Έξω απ το σώμα

Καλοκαίρι 2002. Οι κραυγές μιας νέας γυναίκας στο απόμακρο σπίτι ενός χωριού θα κινήσουν την περιέργεια του Ρήσου Κυριαζίδη, εργένη και άνεργου δημοσιογράφου, και θα τον εμπλέξουν σε μια απρόβλεπτη περιπέτεια.
Η αναζήτηση της αλήθειας θα καθοριστεί όχι μόνον από τα υπαρξιακά άγχη του ήρωα, αλλά και από θέματα που συνδέονται με τη γονιμότητα, τη μητρότητα και τη διαιώνιση του ανθρώπινου είδους. Άντρες, γυναίκες, δότες, δότριες, έμβρυα και ωάρια: απροστάτευτα κορμιά, ριψοκίνδυνες περιπτώσεις εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Ποτέ ξανά τόσοι άνθρωποι δεν πάλεψαν να υπερβούν τα όριά τους.
Να βγούνε έξω απ' το σώμα τους.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενας άντρας που κυοφορεί; Οι αναγνώστες που γνωρίζουν το έργο του ξέρουν ότι ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης είναι ένας αιρετικός συγγραφέας, ο οποίος με κάθε του βιβλίο αποκαλύπτει την απροκάλυπτη επιθυμία του για πειραματισμό και ανανέωση. Αν και τολμηρός ανανεωτής, θεματολογικά όσο και μορφολογικά, εν τούτοις το έργο του παραμένει βαθιά ριζωμένο στη μνήμη και στην παράδοση. Το Παρτάλι (2001), για παράδειγμα, θέτει την έννοια του Αλλου και τις μεταμορφώσεις της σεξουαλικής ταυτότητας και φύλου, ενώ Τα νερά της Χερσονήσου (1998) είναι ένα σημαντικό μετανεωτερικό μυθιστόρημα που εμπνέεται από την εμπειρία της διακίνησης πληθυσμών και ιδεών στην περιοχή των Βαλκανίων. Μυθιστορήματα τέτοιου είδους αφενός εδράζονται σ' έναν ξεκάθαρο εθνικό προσδιορισμό και αφετέρου βιώνουν μια ριζικά αποεδαφοποιημένη οικουμενικότητα που επιβάλλει έναν διαρκή επαναπροσδιορισμό της έννοιας της ταυτότητας, τόσο της προσωπικής όσο και της εθνικής.

Τέτοιου είδους μυθιστόρημα, που συνδυάζει την προσήλωση στον τόπο, και συγκεκριμένα στον γενέθλιο τόπο του συγγραφέα (την περιοχή γύρω από το Παγγαίο στον Νομό Καβάλας), με την οικουμενικότητα της επιστήμης, είναι το νέο μυθιστόρημα του Γρηγοριάδη, Εξω απ' το σώμα. Πρόκειται για ένα αξιόλογο μυθιστόρημα, τόσο ως προς τη θεματική και μορφολογική του πολυπλοκότητα, όσο και ως προς τις συγγραφικές επιδιώξεις. Εδώ η εντοπιότητα και το υπερτοπικό στοιχείο σμίγουν, συγκρούονται και συναιρούνται. Το μυθιστόρημα εξερευνά οριακές περιοχές και ως εκ τούτου αντιστέκεται στην κατηγοριοποίηση, δεν ανήκει δηλαδή ούτε στη ρεαλιστική παράδοση, παρ' όλο που όσα διαδραματίζονται θα μπορούσαν να είναι αληθινά, δεν είναι επιστημονικής φαντασίας, αν και ένας άντρας που κυοφορεί θα μπορούσε να θεωρηθεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας, δεν είναι ούτε ντετεκτιβικό μυθιστόρημα, παρ' ότι ακολουθεί τη γνωστή δομή της εξιχνίασης ενός μυστηρίου (whodonit).



Στα πλοκάμια της αφήγησης



Τι είναι τότε το Εξω από το σώμα; Ενα μυθιστόρημα που συνεχώς σε παραπλανεί, μια αφήγηση που αυτοαναιρείται, που παγιδεύει τον αναγνώστη στα πλοκάμια της, όπως ο αφηγητής παγιδεύεται στην απρόβλεπτη περιπέτεια που αφηγείται. Γονιμότητα, μητρότητα, διαιώνιση του είδους, εξωσωματική γονιμοποίηση. Να τα υλικά που συνθέτουν το μυθιστόρημα. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μερικά ακόμη: διονυσιακή λατρεία και βακχική μανία, σχέση φύσης και πολιτισμού, σχέση του άστεως με την επαρχία, ζωή σε αρμονία ή δυσαρμονία με τη φύση, σχέση της μυθολογίας με την επιστήμη, αναφορές σε κλασικά κείμενα, όπως οι Βάκχες του Ευριπίδη, αυτοαναφορικότητα, η πράξη της γέννησης, αμφισβήτηση της έννοιας της πατρότητας, σχέση γονιού με παιδί και εν τέλει σχέση δημιουργού με το δημιούργημά του.

