Ένα μυστικό

Ένα μυστικό μάς γυρίζει στο παρελθόν, στη Γαλλία, σ' ένα χωριό του Σερ, στα χρόνια του '40, όπου όλα φαίνονταν ξέγνοιαστα, πολύ μακριά από τα συρματοπλέγματα. Όμως τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Να τι μας λέει ο νεαρός αφηγητής της ιστορίας: "Όσα πιο πολλά μού αποκάλυπτε η Λουίζ στην εξομολόγησή της, τόσο πιο πολύ διαλύονταν οι βεβαιότητές μου... Η ιστορία των γονιών μου... γινόταν περίπλοκη. Διέτρεχα τα μονοπάτια της στα τυφλά -έξοδος που με απομάκρυνε από εκείνους που αγαπούσα και μ' οδηγούσε σε πρόσωπα άγνωστα. Πλάι σ' ένα δρόμο γεμάτο από ψιθύρους, διέκρινα πια πρόσωπα ξαπλωμένα στην άκρη. Τρεις νεκροί ξεπρόβαλαν μέσ' απ' το σκοτάδι. Για πρώτη φορά άκουγα τα ονόματά τους: Ρομπέρ, Χάννα και Σιμόν. Ο Ρομπέρ, ο σύζυγος της Τάνιας. Ο Σιμόν, ο γιος του Μαξίμ και της Χάννας. Άκουσα τη Λουίζ να λέει "ο άντρας της Τάνιας", "ο γιος του Μαξίμ" και δεν ένιωσα τίποτα. Έμαθα πως ο πατέρας μου κι η μητέρα μου, πριν γίνουν ανδρόγυνο, ήταν κουνιάδος και νύφη, και δεν αντέδρασα. Ισορροπώντας στο σκοινί που μόλις είχε τεντώσει η Λουίζ, με τα χέρια γαντζωμένα στην κούνια, κοίταξα μπροστά, μακριά, με το μάτι καρφωμένο στο τέλος της ιστορίας μου".

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Κριτική:

Λογοτεχνικά εικονογραφημένα: το κινηματογραφικό «Μυστικό» υπερασπίζεται το βιβλίο

« Μιλούν λες κι αγγίζονται... »

Ο Μαξίμ και η Τάνια, οι γονείς του αφηγητή, είναι δυο «λαϊκοί Εβραίοι» ανυπότακτοι στις επιταγές της φυλής που διαπράττουν την απόλυτη ύβρη να ζουν ατόφια την ευτυχία τους στην καρδιά του πολέμου, ώσπου η αποκάλυψη του μυστικού τους ανατρέπει το σκηνικό

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΜΥΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΟ:
ΕΝΑΣ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΟΣ ΕΙΣΒΟΛΕΑΣ ΠΟΥ ΑΠΕΙΛΕΙ ΝΑ ΒΕΒΗΛΩΣΕΙ
ΤΑ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ
ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΡΥΦΕΡΟΤΗΤΑΣ

Tο Μυστικό του Φιλίπ Γκρενμπέρ, που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 2006 (στα ελληνικά από το Πλέθρον) , είναι ένα μυθιστόρημα στα όρια της νουβέλας, μια αφηγηματική ακροβασία μεταξύ μυθοπλασίας κι αυτοβιογραφίας. Οργανωμένη γύρω από τρεις χρονικούς άξονες- που αντιστοιχούν στη δεκαετία του 1940, στη δεκαετία του 1960, περίοδο ενηλικίωσης του κεντρικού ήρωα, και στη δεκαετία του 1980, κλείσιμο του κύκλου και τέλος της ιστορίας- η επιδέξια διήγηση μάς οδηγεί μέσα από τη σκοπιά του δεκαπεντάχρονου Φρανσουά, στη στοιχειωμένη με φαντάσματα κι ενοχές διερεύνηση ενός οικογενειακού μυστικού, ριζωμένου στα χρόνια του ΄40 και στους διωγμούς των Εβραίων.

