Ο θάνατος και η ζωή της Σύλβιας Πλαθ

Μια εξαιρετική νέα έρευνα, προσεγμένη και ισορροπημένη, με αφηγηματική πειθώ που οδηγεί τον αναγνώστη με αμείωτο ενδιαφέρον από το θάνατο της Πλαθ στη γέννησή της και πάλι πίσω σε εκείνον το φρικτό θάνατο.

Observer

Το καταπληκτικό βιβλίο του Ronald Hayman Ο θάνατος και η ζωή της Σύλβια Πλαθ αποκαλύπτει άγνωστες έως τώρα λεπτομέρειες για τη σχέση της Πλαθ με τον Χιουζ.

Time out

Ο κ. Hayman νιώθει εμφανώς τρυφερότητα και συμπόνια για το αντικείμενό του. Δεν εξωραϊζει τα ελαττώματά της και χειρίζεται την ψυχαναλυτική συζήτηση με εγκράτεια και διορατικότητα.

New York Times

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο πρόωρος θάνατος της Αμερικανίδας ποιήτριας, η σύντομη και πολυτάραχη ζωή της, η μεταθανάτια δόξα που ακολούθησε την έκδοση και τη θερμή υποδοχή των ποιημάτων της, η πολυσυζητημένη σχέση της με το σύζυγό της, τον ποιητή Τεντ Χιουζ, αλλά και πλήθος «μυστηρίων» και γρίφων που συνεχίζουν να εντοπίζουν οι μελετητές τόσο στα ποιήματά της όσο και σε κάποια «αδιευκρίνιστα» γεγονότα της ζωής της είναι κάποιοι από τους λόγους που ένας αριθμός βιογράφων συνεχίζει να «έλκεται» από τη Σίλβια Πλαθ. Πασχίζοντας να ερμηνεύσουν την αυτοκτονία της, την επιρροή του συζύγου αλλά και τον τρόπο που οι βιωμένες εμπειρίες πέρασαν στο έργο της, συχνά αναγκάζονται να αποδεχτούν μια παραδοξότητα: κάποια από τα ποιήματά της είναι εν μέρει προφητικά και σε κάποιο βαθμό προηγήθηκαν των εξελίξεων, κατευθύνοντας και επηρεάζοντας αμετάκλητα την πορεία της. Η Πλαθ χαρακτηρίστηκε «εξομολογητική» ποιήτρια, καθώς δεν δίσταζε να εκτεθεί ούτε να θεματοποιήσει τα όποια μικρά και ταπεινά συμβάντα της καθημερινότητας, γεγονός που από μόνο του σημαίνει περισσότερη «δουλειά» για όσους επιχειρούν να συνδέσουν τη ζωή με το έργο της.

Αν υποθέσουμε πως οι συγγραφείς συναντούν την αθανασία μέσα από τη ζωή του έργου τους, μια «δεύτερη ζωή» άρχισε για τη Σίλβια Πλαθ σε σύντομο διάστημα μετά το θάνατο της, το 1963. Πρωτοπόρος, αντικείμενο εξιδανίκευσης αλλά και κριτικής, σχολιάστηκε όσο καμιά άλλη ποιήτρια, καθώς όλοι ήταν πρόθυμοι να προσφέρουν τη δική τους εκδοχή τόσο για τη ζωή όσο και για το θάνατό της, παραγκωνίζοντας συχνά το ίδιο το έργο της, στο οποίο παρέχονται και όλες οι πληροφορίες για την πρόωρη αναχώρησή της. Σε ημερολογιακή καταχώριση του 1958 είχε γράψει προφητικά: «Η ζωή μου δεν θα έχει βιωθεί μέχρι να υπάρξουν τα βιβλία και οι ιστορίες που θα την αναβιώνουν ακατάπαυστα μέσα στο χρόνο». Και έτσι κι έγινε. Το ειδύλλιο της Σίλβια Πλαθ με το θάνατο προκάλεσε ένα άλλο είδους ειδύλλιο: το ακαδημαϊκό και φιλολογικό ειδύλλιο με το θάνατο της Σίλβια Πλαθ.



