Χαμένος ορίζοντας

Μια καλά κρυμμένη κοιλάδα στις μακρινές βουνοκορφές του Θιβέτ. Ένας ιερός τόπος πέρα από τις συμβατικότητες της ζωής, σε μία μυστηριακή γη ασύγκριτης ομορφιάς. Μια ομάδα ανθρώπων, μακριά από τις αρπάγες ενός άγριου και καταδικασμένου κόσμου, δημιουργούν ένα όνειρο για το ανθρώπινο μέλλον. Ένα εκστατικό όνειρο που αξίζει να το δούμε σ' όλη του την έκταση. Όπως όλα τα όνειρα, όμως, κρύβει ένα μεγάλο και καλά φυλαγμένο ΜΥΣΤΙΚΟ...!


Ένα από τα συναρπαστικότερα διηγήματα που μπορεί να διαβάσει κανείς. Δύσκολα θα βγει κάτι ισάξιο του.

The New Yorker

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η «φυγή από την πραγματικότητα», παρ' όλο που θεωρείται παρεξηγημένα συνειδητή πράξη εθελοτυφλίας απέναντι στα καθημερινά προβλήματα της ζωής, δεν είναι καθόλου τέτοια. Στην ουσία, είναι μια βαθύτατα υπαρξιακή στάση-αντίδραση σε ένα ορισμένο κοινωνικοπολιτικό σύστημα, στις φιλοσοφικές και θρησκευτικές δομές του οποίου ο άνθρωπος κινδυνεύει να χάσει τον εαυτό του. Τότε, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η Ιστορία γράφεται από τις διάφορες εξουσίες και, κυρίως, ακούγοντας τον ήχο του επερχόμενου μέλλοντος, «αναχωρεί», είτε στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό του εαυτού του -είναι και αυτή η απόφαση μια μορφή αγώνα, ίσως η σωστότερη και αποτελεσματικότερη-, προσπαθώντας έτσι να διαφυλάξει και να περισώσει μέσα του το μεγαλείο και την ομορφιά του ανθρώπου και της φύσης, γεγονός που παίρνει μάλιστα τις διαστάσεις αυτοθυσίας μπροστά στη διαπιστωμένη έλευση ενός νέου εφιαλτικού Αρμαγεδδώνα.

Αυτή ακριβώς τη «φυγή», δηλαδή την επιλογή ζωής μέσα στη ζωή, και την πνευματική, αλλά και υλική ωραιότητά της σχεδιάζει με ανεπανάληπτο τρόπο στο ανά χείρας γοητευτικό μυθιστόρημά του ο Αγγλος συγγραφέας Τζέιμς Χίλτον (Αγγλία 1900-ΗΠΑ 1954), κύρια χαρακτηριστικά του οποίου ήταν η πλούσια φαντασία, η σωστή διαγραφή των προσώπων, η συναρπαστική αφήγηση και το κομψό ύφος. Από τα μυθιστορήματά του αξίζει να αναφερθούν τα: «Η ίδια η Κάθριν» (1920), «Αντίο, κύριε Τσιπς» (1934), «Απρόβλεπτη σοδειά» (1941). Ο «Χαμένος ορίζοντας» (1933), είναι, ίσως, το καλύτερό του και το πλέον αντιπροσωπευτικό τής προβληματικής του, διότι, ξεπερνώντας ιδεολογικά την παραπάνω φιλοσοφία της «φυγής», κατορθώνει να συλλάβει τη σημασία της υπευθυνότητας του ατόμου και το νόημα της ζωής ως υπαρξιακού φαινομένου.