Η συλλογική ή μάλλον η οικουμενική περιπέτεια διαπλέκεται και συμπλέκεται με τα ατομικά πάθη, με έναν ιδιόμορφο, σχεδόν υπόκωφο λόγο. Ο πόλεμος με τα φρικαλέα εγκλήματα και το πένθιμο φορτίο του παραμένει «συρρικνωμένος στις πληροφορίες που μετέδιδαν οι ένρινες φωνές των δημοσιογράφων, αποκαλύπτοντας τα εγκλήματά του μόνο στο ραδιόφωνο» και στις εικόνες τρόμου που είχαν μείνει «φυλαγμένες κάτω από το χοντρό κάλυμμα των εγχειριδίων της ιστορίας» παρακάμπτοντας, με τρόπο θαυμαστό, το χωριό Σαιν-Γκωτιέ, στην ελεύθερη ζώνη της Γαλλίας. Εκεί, δυο «λαϊκοί Εβραίοι», δυο πεισματικοί ανυπότακτοι στις επιταγές της φυλής αλλά και της ανελέητης πολεμικής εξολοθρευτικής μηχανής, ο Μαξίμ και η Τάνια, οι γονείς του Φρανσουά, ως ήρωες που διαπράττουν την απόλυτη ύβρη, φαίνεται να περνούν «δυο υπέροχα χρόνια ατόφιας ευτυχίας».

«Ήμουν ένα μικρό αγόρι που ονειρευόταν την ιδανική οικογένεια», λέει ο 15χρονος Φρανσουά, το alter ego του αφηγητή και συγγραφέα. «Από κάτι ελάχιστες εικόνες που μ΄ άφηναν να μαντέψω, έπλασα με τη φαντασία μου τη συνάντηση των γονιών μου.... κι όπως σκαρφίστηκα έναν αδελφό, έτσι συναρμολόγησα κομμάτι κομμάτι τη συνάντηση των δυο σωμάτων που με γέννησαν, σα να έγραφα μυθιστόρημα».

Ο συγγραφέας, και ψυχαναλυτής στο επάγγελμα, γνωρίζει και ξέρει όσα ο νεαρός αφηγητής του δεν μπορεί ακόμη να διακρίνει στην αγωνιώδη προσπάθειά του να αντιτάξει την «καχεκτική ανατομία» της εφηβείας του στους πολυαγαπημένους του γονείς που αμφότεροι, με κοινό το πάθος τους για τον αθλητισμό- και φόντο τη λατρεία του σώματος στη δεκαετία του ΄30 - είχαν επιστρατεύσει το σώμα που ονειρεύονταν για να σβήσουν τις ρίζεςτης φυλής, και το εντυπωσιακό αθλητικό τους παράστημα για να εκτιναχθούν μακριά από κάθε ισοπεδωτική κοινωνική λογική.

Από το σκοτάδι

Ο νεαρός αφηγητής δεν μπορεί, αρχικά τουλάχιστον, να γνωρίζει ότι ο αδελφόςφάντασμα που έχει πλάσει, ένας αδελφός για να κρυφτεί στη σκιά του, αντίθετος κι ικανός σε όλα όσα εκείνος υστερεί, ένας αδελφός δυνατός, θριαμβευτής, γενναίος, λατρεμένος των γονιών, αλλά κι ευμετάβλητος, τυραννικός και ψεύτης, ότι αυτός ο ψεύτικοςαδελφός θα αποδειχθεί υπαρκτός και αναμφισβήτητος. Ο τρίτος στην ομάδα των λησμονημένων νεκρών που θέλουν να βγουν από το σκοτάδι, κάνοντας φύλλο και φτερό το καλά καταχωνιασμένο οικογενειακό μυστικό: ο Ρομπέρ, ο σύζυγος της Τάνιας, η Χάννα, σύζυγος του Μαξίμ, και ο Σιμόν ο γιος τους. Μια δεύτερη ιστορία γεννιέται, «δυο μυθιστορήματα» θα συνυπάρξουν, με συνδετικούς αρμούς την πραγματικότητα/ αυτοβιογραφία και τη φαντασία/ μυθοπλασία- ένα βιβλίο που στις «σελίδες του θα έβρισκε θέση το τραύμα» του αφηγητή και «τάφο» ο χαμένος αδελφός. Ένα βιβλίο γραμμένο σε ύφος ελλειπτικό κι αποσπασματικό, με ελάχιστους διάλογους, σύντομες προτάσεις, καίριο λόγο κι αιχμηρό, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Οι χρονικοί άξονες «κουρδίζουν» σε μια εύρυθμη αφήγηση τις δύο, ή μάλλον τρεις ιστορίες, σε ενότητες που έχουν παραλληλιστεί με ψυχαναλυτικές συνεδρίες, σε τόνο σχεδόν ουδέτερο που προτιμά να διερευνήσει τα ίχνη της ιστορίας παρά να την κρίνει ή να την αξιολογήσει.

