Ιερά και ναοί των αρχαίων Ελλήνων

Ένας ανανεωμένος "μικρός οδηγός" των ελληνικών ναών και ιερών, της Μητροπολιτικής, της μεγάλης Ελλάδας και της Ιωνίας των αρχαίων χρόνων. Περιέχει φωτογραφίες των ναών που ο συγγραφέας έχει μελετήσει προσωπικά με επεξηγηματικό κείμενο σχετικά με τα κτίρια.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στην αρχή όλοι φαίνονται ίδιοι: κίονες, αλλού δωρικοί, αλλού ιωνικοί κι αλλού κορινθιακοί, μια τριγωνική ζωφόρος, δίρριχτη στέγη και μοναχά στο μέγεθος διαφέρουν. Αλλη η Απτερος Νίκη, κι άλλος ο ναός του Ολυμπίου Διός!... Παραπέρα όμως, τις χαρακτηρολογικές διαφορές δύσκολα τις εντοπίζεις.

Πρέπει να δεις πολλούς, πάνω κι από πενήντα, μέσα κ' έξω απ' την Ελλάδα, για ν' αρχίσει το μάτι να διακρίνει την ιδιαίτερη βαρύτητα ή την κομψότητα κάθε οικοδομήματος, να προσέχει ορισμένες αρχιτεκτονικές λύσεις και κάποιους τολμηρούς νεωτερισμούς... Και πάλι όμως, διαισθητικά τα συλλαμβάνεις τα περισσότερα. Σ' «αρέσει» ένας ναός, τον βρίσκεις αρμονικά να δένει με το περιβάλλον, μα δεν μπορείς και να τεκμηριώσεις μ' επιχειρήματα την αίσθησή σου αυτή.

Με το δύσκολο έργο της συστηματικής μελέτης και της συγκριτικής αξιολόγησης όλων των αρχαίων ναών σε Σικελία, Ιταλία, Ελλάδα και Μικρά Ασία, καταπιάστηκε εδώ και σαράντα χρόνια ο καθηγητής του Πολυτεχνείου του Μονάχου G. Gruben, ξεκινώντας μ' ένα φωτογραφικό λεύκωμα κι εμπλουτίζοντας σταδιακά το κείμενο, που όλο και ξαναδουλευόταν, έτσι ώστε η σημερινή νεοελληνική μετάφραση ν' αποτελεί την πιο συμπληρωμένη μορφή μιας αληθινής «Ανατομίας της ελληνικής θρησκευτικής αρχιτεκτονικής».

Ο συγγραφέας έχει ο ίδιος επισκεφτεί, εξετάσει και μετρήσει σχολαστικά όλα τα μνημεία που περιγράφει, και το βιβλίο, με την άρτια εικονογράφησή του, συνιστά πολύτιμο οδηγό, όχι μόνο για τον αρχαιολόγο ή τον ειδικό ερευνητή, παρά και για το φιλομαθή ερασιτέχνη, που δεν θέλει απλώς να περπατάει στ' αρχαία ερείπια σαν τουριστική μαϊμού...

Για κάθε ναό γίνεται μιά σύντομη αναφορά στη γενικότερη ιστορία της περιοχής, αλλά και στις περιστάσεις της ανέγερσής του, δίνονται τα πορίσματα των ανασκαφών για τυχόν προγενέστερες, μη ορατές πλέον, φάσεις του κι επισημαίνονται οι διαδοχικές αλλοιώσεις του κτίσματος από τις βαρβαρικές βεβηλώσεις ή τις χριστιανικές μετατροπές κι επεμβάσεις. Εξαίρονται οι ιδιοτυπίες του, παραλληλίζεται με άλλα συγγενή οικοδομήματα και γίνεται μια συγκροτημένη προσπάθεια ν' ανιχνευτεί ο βαθύτερος χαρακτήρας του, οι προθέσεις και τα σκοπούμενα του αρχιτέκτονα, τα προβλήματα που αντιμετώπισε, το ταλέντο κι η ευρηματικότητά του, η πρωτοτυπία του ή οι επιρροές του από γνωστές σχολές, τα ελαττώματα κι οι ατεχνίες που θέλησε να κρύψει, οι πειραματισμοί του. Κι όλα, μετρημένα με το υποδεκάμετρο στο χέρι, με αναλογίες κι αριθμούς που δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών.