Καταγραφή συναισθημάτων



Η εμμονή της με το θάνατο και ο γάμος της με τον ποιητή Τεντ Χιουζ τροφοδότησαν την ποίησή της και επιπλέον, μεταθανάτια, πρόσφεραν πλούσιο υλικό για έρευνα στους βιογράφους. Η Πλαθ είχε την τάση να εκθέτει τα θέματά της, όσο αλλόκοτα κι αν ήταν αυτά, και είχε, επίσης, την ιδιαίτερη ικανότητα να καθιστά ξένα και απόμακρα πράγματα με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι, ώστε παρά το πλήθος των βιογραφικών πληροφοριών που συναντάμε στο έργο της, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί αυτοβιογραφικό, καθώς η ίδια η ποιητική της τέχνη αναλαμβάνει να τα μεταμορφώσει και να τα μετουσιώσει, παρ' ότι σε όλα σχεδόν δεσπόζει η αίσθηση πως ορισμένα από αυτά τα βιώματα είναι τόσο αβάσταχτα οδυνηρά που μόνο μέσα από τη γραφή μπόρεσε και η ίδια να τα αποδεχτεί. Κάθε βιογραφία υποτίθεται πως είναι μια απόπειρα «αντικειμενικής καταγραφής των γεγονότων», το έργο της, όμως, θα μπορούσε να διαβαστεί και ως μια αλληγορία για τους κινδύνους που ενέχει μια τέτοια απόπειρα: Ο ποιητικός λόγος, όντας από τη φύση του υπαινικτικός, είναι ανοιχτός στις ερμηνείες, γι' αυτό και το έργο τής Πλαθ προσφέρεται για πολλές αναγνώσεις. Το να λαμβάνονται τα ποιήματα ως σημείο αναφοράς στη συγγραφή μιας βιογραφίας είναι ιδιαίτερα ριψοκίνδυνο εγχείρημα καθώς η αλληγορική τους γλώσσα εύκολα μπορεί να αποβεί παραπλανητική. Ο Χάιμαν στην παρούσα βιογραφική μελέτη, όπως την ονομάζει, κερδίζει το στοίχημα, καθώς κατορθώνει, χωρίς να παραμερίζει το έργο τής Πλαθ, να το εντάσσει στο πλαίσιο της περιπετειώδους ζωής της, αντλώντας από αυτό τα απαραίτητα ερεθίσματα προκειμένου να ερευνήσει κάποια από τα «σκοτεινά σημεία». Η έρευνα αυτή μπορεί να αποβεί χρήσιμη για μια εκ νέου ανάγνωση του έργου της αλλά και να ρίξει φως στη ζωή και στους λόγους που την οδήγησαν στο θάνατο σε ηλικία μόλις τριάντα χρόνων. Ο Χάιμαν, επίσης, πέρα από την καταγραφή των σημαντικών γεγονότων της ζωής της καταγίνεται και με την καταγραφή των συναισθημάτων που αυτά της προκάλεσαν, μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων που τη γνώριζαν, επιστολές και ημερολογιακές καταχωρίσεις.

Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Το τέλος μιας σύντομης ζωής» μάς δίνει το χρονικό των τελευταίων ημερών, περιγράφοντας τα γεγονότα που προηγήθηκαν του τέλους, τους ανθρώπους που συνάντησε ή ήρθε τυχαία σε επαφή και εντοπίζοντας κάποιες ασυνέχειες και αδιευκρίνιστα σημεία σε όσα συνέβησαν τη μοιραία νύχτα, θέτει κάποια ερωτήματα που στη συνέχεια πασχίζει να απαντήσει.

Στα επόμενα κεφάλαια εξετάζει σημαντικές πτυχές της ζωής της, κάθε κεφάλαιο καταγίνεται και με μια κρίσιμη περίοδο, όπως η σχέση με τον πατέρα, τη μητέρα, τις φίλες, τους άντρες, τα βιβλία, τις σπουδές, τις δουλειές, τα παιδιά, αλλά κυρίως ο γάμος της με τον Χιουζ, που ήταν ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ζωής της, ενώ σποραδικά επιστρέφει στο τέλος, για το οποίο κάτω από τις καινούργιες πληροφορίες εμφανίζονται καινούργιες εκδοχές.



