Αγωγή και πολιτική στον Ρουσσώ

Ο Ρουσσώ έχει μια ιδιαίτερη θέση στη συζήτηση του Διαφωτισμού, καθώς εκφράζει την πλευρά της αυτοκριτικής του. Συνδέει τους πολιτικούς όρους μιας Δημοκρατικής Πολιτείας με την ηθική και εισάγει το «διαφωτισμένο συναίσθημα» ως αναγκαίο συμπλήρωμα του δικαίου.
Ο αναγνώστης μπορεί να παραμείνει στις ρητορικές αντιθέσεις που έδιναν ένα τόνο πολεμικής στα κείμενά του. Ωστόσο, πίσω από την ένταση που μεταδίδει το έργο του, εντοπίζουμε μεθοδολογικά προβλήματα που αφορούν νέες αρχές θεμελίωσης της πολιτικής, της γνώσης και του βίου. Η νέα δημοκρατική βάση της Πολιτείας απαιτεί συναινετικές διαδικασίες, την ανάπτυξη κοινωνικών αισθημάτων και πολίτες που μπορούν να εμπιστευθούν την κρίση τους.
Το αίτημα να μην πλανάται το αίσθημα του πολίτη θέτει ζητήματα που αφορούν την αγωγή των γνωσιακών ικανοτήτων, της αίσθησης, της φαντασίας και της λογικής. Το επιχείρημα σχετικά με την ηθική και πολιτική αυτονομία συγκροτείται σε αναγκαία συνάρτηση με την αγωγή, η οποία δεν διδάσκει άμεσα στο παιδί τι πρέπει να γνωρίσει και τι να πράξει, αλλά την τέχνη να αναπτύσσει τις δυνάμεις του και συγχρόνως να αντιλαμβάνεται τα όριά τους.