Σαγηνευτικός ο ρυθμός

Η ομώνυμη κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος του Γκρενμπέρ, από τον Κλοντ Μιλέρ, ανταποκρίθηκε στις φορμαλιστικές, θεματικές αλλά κι αυτοβιογραφικές προκλήσεις. Οι αυτοβιογραφικές καταβολές κι αναφορές του σκηνοθέτη («οι περισσότεροι από τους θείους, παππούδες κι άλλους συγγενείς μου δεν επέστρεψαν ποτέ από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης») μεταμορφώθηκαν σε τεμαχισμένες κινηματογραφικές καταγραφές, ενταγμένες οργανικά, σχεδόν αθόρυβα στη κινηματογραφική διήγηση. Διήγηση που ακολούθησε το αποσπασματικό, κομματιασμένο σχεδόν σε φέτες μυθιστορηματικό κείμενο, κάνοντας οικονομημένη χρήση φορμαλιστικών ευκολιώνόπως τη χρήση του ασπρόμαυρου - κι αποφεύγοντας να δώσει πρόσθετη έκταση σε σκηνές που θα επιδέχονταν μια πιο εμπλουτισμένη κινηματογραφική αναπαράσταση, π.χ. ο γάμος. Με τη βοήθεια των πολύ καλών ερμηνειών, της φωτογραφίας αλλά και της μουσικής του Πράισνερ- που παρακολουθεί την αφήγηση δίχως όμως να πνίγει σε μια διαρκή υπόκρουση τα αντιφατικά συναισθήματα, ή τις αναπόδραστες τροπές της πλοκής- η ταινία του Μιλέρ συμφύρει στον δικό της σαγηνευτικό ρυθμό τα κομμάτια κι αποσπάσματα μιας ιστορίας, η οποία αρνείται σχεδόν μέχρι το τέλος να οργανωθεί σε ένα παρατακτικό όλον, επιμένοντας να υπερασπίζεται τις δικές της κατακερματισμένες αλήθειες.

Το βιβλίο

- Μυστικά: κάποια στιγμή όλα αποκαλύπτονται!

- Έρωτας: θρασύς, αυθαιρετεί ακόμη και σε συνθήκες πολέμου

- Συγγραφέας: «Το σενάριο μου δίδαξε πολλά για το βιβλίο μου»

- Κορυφαίο: η τελευταία κατάδυση!

- Οι ήρωες: πρόσωπα της διπλανής πόρτας

Η ταινία

- Μυστικά: η εικόνα τα αποκαλύπτει γρηγορότερα!

- Έρωτας: το βλέμμα προδίδει όσα δεν λένε οι λέξεις

- Σκηνοθέτης: αφιέρωσε την ταινία στην οικογένειά του

- Κορυφαίο: οι βουτιές της Σεσίλ στην πισίνα

- Οι πρωταγωνιστές: συγκαλυμμένα ακτινοβόλοι!

Εριφύλη Μαρωνίτη, Τα Νέα, Βιβλιοδρόμιο, 10/5/2008