Ψυχαναγκαστική δημιουργικότητα



Ο βιογράφος εξετάζει επίσης τη συγγραφική δραστηριότητα της Πλαθ σε διαφορετικές περιόδους της ζωής της και εντοπίζει σημαντικά ή και ασήμαντα περιστατικά που πέρασαν στα γραπτά της. Στη νεανική της ηλικία, για μεγάλο διάστημα, η συγγραφή ήταν ένας τρόπος να αποσπά την αποδοχή της μητέρας της και το ενδιαφέρον των άλλων, ενώ στα πρώιμα γραπτά της διακρίνουμε, πέρα από την ακόρεστη τάση δραματοποίησης του εαυτού, μια ψυχαναγκαστική δημιουργικότητα, που είχε ως αποτέλεσμα την οδυνηρή εξίσωση του εαυτού με τη δουλειά: «Αφού δεν αγαπάς εμένα αγάπα αυτά που γράφω». Η εμμονή της με την επιτυχία ήταν στενά συνδεδεμένη με την ανάγκη αποδοχής από τη μητέρα, την ψυχίατρό της, το σύζυγο ή όποιον η ίδια θεωρούσε σημαντικό την εκάστοτε περίοδο της ζωής της.

Η δημιουργικότητα ήταν το μόνο που κατόρθωνε να αντιτάξει απέναντι στην αβυσσαλέα αίσθηση του κενού που την κατάτρυχε και η φιλοδοξία έμοιαζε να είναι το καλύτερο αντίδοτο για τους φόβους τής τρέλας και της αυτοκτονίας, που την καταλάμβαναν όταν σταματούσε για να κοιτάξει μέσα της, σημειώνει ο Χάιμαν. «Σε όλη της τη ζωή καταπονούσε τον εαυτό της, λες και πάσχιζε να βρει την ταυτότητά της, αρνούμενη να δεχτεί ότι είχε όρια... Η Σίλβια πάσχιζε υπερβολικά για την τελειότητα, σαν μέρος μιας εκστρατείας ενάντια στις εσωτερικές δυνάμεις αποσάθρωσης».



Αγώνας για την τελειοθηρία



Η Πλαθ απέκτησε τη φήμη που ονειρευόταν μόνο μετά το θάνατό της. Σύμφωνα με τον Χάιμαν, η ίδια η ζωή της και ο αδιάλλακτος τρόπος που χειριζόταν ό,τι της συνέβαινε δήλωναν την κατάφωρη αμφισβήτησή της απέναντι στις κοινωνικές και τις ποιητικές συμβάσεις.

Μια πράξη αυτοκτονίας πάντα αφορά περισσότερους από έναν άνθρωπο και ρίχνει τη σκιά της σε όσους μένουν πίσω. Οι βιογραφίες συνήθως δεν είναι αμερόληπτες, παίρνουν θέση και συχνά, στην προσπάθειά τους να πείσουν τον αναγνώστη, αναπτύσσουν μια ρητορική που θυμίζει αίθουσα δικαστηρίου.

Στην παρούσα βιογραφία ο ίδιος ο Χάιμαν προσπαθεί να είναι δίκαιος, αναγνωρίζοντας τη συμπαράσταση και τη συμβολή τού Χιουζ στην παραγωγή του έργου της, παρά την εγκατάλειψή της Σίλβια για την καινούρια ερωμένη του, Ασια, που προηγήθηκε της αυτοκτονίας της.

Είναι υπερβολικά απλοϊκό νομίζω να δεχτούμε πως η αυτοχειρία της Πλαθ, παρ' ότι είναι μια πράξη επιθετική, είχε ως στόχο τον Χιουζ και την Ασια. Ο κύριος στόχος ήταν ο εαυτός της και αυτό που εξόντωσε τη Σίλβια Πλαθ ήταν η τελειοθηρία, το άχθος της εργασίας, η μανία της για την επιτυχία και η επίγνωση της τεράστιας προσπάθειας που απαιτούσε η εξισορρόπηση ανάμεσα στο ρόλο της μητέρας, της συζύγου και δημιουργού, αλλά και οι τεράστιες προσδοκίες και απαιτήσεις που είχε από τον εαυτό της.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/09/2005