Ο κεντρικός ήρωας του έργου, Γκλόρι Κόνγουεϊ, παραμένει, μέχρις ενός σημείου τουλάχιστον, μέσα στα ρεαλιστικά όρια ενός ανθρώπου που μοιάζει να μην ξεπερνά την καθημερινότητά του, έστω κι αν οι πράξεις του κάποτε κάποτε την υπερβαίνουν· και είναι αυτή ακριβώς η μυστική δυναμικότητα της προσωπικότητάς του που, περιβάλλοντάς τον με μια αόρατη, φανταστική άλω, του προδίνει κάτι το ξεχωριστό. Ωστόσο, ακόμη και μέσα σ' αυτό το λίγο-πολύ ρευστό και υδατώδες περίγραμμα της προσωπογραφίας του, ο αναγνώστης εύκολα μπορεί να «δει» τον αντικατοπτρισμό ενός υπό κατάρρευση κόσμου και να «ακούσει» τον ήχο της πτώσης του. Ως αποκρυπτογράφος και διαπιστωτής των χαρακτηριστικών αυτού του κόσμου, της βιαιότητας και της κενότητάς του, των δύο κυριοτέρων απ' αυτά, που ο ίδιος έχει βιώσει μέσα από τις φρικτές καταστάσεις του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, πρέπει τώρα, έχοντας πλησιάσει το όριό του, να αποφασίσει προς τα πού θα στραφεί. Θα αφεθεί να συμπαρασυρθεί προς την άβυσσο ή θα αναχωρήσει προς άγνωστη κατεύθυνση, με την αμφίβολη ελπίδα διάσωσης του επαπειλούμενου φωτός; Μπροστά στο δίλημμα της απόφασης θα βρεθεί ξαφνικά μέσα σε ένα αεροπλάνο μαζί με τρεις άλλους συνταξιδιώτες του, εκπροσώπους του προαναφερθέντος κόσμου. Εναν παρορμητικό νέο, του οποίου η ζωή αναλώνεται σε «δείπνα... χοροεσπερίδες... πάρτι... πόλο... κυνήγια... κι όλα τα σχετικά», έναν φτωχοδιάβολο απατεωνίσκο που έχει καταστρέψει πλήθος συνανθρώπων του μέσω του χρηματιστηρίου και μια φανατική ιεραπόστολο, που πιστεύει ότι η σωτηρία του ανθρώπου είναι ζήτημα δόγματος. Το ταξίδι τους μέσα από την τρομώδη νύχτα του κόσμου, που το ξημέρωμά της προοιωνίζεται ένα διαπιστωμένα αβέβαιο αύριο, τους οδηγεί πέρα από τις χιονισμένες, απάτητες βουνοκορφές του Θιβέτ, στο σχεδόν μαγικό περιβάλλον ενός παράξενου, εξωτικού μοναστηριού. Του Σάνγκρι Λα. Μια αύρα πνευματικής μυστικοπάθειας και γαλήνης τυλίγει το παραμυθένιο οίκημα, που μοιάζει να αιωρείται μεταξύ ουρανού και γης, ονείρου και πραγματικότητας. Η μουσική που αναδύεται από τα έγκατά του, πρωτάκουστη και θεϊκή, αποκαλύπτει τον «άλλο εαυτό», που βρίσκεται κάτω από τη μεταμφίεση που του έχει επιβάλλει ο «έξω» κόσμος. Το μήνυμα-κάλεσμα που κομίζει, αρχίζει να αποκτά συγκεκριμένο περιεχόμενο και να σχετίζεται με το θαυμαστό μυστικό του μοναστηριού, που είναι ακόμη πιο μεγαλειώδες από το εξωτερικό του κάλλος -το Σάνγκρι Λα είναι μια κιβωτός που αποστολή της είναι να διασώσει τον άνθρωπο και τα επιτεύγματά του- και που ο «άλλος» καλείται τώρα να αντιμετωπίσει. Θα προφέρει το μεγάλο «ναι» ή το μεγάλο «όχι»; Θα επιχειρήσει το φοβερό βήμα πέρα από τα εσκαμμένα ή θα απολέσει την «ψυχή» του μετά των αλλοφύλων; Η υπαρξιακή απόφαση που οφείλει να πάρει ο Κόνγουεϊ θα κρίνει συμβολικά, και όχι μόνο, τον υπεύθυνο, συνειδησιακό άνθρωπο, εκείνο τον άνθρωπο που, ξεπερνώντας τα όποια προσωπικά του προβλήματα, ακόμη και τη «συνάντηση-έρωτα» της ζωής του, θυσιάζεται μέσα στη «φυγή» του για το καλύτερο μέλλον του συνοδοιπόρου και ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Ο «Χαμένος ορίζοντας», του οποίου ο μύθος διαθέτει την υπνωτιστική μαγεία ενός παραμυθιού, ανήκει στις λεγόμενες πολιτείες της χίμαιρας, η θεματική των οποίων συγγενεύει με τη λογοτεχνία της Ουτοπίας. Ας θυμηθούμε δύο από τις πιο διάσημες απ' αυτές. Την Κορ, που βρίσκεται κάπου στα βάθη της Αφρικής, βασίλισσα της οποίας είναι η «Αϊσά, Εκείνη που πρέπει να υπακούεται» (1887), του Ράιντερ Χάγκαρντ και την «Ατλαντίδα» (1919), του Πιέρ Μπενουά, απομεινάρι της οποίας επιβιώνει στην έρημο Σαχάρα. Το Σάνγκρι Λα, ωστόσο, διαφέρει απ' αυτές και σαν σύλληψη και σαν οικοδόμηση και αυτό οφείλεται, κυρίως, στη λογοτεχνική δεξιότητα του συγγραφέα του. Η πτήση πάνω από τις μνημειώδεις οροσειρές, η οδοιπορία μέσα από το άγριο τοπίο, το δαιδαλώδες μοναστήρι με τα περιστήλια, τις σκάλες, τις πλατείες, τις αίθουσες, οι συζητήσεις με τον αιωνόβιο Λάμα, η εξωτική ομορφιά της μικρής αινιγματικής Λο Τσεν και το υποβλητικό τοπίο με τα μεγαλειώδη βουνά του Γαλάζιου Φεγγαριού είναι ένα μυθιστορηματικό υλικό, που η μυθική ομορφιά του καθηλώνει. Γυρίστηκε δύο φορές για τον κινηματογράφο. Το 1937 από τον Φρανκ Κάπρα και το 1973 από τον Τσαρλς Τζαρότ.

Η μετάφραση της Νατάσας Βαρσάκη μεταφέρει με ωραία ελληνικά όλο το άρωμα του πρωτοτύπου στη γλώσσα μας.

ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ,
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/05/2002