Η αντιδραστική ρητορική

Το κύμα των φιλελεύθερων ιδεών και των πολιτικοκοινωνικών αλλαγών που έφεραν ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και η πρωτοφανής οικονομική ανάπτυξη του 19ου και του 20ού αιώνα γέννησε ισχυρότατες αντιδράσεις. Τι επιχειρήματα χρησιμοποίησαν οι εκπρόσωποι των ρευμάτων αυτών, οι αποκαλούμενοι αντιδραστικοί;

Ο Άλμπερτ Ο. Χίρσμαν μελέτησε τρία κύματα αντιδραστικής σκέψης: ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση κατά τον 18ο αιώνα, ενάντια στη δημοκρατία στον 19ο αιώνα και ενάντια στο κράτος πρόνοιας στον 20ό. Διαπιστώνει ότι η αντιδραστική ρητορική επιστρατεύει πάντοτε τα εξής τρία επιχειρήματα: 1) το επιχείρημα του αντίστροφου αποτελέσματος – κάθε απόπειρα βελτίωσης των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών στην πραγματικότητα προκαλεί το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα· 2) το επιχείρημα της ματαιότητας – καμιά προσπάθεια αλλαγής της κοινωνίας δεν επηρεάζει έστω και ελάχιστα το status quo· 3) το επιχείρημα της διακινδύνευσης – οι νέες μεταρρυθμίσεις πρέπει να αποτρέπονται, γιατί θέτουν σε κίνδυνο σημαντικά επιτεύγματα του παρελθόντος.

Με εύστροφο πνεύμα και λεπτή ειρωνεία, ο Χίρσμαν ανατέμνει την αντιδραστική ρητορική που επιστρατεύει η συντηρητική σκέψη εδώ και 200 χρόνια. Τέλος, με μια απροσδόκητη αντιστροφή, δείχνει ότι και οι προοδευτικοί συχνά υιοθετούν στάση εξίσου άκαμπτη. Το βιβλίο αποτελεί έναν μοναδικό –και άκρως απολαυστικό– πιλότο στα θολά νερά του δημόσιου διαλόγου του καιρού μας.


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

1. ?ΥΟ ΑΙΩΝΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ
Τρεις στιγµές της αντίδρασης και τρία αντιδραστικά επιχειρήµατα
Σηµείωση για τον όρο «αντίδραση»

2. ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ
Η Γαλλική Επανάσταση και η διαµόρφωση του επιχειρήµατος του αντίστροφου αποτελέσµατος
Το καθολικό δικαίωµα ψήφου και τα υποτιθέµενα αντίστροφα αποτελέσµατά του
Οι νόµοι για τους φτωχούς και το κράτος πρόνοιας
Σκέψεις για το επιχείρηµα του αντίστροφου αποτελέσµατος

3. ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΑ ΤΗΣ ΜΑΤΑΙΟΤΗΤΑΣ
Η αµφισβήτηση της Γαλλικής Επανάστασης: Ο Τοκβίλ
Η αµφισβήτηση του καθολικού δικαιώµατος ψήφου: Μόσκα και Παρέτο
Η αµφισβήτηση της αποτελεσµατικότητας του κράτους πρόνοιας
Παρατηρήσεις για το επιχείρηµα της µαταιότητας

4. ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗΣ
Η δηµοκρατία ως απειλή για την ελευθερία
Το κράτος πρόνοιας ως απειλή για την ελευθερία και τη δηµοκρατία
Σκέψεις για το επιχείρηµα της διακινδύνευσης

5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
Συνοπτικός πίνακας
Σύγκριση της επίδρασης κάθε επιχειρήµατος
Απλές µορφές αλληλεπίδρασης
Μια πιο σύνθετη αλληλεπίδραση

6. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ
Η ψευδαίσθηση της συνέργειας και η θέση του επικείµενου κινδύνου
«Η ιστορία είναι στο πλευρό µας»
Θέσεις αντίστοιχες προς το αντίστροφο αποτέλεσµα

7. ΠΕΡΑΝ ΤΗΣ ΑΔΙΑΛΛΑΞΙΑΣ
Μια αντιστροφή του επιχειρήµατος;
Πώς δεν πρέπει να επιχειρηµατολογούµε σε µια δηµοκρατία

Ευχαριστίες
Ευρετήριο προσώπων