Το Εξω από το σώμα είναι ένα μυθιστόρημα που κινείται σε πολλαπλά επίπεδα. Καθώς η ομάδα δραματοθεραπείας - που μετατρέπεται σταδιακά σ' έναν οργιαστικό θίασο μαινάδων - και οι πρωταγωνιστές του βιβλίου επιχειρούν την ανάβασή τους στο Παγγαίο (το όρος όπου κατά τη μυθολογία έδρασε ο Ψευδάνωρ Διόνυσος) το μονοπάτι τους γίνεται ολισθηρό και επικίνδυνο. Ακολουθώντας τον αφηγητή, τον δημοσιογράφο Ρήσο Κυριαζίδη, ο αναγνώστης κυριολεκτικά βυθίζεται σε μια αφήγηση με πολλούς ήρωες και καθένας απ' αυτούς ανοίγει την ψυχή του για να μας αποκαλύψει τη δική του συναρπαστική ιστορία, σαν τις ρώσικες κούκλες που η μία κρύβει μέσα στο σώμα της μιαν άλλη μικρότερη και πιο λεπτεπίλεπτη κατασκευή. Το βιβλίο περιέχει δεκάδες τέτοιες ιστορίες-μινιατούρες, αποσπασματικές μικροαφηγήσεις, σπαράγματα της μεγάλης, κλειστής, ουτοπικής αφήγησης, που αποτελεί την κατ' εξοχήν αναγκαία αλλά και ανεκπλήρωτη συγγραφική επιθυμία. Αναγκαία γιατί χωρίς αυτήν η ζωή του πραγματικού δημιουργού ισοδυναμεί με θάνατο, αλλά και ανεκπλήρωτη γιατί οποιαδήποτε απόπειρα συγγραφής της μεγάλης, εμπεριέχουσας τα πάντα αφήγησης, επιφέρει την αλλοίωσή της.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η λογοτεχνική δημιουργία του Γρηγοριάδη είναι μεταιχμιακή, γραμμένη στα όρια των λογοτεχνικών ειδών, εκεί όπου συγκρούονται η εντοπιότητα με την ετερότητα, οι τοπικοί διάλογοι και τα ηχοχρώματα με τις ιερουργικές κραυγές του θιάσου και τη δαιμονική μουσική των κροτάλων, η αστική με την αγροτική παράδοση, η κοσμοπολίτικη με την επαρχιακή.



Ο πιανίστας και ο συγγραφέας



Το γεγονός μάλιστα ότι ο συγγραφέας έχει σπουδάσει αγγλική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο προσδίδει στην περίπτωσή του μια διαφορετική παράμετρο όσον αφορά τη σχέση συγγραφέων με το Ελληνικό Πανεπιστήμιο και τα αντικείμενα σπουδών τους. Τα τμήματα «Δημιουργικής Γραφής» που σήμερα αποτελούν σημαντικό κομμάτι των πανεπιστημιακών σχολών στον αγγλόφωνο κόσμο ιδρύθηκαν βασιζόμενα στην πεποίθηση ότι, όπως ο πιανίστας ή ο βιολονίστας εκπαιδεύεται στην εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, έτσι και ο συγγραφέας επωφελείται από τα ειδικά μαθήματα της τέχνης της συγγραφικής. Δεν είναι τυχαίο ότι το Πανεπιστήμιο της Αϊόβας στις ΗΠΑ που απένειμε το πρώτο μεταπτυχιακό δίπλωμα σε φοιτητή του οποίου η διπλωματική ήταν μια συλλογή ποιημάτων υπήρξε το alma mater πολλών αξιόλογων και βραβευμένων συγγραφέων, όπως της Φλάνερι Ο' Κόνορ, του Τζον Ιρβινγκ, της Τζέιν Σμάιλι, του Ρέιμοντ Κάρβερ, του T. Σι Μπόιλ και, πιο πρόσφατα, του Τζον Κάνιγχαμ.

Εξαιτίας της έλλειψης τέτοιων αυτόνομων πανεπιστημιακών τμημάτων στην Ελλάδα, το ενδιαφέρον στρέφεται στα συγγενικά τμήματα των Ελληνικών και Αγγλικών Φιλολογιών, που με τη σειρά τους έχουν αναδείξει πολλούς και καταξιωμένους έλληνες συγγραφείς. Ενας από αυτούς είναι ο Γρηγοριάδης, το πλούσιο συγγραφικό έργο του οποίου εμφανώς εμπλέκεται, συνδιαλέγεται και επηρεάζεται θεματικά και υφολογικά από τη σύγχρονη αγγλόφωνη λογοτεχνική παραγωγή.



Ντόρα Τσιμπούκη (καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-01-2004