Πρόκειται για ένα βιβλίο αναφοράς, γραμμένο από έναν οξυδερκή αρχιτέκτονα για τους προ δυόμισι χιλιάδων ετών συναδέλφους του, με μεράκι και φιλέρευνο πνεύμα, που διυλίζει τις λεπτομέρειες χωρίς ποτέ να χάνει το μέτρο. Λιτό και συνοπτικό κείμενο, δεμένο στενά με τις απαραίτητες εικόνες και με αναλυτική βιβλιογραφία στο τέλος.

Ωστόσο, ψέμα θα 'ταν, να πούμε πως διαβάζεται κιόλας εύκολα απ' τον μη ειδήμονα! Ασφαλώς οι όροι είναι πολλοί και το θέμα δύσκολο. Μα κι η γλώσσα της μετάφρασης δεν βοηθάει. Παραμένει αγκυλωμένη και γρήγορα φαίνονται οι αδυναμίες της. Ανεπίτρεπτα λάθη και βερμπαλισμοί στη σελ. 305, όπου γίνεται λόγος για δύο «φαρδείς οδικούς άξονες, που ...συντέμνονταν (ενώ θέλει να πει το απλούστατο: "τέμνονταν"!) και στους οποίους προσχωρούσε (!) ένα ορθογώνιο δίκτυο από δευτερεύοντες δρόμους». Αμέσως παρακάτω γράφεται πως: «Αυτή η πολεοδομία δεν επήλθε με την επανίδρυση της πόλης...» Απ' τη μια το οδικό δίκτυο «προσχωρεί», απ' την άλλη η πολεοδομία «επέρχεται» - κάτι δεν πάει καλά! Στην 307, πάλι: «Ο ναός C αποτελείται από ένα μακρόστενο κυρίως ναό...», και λίγο παρακεί διαβάζουμε για «Συρακουσιανούς» ηγεμόνες! Χάθηκε το δόκιμο: «Συρακούσιος»; Τόσο δύσκολο επιτέλους το χτένισμα του κειμένου από κάποιον με στέρεα Ελληνικά;

Το Γλωσσάριο αρχιτεκτονικών όρων, στο τέλος του τόμου, απαραίτητο για ένα τέτοιο βοήθημα, δεν είναι επαρκές. Πολλές άγνωστες λέξεις, που συναντώνται συχνά στο κείμενο, λείπουν, όπως: μεταξόνιο, σίμη, συνίζηση, τεγίδες, μετακιόνιο κ.ά. Όσο για το Ευρετήριο, είναι σχεδόν άχρηστο, καθώς περιλαμβάνει, εντελώς αυθαίρετα, τα αρχαία μόνο κύρια ονόματα (κι ούτε καν όλα!), αφήνοντας απ' έξω τα πάμπολλα ονόματα θεών και ηρώων, άλλων ιστορικών προσώπων μεταγενέστερων εποχών, τα ονόματα των κλασικών συγγραφέων που χρησιμοποιεί ως πηγές ο Gruben, μα κι όλα τα τοπωνύμια μαζί με τα εθνικά, καθώς και τα ξενόγλωσσα ονόματα μελετητών ή περιηγητών. Και σαν να μην έφταναν οι ελλείψεις, βρίθει λαθών και στην αλφαβήτιση των λιγοστών λημμάτων του. Η αξιέπαινη προσπάθεια του εκδότη για την καλύτερη δυνατή εικόνα, από τυπογραφικής πλευράς, δεν καλύπτει δυστυχώς τις αβλεψίες αυτές. Αν έδειχνε την ίδια επιμέλεια κι η μεταφράστρια...

ΣΤΑΝΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 04/05/2001