δεδηλωμένη πηγή του (μεταξύ άλλων, λιγότερο ρητών παραπομπών) το Ορλάντο της Βιρτζίνια Γουλφ, ο Γρηγοριάδης οργανώνει στο Παρτάλι έναν αδιάκοπο χορό μεταμφιέσεων, που ξεκινούν από τη μορφή την οποία παράγει το γυναικείο ρούχο πάνω στο αντρικό σώμα, για να φτάσουν ώς τη διπλοπροσωπία και την ετεροπροσωπία. Διπλοπροσωπία και ετεροπροσωπία που βασανίζουν έως τελικής πτώσεως τον Μάικ και τον Μανουήλ όταν προσπαθούν να βρουν την αληθινή ταυτότητα του λατρεμένου τους.



Ο αναδιπλασιασμός των πραγμάτων

Το Παρτάλι είναι πρώτα μια μεμονωμένη και αυθύπαρκτη ανδρόγυνη φιγούρα της νύχτας, ύστερα ένα παιδί που μεγάλωσε ντυμένο γυναικεία για να γλιτώσει από τις βιαιότητες της βουλγαρικής κατοχής στη Θράκη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αργότερα ένα πρόσωπο που υποδύεται το ρόλο του τραβεστί και στο τέλος ένα πραγματικό τραβεστί, το οποίο φέρνει και την οριστική κάθαρση των πραγμάτων. Συναφής με αυτή την ατέρμονη διαδικασία των μεταμφιέσεων και των μεταμορφώσεων είναι και η τεχνική της mise en abyme, την οποία ο Γρηγοριάδης επαναφέρει τακτικά, αλλά σε προσεκτικά υπολογισμένες δόσεις στο Παρτάλι: η βασική του ιστορία αναδιπλασιάζεται με την παρεμβολή στο εσωτερικό της ταυτόσημων θεματικά ενοτήτων, που αντανακλούν δίκην κατοπτρικού ειδώλου το κεντρικό της σχέδιο, επιτείνοντας το αρχικό του βάρος και επεκτείνοντας την πρωτογενή σημασία του. Το Παρτάλι γίνεται εδώ άλλοτε η αφήγηση των παλαιών γειτόνων του, άλλοτε η εικόνα μιας ιστορικής έρευνας, που γράφεται και ξαναγράφεται σε συνάρτηση με την ανέλιξη των γεγονότων τα οποία ζουν καθημερινά ο Μάικ και ο Μανουήλ, και άλλοτε ο σπασμένος και συντακτικά ή νοηματικά ετοιμόρροπος λόγος ενός υπαρξιακά εξαθλιωμένου, αλλά ερωτικά ακόμη ακμαίου (και σε προσωρινή παλιννόστηση) μετανάστη. Η ίδια ιστορία σε συνεχείς συστροφές και επανακάμψεις -το ασήκωτο άχθος της μεταμφίεσης που έχει ενοποιηθεί οργανικά με ό,τι θέλει να κρύψει, να παραφθείρει και να μετασχηματίσει ή να αλλάξει.

Το Παρτάλι είναι αναμφιβόλως ένα ενδιαφέρον και ιδιαίτερα πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα βιβλίο. Διαθέτει καλοσχηματισμένα κεντρικά και δευτερεύοντα πρόσωπα, πολλές υποβλητικές σκηνές (κυρίως στη φάση της πρώτης γνωριμίας των φοιτητών με το γητευτή τους), όπως και κάποιες οπωσδήποτε γόνιμες μυθιστορηματικές ιδέες. Αν ο Γρηγοριάδης έδενε στενότερα και με περισσότερη οικονομία τα επτά αφηγηματικά του μέρη, κινώντας εντελέστερα και τα εσωτερικά τους νήματα (κάποτε έχει κανείς την εντύπωση πως ορισμένα υλικά του μένουν αδικαιολόγητα ανενεργά), το βιβλίο θα εμφανιζόταν με όντως υψηλές απαιτήσεις. Κι έτσι, όμως, παραμένει, σε κάθε περίπτωση, μια αξιοσύστατη και με κόπο προετοιμασμένη προσπάθεια.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 15/06/2001